W jakich granicach czasowych zamyka się średniowiecze w Europie i w Polsce?
Średniowiecze w Europie początek 476r upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego, koniec XV w 1453 – upadek Konstantynopola 1450r wynalazek Gutenberga – druk 1492 – odkrycie Ameryki przez Kolumba, razem 11 wieków
Średniowiecze w Polsce: początek: X w . 966 r chrzest Polski 1000 r – zjazd w Gnieźnie 1025 r – koronacja Chrobrego koniec: XV w 1474 r – pierwszy druk w Polsce, XV w działalność Celtisa i Kallimacha razem 5 wieków.
Na czym polegał uniwersalizm średniowiecza? Dlaczego mówimy o wspólnocie europejskiej?
Uniwersalizm średniowiecza polegał na tym, że państwa Europy były podporządkowane jednej władzy kościelnej i świeckiej. W całej Europie dominował Kościół, wszystkie państwa uznawały zwierzchnictwo papieża. Z kolei władzę świecką sprawował cesarz – władca Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego – wyrosłego na gruzach Imperium Rzymskiego. W konsekwencji „urzędowym” językiem państw Europejskich była łacina, a poszczególne państwa dopiero zaczynały się wyodrębniać Fakty te spowodowały, ze Europa była uniwersalną całością.
Jakie funkcje pełniła literatura, dlaczego była anonimowa dwujęzyczna i rękopiśmienna?
Do połowy XV w była łac. + j.pl. Literatura średniowiecza była podporządkowana Bogu i wierze (teocentryzm) Bóg Stworzył świat, uosobił dobro piękno i prawdę. Ludzie uznawali wyższość dóbr duchowych nad doczesnymi, różne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, a w filozofii dominowała myśl o życiu po śmierci.
Literatura była anonimowa – bo twórcy średniowiecza nie walczyli o „próżną chwałę” (nie zależało im na słowie) pisali ku pouczeniu i przestrodze Była dwujęzyczna bo pisano po łacinie – w języku Kościoła – w języku uniwersalnym, zawracającym już reguły pisarstwa a języki narodowe, np. język polski zaczynał się kształtować jako dowód, potwierdzenia wspólnoty narodowej.
Rękopiśmienna – bo druk wynaleziono w XV w (1450 r)
Jaki funkcje pełniły sztuki plastyczne w średniowieczu (malarstwo rzeźba)?
Sztuki plastyczne – odzwierciedlały widzenie i ujmowanie świata (uniwersalizm, teocentryzm) w centrum obrazu, rzeźby: postaci boskie wysokie czyli ważne, lewa strona dla potępionych prawa strona dla wybranych. Ogólnie: brak przestrzeni, ludzkie postacie wydłużone ukazujące uczucia, najczęściej cierpienie. bardzo częste sceny okrutne ( ąd ostateczny, ukrzyżowanie P. Jezusa) bardzo częsty taniec śmierci – danse makabre.
Jakie są najcenniejsze zabytki literatury polskojęzycznej – religijnej i świeckiej?
Zabytki literatury polskojęzycznej – religijnej: „Bogurodzica” XII w „Legenda o św. Aleksym” XV w. Lament świętokrzyski XV w . Modlitwa: Ojcze nasz, Zdrowaś Maryjo. Zabytki świeckie: „O zachowaniu się przy stole” wiersz słoty, „Satyra na leniwych chłopów” Gatunki literackie w średniowieczu religijne: hagiografia, pieśni kościelne, moralitet, dramatliturgiczny, kazanie, misteria, psalmy, modlitwy. Świeckie: epos rycerski, kroniki, apokryt, liryka miłosna, satyry
Co średniowiecze przejęło z kultury antycznej, a co z biblii?
