Renesans przejął filozofię antyczną, nie stworzył własnej filozofii. Epikureizm ( określający rozważne i umiejętne dążenie do przyjemności i szczęścia ziemskiego jako cel życia ludzkiego) oraz stoicyzm ( głoszący konieczność rozumowego, pozbawionego zbędnych emocji odbierania świata zewnętrznego).
Humanizm renesansowy w początkowym okresie nawiązał do poglądów Epikura (żyjącego w Grecji ok. 341 -270 p.n.e.), który za największe dobro uznawał brak cierpienia, przyjemność duchową i intelektualną. Kierowało to humanistów w stronę zainteresowań doczesnych, zwracało ich uwagę na świat, na wspaniałe dzieło Boga – naturę, pozwalającą żyć zgodnie z jej nakazami. Wczesny humanizm, zafascynowany światem, niechętny był jeszcze stoicyzmowi, który postulował ascetyzm życiowy, obojętność względem wzruszeń, wzniosłość mędrca wobec wszelkich odmian losu, nieuleganie namiętnościom.
Właśnie w początkowej fazie humanizmu najgłośniej zabrzmiała pochwała ludzkiej, społecznej aktywności, cnoty jako wartości samej w sobie, więc bezinteresownej, ładu świata i harmonijnego, wewnętrznego rozwoju jednostki. Humanizm poszukiwał ideału zgody, porządku, piękna, jasności, dawał wyraz dumnej wierze w możliwości człowieka. Wszakże radość i optymizm zaczęły przeplatać się z pesymizmem, który przybrał na sile w późniejszych fazach tego prądu (dramatyczne rozterki Kochanowskiego w „Trenach”).
Stoicyzm -szkoła filozoficzna głosząca zasady równowagi ducha. Stoicy pojmowali życie jako konieczny splot szczęścia i nieszczęścia. Proponowali we wszystkich sytuacjach zachowanie równowagi wewnętrznej, spokoju.
Humaniści, nawiązując do filozofii starożytnej, nie głosili na ogół bezwzględnego uwielbienia dla „pogaństwa”, nie krytykowali też jawnie religii chrześcijańskiej. Szukali bowiem płaszczyzny porozumienia w duchu tzw. irenizmu ,niechętnego wszelkim zacietrzewieniom, zwłaszcza społecznym i wyznaniowym. Irenizm – pochwała pokoju i zgody.
