Produkty spożywcze ? nie mające w zasadzie wartości odżywczej, lecz mimo to powszechnie używane przez człowieka noszą nazwę UŻYWEK. Pobudzają one lub hamują system nerwowy i pracę serca (np. napoje alkoholowe, kawa, herbata), działają oburzająco (nikotyna ? tytoń)
Do najważniejszych upraw używek należą: – krzew herbaciany; – drzewo kawowe; – kakaowiec; – tytoń;
I. Krzew herbaciany ? uprawiany w krajach południowo-wschodniej AZJI, ponadto w krajach wschodniej Afryki, Gruzji i Turcji.
Herbata występuje w handlu jako zielona, czarna i ulung. Zależy to od sposobu preparowania liści. Największe zbiory herbaty: w mln. ton: świat ? 2631 mln. ton. Indie ? 27%, Chiny ? 23%, Sri Lanka ? 9,4%, Kenia ? 9,3%, Indonezja ? 5,3%, Turcja ? 5,1%.
II. KAWA ? (niewysokie drzewa lub krzewy) ? jest uprawiana głównie w państwach Ameryki Południowej i Środkowej oraz w Afryce Środkowej i Południowej AZJI.
Z kilku gatunków największe znaczenie ma uprawa kawy arabskiej.
Zbiory kawy w 1996r.: świat ? 5698 mln. ton, Brazylia ? 20,4%, Kolumbia ? 13,2%, Indonezja ? 6,1%, Meksyk ? 5,7%, Uganda ? 4,2%, Etiopia ? 4%.
III. DRZEWO KAKAOWE ? inaczej Kakaowiec ? uprawiany jest głównie w Afryce nad Zatoką GWINEJSKĄ, w Ameryce Środkowej i Południowej oraz Południowo-Wschodniej AZJI. Z nasion kakaowca uzyskuje się kakao w proszku, używane do sporządzania napoju, wyrobów czekoladowych, masła kakaowego.
Największe zbiory: świat ? 2581 mln. ton, Wybrzeże Kości Słoniowej ? 31%, Brazylia ? 13,2%, Ghana ? 11,6%, Indonezja ? 11%, Malezja ? 6,2%, Nigeria ? 5,6%
IV. TYTOŃ ? jest używką o działaniu odurzającym, narkotycznym, wywołanym przez trującą substancję ? nikotynę. Największe zbiory mają kraje o największej liczbie ludności. Polska ? jest również dużym jego producentem, chociaż jest on gorszych gatunków. Walory tytoniu (aromat, zawartość nikotyny) zależą od gatunku, warunków klimatu, rodzaju gleb i przebiegu procesu fermentacji liści ? podsuszaniu, itp.
Najlepsze gatunki tytoniu pochodzą z upraw na lekkich glebach w klimacie ciepłym.
V. W handlu światowym ważnym artykułem są również tzw. PRZYPRAWY KORZENNE ? czyli produkty otrzymywane z owoców, nasion, liści, kwiatów, kory itp. Te części roślin, zawierające olejki eteryczne są od dawna stosowane jako dodatki do potraw, podnosząc ich walory smakowe. Zalicza się do nich m.in.: – pieprz; – cynamon; – wanilię; – goździki;