Z antyku: (gatunki literackie) pieśni, tragedie, komedię, historię i satyrę, moralitet
Z Biblii – misteria (widowiska sceniczne których treść dotyczyła Starego i Nowego Testamentu) Misteria wystawiano w okresie świąt religijnych. Akcja misteriów zawsze prezentowała dramat chrześcijańskich dziejów ludzkości, upadek człowieka, odkupienie i sąd ostateczny. Dramat liturgiczny – obejmował przedstawienia związane z liturgią Kościoła Katolickiego. Ukazywał np. Zmartwychwstanie Jezusa
Cechy wiersza średniowiecznego: w każdym wersie zamyka się zdanie, rymy ukazane są przez powtarzalność formy gramatycznej np. czasownika w 1 os. l. mn. nosimy – prosimy, poszczególne wersy mają różne ilości sylab. Wiersz średniowieczny to wiersz zdaniowo-rymowy.
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja!/ U twego Syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!/ Zyszczy nam, spuści nam./ Kyrielejson./ Twego dzieła Krzciciela, Bożycze,/ Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze./ Słysz modlitwę, jąż nosimy,/ A dać raczy, jegoż prosimy:/ A na świecie zbożny pobyt,/ Po żywocie rajski przebyt./ Kyrielejson. Boga – rodzico dziewico. Błogosławiona Maryjo/ Twego syna – pana./ Matko wybrana Maryjo/ pozyskaj nam, spuść nam, Pani zmiłuj się/ Dla twego chrzciciela, Synu boży usłysz głosy spełń myśl ludzkie/ usłysz modlitwę/ którą zanosimy/ a dać racz/ o co prosmy/ a na świecie zamożny pobyt (dobrobyt) po żywocie rajski przebytek/ Panie zmiłuj się.
Kronika Galla Anonima autor opisał dzieje Polski od legendarnych władców (Popiel, pierwsi Piastowie) aż po rok 1113 czasy Bolesława Krzywoustego. Składa się z 3 ksiąg: I część – Dzieje polski aż do czasów B. Krzywoustego Księga ta zawiera kreację wzoru władcy. Jest nim Bolesław Chrobry. II część – opisuje młodość Krzywoustego III część – dzieje dojrzałego króla, który też jest ideałem władcy. Literackie wzorce osobowe – parenetyczne (zachęta ostrzeżenie rada) władca: Bolesław Chrobry, Bolesław Krzywousty, Bożego.
Radość – która wynika z faktu istnienia z piękna świata z trudu pracy i zwykłych obowiązków. Ubóstwo – bo ono daje wolność, przez ubóstwo chce pokonać chciwość ten kto posiada martwi się o to co ma. Bóg znaczy miłość Wspólne cechy charakterystyczne dla epoki w Legendzie o św. Aleksym w rozmowie mistrza Polikarpa.
„Legenda o św. Aleksym ” wzór świętego, którego cechują: pobożność, ubóstwo, umartwianie ciała, medytacja, męczeństwo, zdolność do czynów cudownych. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią” śmierć jest wszechobecna wszechwładna i dotyczy każdego bez względu na stanowisko, pochodzenie czy majątek zgalitaryzm – oznacza się mądrością, dumą, miłosierdziem, pobożnością, odwagą, walecznością, sprytem.
RYCERZ Roland jego cechy to honor,odwaga, wierność danemu słowu, wierność damie serca, męstwo, pobożność, mistrzostwo w rycerskim rzemiośle.
ŚWIĘTY św. Franciszek: nauki święte Wszechogarniająca miłość do każdej istoty żywej jako dziecka równanie wszystkich wobec jakiejś wartości – tu śmierci śmierć jest uosobieniem średniowiecza. „Wiersz o zachowaniu się przy stole” XV w. To najstarszy polski wiersz o świeckim charakterze. Pochwała biesiady łączy się tu z nauką właściwego, dwornego, zachowania się przy stole. traktat – o etykiecie (dobrym zachowaniu) – pochwał a kobiet, który moc pochodzi od Matki Boskiej, pierwsza karykatura obżartucha w Polsce.
Cechy wspólne charakterystyczne dla epoki: memento mori – pamiętaj, że umrzesz, więc bądź pobożny, umartwiaj się bo Śmierć jest egaliatarna – powszechna, autorzy przestrzegają przed grzesznym życiem.
