Henryk Sienkiewicz (1846-1916)
Życiorys:
Henryk Sienkiewicz, pseud. Litwos – pisarz i publicysta, jeden z najpoczytniejszych pisarzy polskich w skali światowej. W latach 1869-72 był publicystą „Przeglądu Tygodniowego”, od1872 r. współredaktorem „Niwy”, w latach 1882-87 redaktorem „Słowa”. Występował przeciwantypolskiej polityce rządu niemieckiego (był inicjatorem i wydawcą międzynarodowej ankiety „Prusse et Pologne” 1909). Po wybuchu I wojny światowej działał w Szwajcarii jako prezes Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Był współzałożycielem Kasy im. Mianowskiego, w latach 1899-1900 prezesem Kasy Literackiej Warszawskiej.
Odbył m.in. podróże do USA 1876-78 („Listy z podróży do Ameryki” 1878) i do Zanzibaru w latach 1890-91 („Listy z Afryki” 1892). W roku 1900 został uczczony jubileuszem 30-lecia twórczości (w darze od narodu otrzymał majątek Oblęgorek pod Kielcami). W 1905 r. otrzymał Nagrodę Nobla za powieść „Quo vadis”.
Twórczość:
1. Nowelistyka:
We wczesnej twórczości głównie nowelista, twórca najbardziej wyrazistych w literaturze epoki obrazów niedoli chłopa – osaczonego przez działających ręka w rękę dwór, plebanię i urzędników carskich („Szkice węglem” 1880), zmuszonego do walki za cudzą sprawę („Bartek Zwycięzca” 1882), ginącego na obczyźnie w poszukiwaniu chleba („Za chlebem” 1880). Uwagę swoją Sienkiewicz poświęcił także problemom dziecka marnującego talenty z braku warunków i możliwości edukacji („Janko Muzykant” 1880), uciskanego przez zaborczą szkołę („Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” 1879). Osobną grupę stanowią nowele amerykańskie, piętnujące zagładę Indian („Sachem” 1889), obrazujące niedolę wygnańczą i patriotyczną nostalgię („Latarnik” 1882).
2. Powieści historyczne:
Zyskał sławę jednego z największych twórców prozy polskiej i światowej jako autor powieści historycznych pisanych „ku pokrzepieniu serc”. W cyklu zwanym „Trylogią” („Ogniem i mieczem”, t. 1-3 1884, „Potop”, t. 1-6 1886 – film J. Hoffmana 1974, „Pan Wołodyjowski”, t. 1-3 1887-88 – film J. Hoffmana 1969) zawarł niezwykle barwny i sugestywny, choć wyidealizowany i jednostronny, obraz życia i wydarzeń dziejowych w Polsce XVII w. (w dobie wojen kozackich, najazdu szwedzkiego, wojny z Turcją – 1648-72).
W powieści „Krzyżacy” (t. 1-4 1900, film A. Forda 1960) dał wspaniałą wizję zmagań rycerskiej Polski z zakonem krzyżackim aż do zwycięstwa w bitwie pod Grunwaldem; w powieści z czasów Nerona „Quo vadis” (t. 1-3 1896) ukazał duchowy tryumf chrześcijaństwa nad przemocą imperium rzymskiego.
3. Późna twórczość Sienkiewicza:
Z powieści Sienkiewicza o tematyce współczesnej („Rodzina Połanieckich”, t. 1-3 1895, pamflet na rewolucję 1905 „Wiry”, t. 1-2 1910) żywotność zachował portret arystokraty dekadenta w „Bez dogmatu” (t. 1-3 1891); ponadto powieści historyczne „Na polu chwały” (1906) i „Legiony” (1918, nie ukończona), popularna powieść dla młodzieży „Wpustyni i w puszczy” (1911, film W. Ślesickiego 1973), opowiadania, utwory sceniczne („Zagłoba swatem”, wyst. 1900), publicystyka.
