HERBERT SPENCER (1820 – 1903)
• Ewolucjonizm
a) wpłynął na nauki społeczne
b) wywodzi się z biologii (od Darwina)
c) źródłem ewolucjonizmu była myśl T.Malthusa (anglikańskiego pastora)
– jego myśl ekonomiczna odwoływała się do demografii, do wzorów matematycznych
– istnieją 2 elementy: przyrost ludności oraz zasoby materialne (wzrastają one nieproporcjonalnie)
– ludzie są skazani na niedostatek materialny właśnie ze względu na te 2 wielkości
– ta dysproporcja rodzi kulturę, inteligencję , co zainspirowało ewolucjonizm
d) główne założenia ewolucjonizmu:
– o jednorodności świata społecznego (rzeczywistość społeczna jest z natury wszędzie taka sama)
– jednolitość natury ludzkiej
– genetyzm – wszystko ma swoje pochodzenie, jest powiązane łańcuchem; wyjaśnić zjawisko to wskazać jego pochodzenie
– przekonanie o istnieniu praw (uniwersalistycznych)
– zmienność – wszystko ewoluuje, zmienia się
– konieczność dokonywania się tych zmian – są one odpowiedzią na potrzeby społeczne
– zmiany dokonują się wg określonych sposobów m.in. dyfuzja kulturowa – kontakt z inną kulturą
– zmiany mają charakter globalny tzn. zmiana w każdej sferze życia pociąga za sobą zmiany w innych sferach
– postęp – zmiany w określonym kierunku; postęp przypisywany jest wszystkim społeczeństwom, ale każde znajduje się na innym etapie
– ewolucjonizm formułował obiektywne kryteria wyższości i niższości (porównywanie np.: różnych przemian co do stopnia rozwoju, postępu) – wzorem tych kryteriów była Europa Zachodnia
• Herbert Spencer:
1. Instytucje społeczne wg Spencera:
a) w naturze człowieka 2 cechy, które są sprzeczne:
– człowiek jest egoistą
– człowiek jest istotą, która działa w grupie, by zapewnić sobie rozwój
b) rozwiązanie tej sytuacji stanowią instytucje społeczne
c) typy instytucji (które ewoluują, rozwijają się):
– instytucje domowe (rodzina)
– instytucje obrzędowe (obyczaje)
– instytucje polityczne (państwo, wojsko)
– instytucje kościelne, instytucje zawodowe, instytucje przemysłowe
d) cechy instytucji społecznych:
– tworzą się spontanicznie, nie są tworem świadomym
– są odpowiedzią na potrzeby społeczne
– ewoluują pociągając za sobą zmiany rzeczywistości społecznej
– są ściśle ze sobą związane – istnieje system instytucji
– posiadają stan równowagi, naruszeniem tego stanu było wykonywanie funkcji przezz instytucję, która nie była do tego powołana
2. Rzeczywistość społeczna (2 sfery):
a) organizacja społeczna i biologiczna są podobne w:
– wzrost masy
– wewnętrzne zróżnicowanie funkcji
– różne funkcje w obrębie jednego systemu
– funkcjonowanie jednych części ma konsekwencje dla całości
– istnieje sfera funkcji podstawowych
b) organizacja społeczna i biologiczna są różne:
– społeczeństwo nie ma formy w sensie fizycznym
– społeczeństwo jest rozproszone w przestrzeni; komunikacja funkcjonująca w przestrzeni warunkuje istnienie społeczeństwa (język jest taką właśnie formą komunikacji)
– świadomość w społeczeństwie jest rozproszona między poszczególne jednostki
3. Wizja życia społecznego to nominalizm socjologiczny wzbogacony formułą wzajemnego oddziaływania pomiędzy jednostkami, które może być przyczyną modyfikacji społecznych
4. Ewolucja życia społecznego
a) w rzeczywistości dokonuje się ewolucja (3 fazy):
– faza nieorganiczna
– faza organiczna
– faza ponad organiczna (życie społeczne, kultura)
kolejna faza zawiera prawa z poprzedniej i dodaje nowe
b) rzeczywistość społeczna jest nadbudową na rzeczywistość biologiczną
c) ewolucja poszczególnych społeczeństw ma charakter zróżnicowany, występują regresje i okresy zastoju
d) wizja przebiegu ewolucji:
– klasyfikacja:
społeczeństwa w miarę rozwoju komplikują się wewnętrznie
jednokierunkowa, liniowa ewolucja
– typologia (2 bieguny, 2 teoretyczne wizje społeczeństwa) :
społeczeństwo militarne i industrialne
w miarę rozwoju społeczeństwo militarne przechodzi w społeczeństwo industrialne
elementy z obu typów są wymieszane, w zależności od momentu ewolucji jeden z nich przeważa
to co decyduje o zachowaniu jednostki w społeczeństwie militarnym to przewaga działań kolektywnych, dążenie do obrony lub ekspansji, obowiązkowa współpraca, regulacja zachowań poprzez nakazy i zakazy
to co decyduje o zachowaniu jednostki w społeczeństwie industrialnym to pokojowa wymiana indywidualnych usług, , dobrowolna współpraca oparta o umowę, działanie zasady sprawiedliwości, regulacja zachowań poprzez zakazy
stosunki między państwem, a jednostką w społeczeństwie militarnym – racją bytu jednostki jest państwo
stosunki między państwem, a jednostką w społeczeństwie industrialnym – racją bytu państwa są jednostki
społeczeństwo industrialne:
– wolność, niewiele ograniczeń
– zachęca się do tworzenia organizacji, w których jednostka będzie mogła wyrazić się jako jednostka
– struktura ma charakter zdecentralizowany
– stratyfikacja społeczna: elastyczna i otwarta, istnieje możliwość wymiany
– aktywność gospodarcza: utrata niepodległości ekonomicznej, współzależność gospodarcza, wolny handel
– cenione cechy jednostek to: niezależność, poszanowanie innych, odporność na przymus, kreatywność, prawdomówność
społeczeństwo militarne:
– ogranicza własność i wolność, realizuje cele ogólno – społeczne
– struktura ma charakter scentralizowany
– stratyfikacja społeczna: trwały podział społeczny, zasada dziedziczności
– rodzaj aktywności gospodarczej: ekonomiczna niepodległość, samowystarczalność, protekcjonizm handlowy
– cenione cechy jednostek to: patriotyzm, odwaga godność, lojalność, posłuszeństwo, zaufanie do władzy, dyscyplina
