RÓŻNE NAZWY EPOKI MŁODEJ POLSKI I ICH UZASADNIENIE, RAMY CZASOWE Okres w literaturze polskiej umownie objęty datami 1890-1918 zwykło się nazywać Młodą Polską. Lecz określenie to mimo najszerszego znaczenia nie było jedynym stosowanym dla określenia tej epoki. Wielu twórców opowiadało się za innymi nazwami (określeniami), starając się udowodnić słuszność takich określeń. Poeta Langer naśladując poetów francuskich posłużył się określeniem Modernizm. Słowo to wywodzi się od francuskiego modern – współczesny, nowoczesny, i wyraża granicę między starym a nowym światem, między nową a starą literaturą. Określenie to przyjęło się stosować ze względu na nowe, nieznane dotąd zjawiska. Kazimierz Wyka – historyk literatury w swoim utworze pt. Modernizm polski skorygował to określenie. Wskazywał, że można je stosować tylko dla oznaczenia pierwszej fazy przygotowawczej, wstępnej. Uważał, że w tym to okresie pojawiają się nowe elementy – indywidualizm, powrót do metafizyki, przepojenie różnych rodzajów literackich elementami liryki. Uznawał, że skoro modernizm przyjmujemy jako fazę wstępną do rozpoczęcia nowej epoki, to w o utworach modernistycznych możemy mówić tylko w przypadku dzieł, które powstały w okresie 1887-1903. Kolejnym określeniem stosowanym w tej epoce był Neoromantyzm. Użyte ono zostało przez Edwarda Porębowicza w jego pracy pt. Poezja polska nowego stulecia . Tym mianem określa się tendencje poezji przełomu wieków XIX/XX, które nawiązują do stylu poezji romantycznej. Może być on pojmowany jako określenie całej epoki bądź tylko jednego z kierunków prądów ideowych. Określenie to nie spotkało się z szerokim poparciem twórców. Julian Krzyżanowski twierdził, że nie odzwierciedla ono i nie obejmuje wszystkich zjawisk i procesów zachodzących w ciągu epoki – ogranicza się tylko do poezji i sztuki. Trzecim, równie rzadko stosowanym określeniem epoki jest Symbolizm, nazwa pochodząca od artykułu francuskiego filozofa Moreas a. Twórcy posługujący się symbolizmem starali się opisać zjawiska rzeczywiste, odwoływali się w ten sposób do doświadczeń obserwatora. Stosowali symbole tam, gdzie było im trudno wypowiedzieć się w języku rzeczywistym., bądź gdy było to uwarunkowane sytuacja polityczną, np. chata bronowicka – Polska; złoty róg – myśl narodowa. Jako nazwę dla tego okresu używano także sporadycznie określenia Fin de ciecle (koniec wieku). Pojęcie to nie było ściśle zdefiniowane, oznaczało nastrojowość, mglistą metaforę. Zaznaczało się ono raczej w modzie, obyczajowości. Kazimierz Przerwa Tetmajer napisał wiersz pt. Koniec wieku , gdzie ukazał stan emocjonalny współczesnych mu poetów. Jednak najczęściej stosowanym określeniem epoki 1890-1918 było Młoda Polska, użyte po raz pierwszy przez Artura Górskiego w krakowskim Życiu . Był to termin wszechstronny z tego względu, że obejmował nie tylko literaturę, lecz także inne dziedziny sztuki. Kazimierz Wyka w jednym za swoich artykułów prezentuje argumenty popierające taki wybór. Uważa, że: termin ten jest najmniej obciążony zawartą w nim interpretacją; użyty w obrębie pokolenia modernistycznego stanowi element samookreślenia się epoki; utworzony jest na wzór odpowiednich nazw w innych krajach Europy, na przykład Młode Niemcy i podkreśla, że nowa literatura ma mieć charakter narodowy; ma charakter opisowy, nie-interpretujący, nie podkreśla związku z tradycją, ani analogii z malarstwem, jak impresjonizm, nie odwołuje się do zjawisk spoza literatury, jak dekadentyzm określa całość zjawisk w literaturze 1890-1918 godzi zjawiska sprzeczne dopuszcza możliwość traktowania literatury jako zjawiska niejednorodnego Te wszystkie argumenty spowodowały, że termin ten został przyjęty dla określenia epoki lat 1890-1918 i jest szeroko CECHY IMPRESJONIZMU. FUNKCJONOWANIE STYLU W UTWORACH Impresjonistami to będziemy my, na ustnej. A imprezowiczami (też brzmi podobnie) to już po maturze Impresjonizm najpełniej wyrażony został w