Humanizm – dążenia do wszechstronnego rozwoju osobowości, badania własnych przeżyć poprzez poznanie kultury starożytnej i przejmowanie z niej wzorców postępowania i twórczości. Humanizm podnosił godność człowieka. Odstępował od średniowiecznego teocentryzmu. Za podstawę nauki uznawał poszukiwanie praw rządzących jednostką; odpowiedzi na pytanie – kim jest człowiek? Prąd ten doprowadził do zainteresowania łaciną (wzorzec Platona, Cycerona). Zrodził się typ poeta doctus. Zaczęto przekładać Biblię na języki narodowe. Humanizm współistniał z nauką Kościoła na płaszczyźnie zgody – irenizmu. (J. Kochanowski „Fraszki”, „Pieśni”)
Reformacja – ruch zapoczątkowany przez Marcina Lutra, który w 1517r. w Wittenberdze ogłosił 95 tez atakujących Kościół (udzielanie odpustów). Dążył do wprowadzenia zmian w Kościele, zakwestionowano dogmaty. Doprowadził do powstania niezależnych od papiestwa wyznań chrześcijańskich, niekatolickich. Reformacja stworzyła wizerunek człowieka zagrożonego samotnością, psychicznie rozdartego między Bogiem, a szatanem; duszą i ciałem. J. Kalwin dał początek teorii predestynacji – Bóg przeznacza człowieka do zbawienia, albo po-tępienia, niezależnie od jego starań. Ruch przyczynił się do przemian społecznych (A.F. Mo-drzewski „O poprawie Rzeczypospolitej”, M. Rej „Krótka rozprawa …”).
Epikureizm – etyka hedonistyczna – szczęście polega na doznawaniu przyjemności. Epikur wyróżnia dwa rodzaje przyjemności – pozytywną, która zależy od okoliczności oraz negatywną, której istotą jest ataraksja – absolutny spokój i brak trosk. Szczęście można osiągnąć przez rozum i cnotę. Hasło epikurejczyków – korzystaj z chwili, „carpe diem”. Celem filozofii jest uwolnienie człowieka od lęku przed bogami i śmiercią.
Stoicyzm – Zenon z Kition opierał się na materializmie i racjonalizmie, uznawał jeden byt, materię oraz poznanie rozumowe. Stoicy przejęli od Sokratesa przekonanie o powiązaniu szczęścia, cnoty i rozumu. Dobro najwyższe – szczęście – stanowi cnota, która jest celem sama w sobie. Żyć cnotliwie znaczy uniezależnić się od okoliczności zewnętrznych, wyrzec się dóbr przemijających, zapanować nad słabościami, żyć zgodnie z naturą. Natura jest rozumna, har-monijna. Absolutnej wolności mógł dostąpić tylko mędrzec. Postawę stoicką cechuje powaga, rygoryzm. Społeczeństwo, stoicy traktują jako organizm, w którym każdy ma określone obowiązki. Celem filozofii jest rozwinięcie cnoty i osiągnięcie szczęścia.
Antropocentryzm – łączy się z humanizmem, sztuka i nauka skupiała się na sprawach społecznych gospodarczych, cywilizacyjnych. Istniała potrzeba poznania siebie, wewnętrznych przeżyć, zamanifestowania własnych możliwości. Zaciekawienie światem doprowadziło do odkryć geograficznych (M. Kopernik „De revolutionibus orbium caelestium”), rozwoju anatomii, tworzenia wynalazków. Epokę cechował kult rozumu.
