Kultura ziemiańska – zjawisko europejskie a w Polsce przypiera typ kultury preferowanej przez średnią szlachtę , spędzającą większą część życia na wsi, we własnym majątku. Była to kultura swojska , rodzinna przywiązana do tradycji, ojczystych pamiątek i narodowego obyczaju, co znajdowało swój wyraz w sarmatyzmie, nawiązująca do renesanowej wizji wsi spokojnej i Rejowego człowieka poczciwego.
Głównymi przedstawicielielami nurtu są:
Szymon Szymonowic, Hieronim Morsztyn, Andrzej Zbylitowski, Wacław Potocji i Jan Chryzostom Pasek
Nazwa sarmatyzm wzięła sie od pokolenia sarmatów, który zamieszkiwał doliny Dniestru. U schyłku XVI wieku Polacy sięgneli po tą nazwę po raz pierwszy w kronice Marcina Bielskiego. Już tam pojawiło się owe sformułowanie. Wcześniej wzmianki, że Polska jest ludem sarmatów pojawiły się w XV wieku w kronice Jana Długosza, napisał : Sarmaci czyli Polacy.
Szlachta dzięki pospolitemu ruszeniu brała udział w wielu wojnach, była przyzwyczajona do agresji. Obraz ten zdominował rzetelną ocenę. Dlatego też kolejna epoka jaką jest oświecenie podjęła bardzo ostrą krytykę stwierdzenia sarmatyzmu. Szlachta nie przykładała się do nauki, kończyli jedynie jeuickie szkółki. Rozwineło się pamiętnikarstwo. Wiek XVII to okres pamiętnikarstwa. Prawdziwe pamiętniki jednak pokazały się dopiero w XVIII wieku wcześniej pojawiły się jego formy:
Diariusz – Forma pamiętnika, stanowiła zapiski z wypraw, podróży, wojny. W Portugali pojawiły się diariusze z wypraw morskich. Przykładem mogą być pamiętniki Jakuba Sobieskiego, ojca Jana króla Polski.
Raptulasz – forma pamiętnika, pisany w domu z dnia na dzień, były to zapiski z życia dworu ziemańskiego. Szlachcic zapisywał co działo się na uczcie, raptulasz zawierał również przepisy kulinarne, jak miał wyglądać strój szlachecki. Głównie o życiu towarzyskim.
Pamiętnik różnił się tym, że nie musiał byś spisywany na bierząco, był spisywany dla potomnych. Każdy pamiętnik barokowy ma charakter autobiograficzny,
Oprócz pamiętników obowiązkowo były pisane sylwy.
Po okresie XVII wiecznych wojen zaginęło całe silwarerum. Dopiero w XX leciu miedzy wojennym okazało się, że jest bardzo wielu poetów, którzy zasługują na chwałę: Nabrowski, Morsztyn, Potocki.
To oni pokazali, że kultura polska bardzo różniąca się od renesansu uczy polskości.
Sarmaci mieli bardzo szlachetne cechy :
– Odważni
– Uczciwi
– Patrioci
– Obrońcy słabszych
– Religijni, bogobojni
– Posiadali znakomite wyszkolenie
– Niezwykle silni
– Czuli jedność i wspólnotę
– Robili wszystko dla wspólnego dobra
Niestety sarmatyzm za czasów saskich tak zwyrodniał, że zmienił się
– Nacjonalizm w konserwatyzm ( Dobre jest tylko to co stare i nie należy nic zmieniać)
– Wspaniała religijność w fanatyzm religijny ( tylko wiara katolicka jest dobra)
– Wielkie męstwo w awanturnictwo
Kolejnym zjawiskiem, które pojawiło się wsródszlachty to popieranie przez szlachtę zaściankową szlachtę magnacką na sejmikach, wszczynanie na posiedzeniach buntów, zrywanie sejmików za pięniądze. Oświecenie pokazało i utrwaliło wizerunek warchoła – to stwierdzenie przetrwało aż do drugiej połowy XX wieku. Nagle sarmatyzm miał dwa oblicza.
Cechy sarmaty jako warchoła :
– Lubiący alkohol
– Brak szacunku dla przeciwnika
– Skłonność do przechwałek
– Pycha
– Duma narodowa
– Nietolerancyjny
– Pobożny tylko w modlitwie a nie w uczynkach
– Wojna traktowana jako przygoda, z ktorej przynosi łupy a nie obrona Rzeczpospolitej
– Bezwzględny na polu bitwy
– Megaloman – przekonanie o własnej wyższości nad innymi
Świadomość sarmacka stała się specyficznym spoiwem w XVII wieku, ponieważ połączenie tradycji litewskiej z polska było bardzo trudne. Sarmata został stworzony na wizerunek średniowiecznego rycerza