Symbolika katedry gotyckiej np. Kościół Mariacki w Krakowie: cechy: sklepienie krzyżowo-żebrowe, łuk ostry, wielkie witrażowe okna, rozeta wyraża: nieskończoność boskiej istoty, wskazuje na ideę boskiej harmonii i związek wszechrzeczy Szlakiem gotyku po Kaliszu (budowle od 2 poł XII – XV w) kościół św. Mikołaja – zbudowany po 1253r fundacja księcia Bolesława Pobożnego, Posiada 3 nawy, neogotycką wieżę i kaplicę. w Kaplicy polichromie i witraże Włodzimierza Telmajera (z 1909 r) Na sklepieniach dekoracja stiukowa w typie lubelsko-kaliskim. Gł. Ołtarz – barokowy, w którym był obraz Rubensa, który spłonął.
Zespół klasztorny Franciszkanów – kościół św. Stanisława z 1257r fundacja Bolesława Pobożnego. Wczesnogotycki, trzynawowy, pierwotnie bazylikowy. Kaplica Męki Pańskiej – gotycka. Klasztor z połowy XIV w. Kościół i klasztor otacza mur częściowo gotycki, stanowiący fragment murów obronnych miasta.
Kościół Kolegiacki Wniebowstąpienia NP. Marii z 1303 r jest w nim gotyckie prezbiterium, zakrystia, ma 3 nawy.
Mury obronne z XIV w fragmenty z basztą „Dorotką”.
Dawny klasztor kanoników Laterańskich z 1448r był przykładem gotyku do przebudowy w 1882 r (obecnie dom parafialny).
Interpretacja wiersza nawiązującego do średniowiecza. T. Różewicz „Drewno” Chrystus uczestniczy w scenie misterium ale autor dokonał desokrealizacji postaci Chrystusa nakładając Mu zamiast cierniowej korony – obrożę. Użył brzydkiego epitetu, zbity pies. Użył brzydkiego porównania – jak to drewno łaknie – na określanie spragnionego płynu, umęczonego Chrystusa – wiersz biały bezrymowy.
Czy słuszna jest formuła Nie, bo literatura tego okresu jest: obrazem epoki – istniejących konfliktów społecznych (Rozmowa M. Polikarpa …), utwory są źródłem wiedzy o obyczajach tej epoki (Dzieje Tristana i izoldy, Pieśni o Rolandzie, kronika Galla Anonima, O zachowaniu się przy stole), literatura, architektura, sztuka – są odzwierciedleniem relacji Bóg – Człowiek, a filozofia tej epoki potwierdza ślad: teocentryzm, uniwersalizm, dualizm świata oraz magia itajemniczość.
Jaka dziedzina przekazuje więcej informacji o epoce średniowiecza literatura czy sztuka?
Teza: sztuka jako pełniejsze źródło informacji o epoce. argumenty:
1. budowle romańskie
a). przykłady: katedra w Tumie i w Kruszwicy
b). cechy budowli do XIII w
c). Cztery cnoty kardynalne w architekturze (roztropność, sprawiedliwość, wstrzemięźliwość, męstwo)
d). Układ dwójkowy
2. Płaskorzeźby kolumny i portale źródłem wiedzy teologicznej i przyrodniczej
3. Uduchowienie i boska harmonia gotyku
a). Piękno i wartość kościoła Mariackiego w Krakowie.
4. Elementy komizmu i satyry w plastyce – błazen, personifikacja śmierci
5. Układy przestrzenne w obrazach
6. Bogactwo tematyczne i artystyczne miniatur Wniosek: Sztuka średniowiecza budzi zdziwienie i zachwyt nie jest epoką mroku.
Augustynizm – system filozoficzny stworzony przez św. Augustyna wgł. Niego człowiek jest całkowicie podporządkowany Bogu
Tomizm – to filozofia utworzona przez św. Tomasza z Akwinu, określa się ją jako harmonijną „rozumny ład świata”
Franciszkanizm – system filozoficzny, wywodzący się od nauki głoszonej przez św. Franciszka z Asyżu. To miłość do wszystkich istot żyjących.
Husytyzm – ruch religijno-społeczny Scholastyk.
