Dominowały takie gatunki literackie jak nowela, powieść, obserwujemy początki reportażu, felietonu. Mimo, iż pozytywizm jest uważany za „czasy niepoetyckie” uprawiano poezję – lirykę reprezentuje Adam Asnyk (1838-1897) i Maria Konopnicka (1842-1810).
Adam Asnyk dojrzewał jeszcze w romantyzmie i romantyzm reprezentował w czasach pozytywizmu (poeta dwóch pokoleń). Można wyodrębnić trzy nurty w twórczości Asnyka:
-poezji miłosnej,
-poezji filozoficznej,
-poezji tatrzańskiej.
„Do młodych”
Zachęca by młodzi rozwijali się intelektualnie, by dążyli do poznania Boga. Godzi się ze smutkiem, iż przeminęły czasy romantyków i apeluje do młodych by mieli szacunek do tradycji. Przypomina im, że to co stworzą przeminie, przestrzega więc przed popadnięciem w pychę.
„Daremne żale, próżny trud”
Poeta zwraca się do romantyków i przestrzega przed życiem przeszłością bo nie jest ono twórcze.
„Karmelkowy wiersz”
Dusza kobiety salonowej jest pusta i dlatego poeta nie obdaruje jej miłością, lecz cukierkiem.
„Ach, jak mi smutno”
Poeta opłakuje przemijanie. Liryka wyznania, nacechowana emocjonalnie, pełna smutku, nostalgii, przypomina romantyczną poezję grobów.
„Między nami nic nie było”
Poeta ukazuje świat natury jako dyskretne tło ludzkich uczuć i stały element więzi emocjonalnych.
„Ulewa”
Autor zachowuje strukturę rytmiczną, stosuje średniówkę – wiersz sylabotoniczny – osiąga piękną melodię wiersza. Opis krajobrazu tatrzańskiego – jego piękna.
„Limba”
Pochwała krajobrazu tatrzańskiego, ale wiersz ten jest alegoryczny i przedstawia duchową sytuację poety. Limba jest samotna, dumna, wyniosła – tak jak poeta, który musi żyć wśród pozytywistów.
Sonet XXIX
Wyrzeczenie się walki narodowowyzwoleńczej jest dla poety narodowym samobójstwem ducha.
Maria Konopnicka – druga sztandarowa poetka pozytywizmu. Uprawiała twórczość utrzymaną w duchu postromantycznym. Nie nawiązywała jednak bezpośrednio do romantyzmu – wzorem dla niej był Lenartowicz. Sięgała po motywy ludowe, posługiwała się poetyką ballady, baśni. Konstrukcję jej wierszy cechuje wyrazista linia melodyczna osiągana dzięki kunsztownym konstrukcjom stroficznym i wierszowi sylabotonicznemu. Obok motywów ludowych istotną rolę odgrywała poezja patriotyczna.
„Przeciw nadziei”
A raczej „przeciw brakowi nadziei”. Poetka mówi o czasach, w których żyje – czasy pozytywizmu zabijają idee niepodległościowe. Nie ma ostoi wiary w odzyskanie niepodległości. Autorka jednak postanawia tą wiarę zachować, wiarę w zmartwychwstanie ojczyzny. Styl wiersza jest utrzymywany w duchu romantycznym, w duchu poezji grobów. W ten sposób autorka wskazuje na tradycję, która jest jej bliska.
„Rota”
„Rota” została opublikowana w 1908 r. Jest to utwór interwencyjny, przeznaczony do rozpowszechniania w Wielkopolsce. Autorka protestowała przeciwko ustawom wywłaszczającym Polaków z ich ziemi. Utwór zyskał popularność – Feliks Nowowiejski napisał do utworu muzykę. Została po raz pierwszy zaśpiewana 15 lipca 1910 r. podczas odsłonięcia pomnika grunwaldzkiego wKrakowie.
Zbiorowy podmiot literacki składa przysięgę przed Bogiem, prosząc go o pomoc w jej wypełnieniu. Naród ślubuje, że zachowa swoją tożsamość.