malarstwie. Nazwa francuska od tytułu obrazu Moneta ?Wschód słońca. Impresja?. Inni przedstawiciele to Manet, Renoir, Cezanne. W Polsce byli to głównie Wyczółkowski, Fałat, Pankiewicz, Boznańska. Zerwał on z pierwszeństwem tematów historycznych. Centrum zainteresowania był pejzaż. Zmiany ze względu na światło – wrażenie. Malowano portety i postacie na tle natury. Cechy: szkicowość obrazu, rozmycie uwrażliwienie na barwę zmieniającą się z oświetleniem dbałość o ukazanie wpływu światła na obraz barw i przedmiotów gra świateł i cienia Specyficzna technika malowania – plamy barw. W literaturze charakterystyczna kompozycja: zestawienie luźnych scen czy obrazów. zmieniający się pejzaż, dynamizm przyrody gar świateł w opisach uchwycenie niepowtarzalnych chwili, wrażeń towarzyszących 3. SYMBOLIKA W UTWORACH MŁDEJ POLSKI ? ?KRZAK DZIKIEJ RÓŻY? Ludzie bezdomni symbolizm – konflikty moralne, wewnętrzne zmagania bohatera są przedstawione symbolicznie np. Symbol rozdartej sosny, która jest symbolem duchowego rozdarcia Judyma podejmującego dramatyczną decyzję rozstania z Joasią. W posępnym krajobrazie, pustkowiu skupiona zostaje uwaga narratora na rozdartej piorunem sośnie. W powieści wiele słów kluczy np. tytuł ma znaczenie symboliczne, Wenus, czerwona czapeczka (kapturek inżyniera samobójcy, widzi ją nawet we śnie). Chłopi Symbolizm – scena śmierci Boryny, Wychodzi o świcie na pole i sieje. Staje się on symbolem chłopa siewcy. Jego gest nabiera świętości rytuału, jest upoetyzowany w tym geście. ?Krzak dzikej róży w Ciemnych Smreczynach? Kasprowicz zrezygnował z opisu wsi i przeszedł do opisu górskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie się efektów dźwiękowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra świateł. Ukazano krajobraz w świetle słońca. Zmiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu zmieniającego się pod wpływem czasu dnia. Dźwięk: jęki, wzdychania, krzyk burzy, świst świstaka, echo Zapach: zioła Wzrok: barwa, kształt Nastrój: zachwyt, zaduma nad wspaniałością natury, spokój, majestatyczność. Elementy limby próchniejącej i krzaku dzikiej róży Limba: zwalona przez burzę, była mocnym drzewem, a teraz jest próchniejąca, martwa Róża: chowa się pomiędzy skałami, przeczekała burzę, nadal żyje i jest piękna, chroni się, jest delikatna, szuka wsparcia by przeżyć. Różnice Limba Róża potężna wątła, subtela pruchniejąca piękna szpetna wspaniała wyniosła, dumna słaba, szuka wsparcia Umierająca żywa Kontrasty, zastosowanie autonomii (różne elementy natury by zasugerować ich symbolikę). Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostaną powaleni. Róża to symbol witalności, życia, piękna. Delikatni i giętcy mogą łatwiej przetrwać burzę. Róża obawia się burzy drży przed jej siłą, ale dąży do przetrwania. Widzi potężne drzewo, które nie podołało. Wszystko przemija, ale róża kurczowo trzyma się życia. Wiersz o niepokojach, obawach współczesnego człowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, śmierci. Konieczność trwogi przed śmiercią. Obawy. Elementy symboliczne: precyzyjność animizajcja wieloznaczność symboli sytuacja ogólna 4. DEKADENT I JEGO OBRAZ ŚWIATA ? ?NIE WIERZĘ W NIC? DEKADENTYZM ? postawa światopoglądowa końca XIX w. wyrażająca przekonanie o schyłkowym charakterze kultury europejskiej [franc. Decadence ? schyłek, upadek], znajdująca odzwierciedlenie w licznych utworach literackich tej epoki. Termin ?d? używany był już w XVIII w. w pracach historycznych poświęconych okresowi rozkładu I upadku cesarstwa rzymskiego I towarzyszącemu procesom upadku ustrojowego rozwojowi sztuk pięknych I literatury. Ten historyczny sens został zaktualizowany przez franc. Pisarza Th. Gautiera w głośnej przedmowie do ?Kwiatów zła? poety franc. Ch. Baudelaire?a, w której mianem d. określił światopogląd reprezentowany przez twórców drugiej połowy XIX w. Odtąd termin ten odnoszono do zjawisk kulturowych końca IX w., które wyrażały niewiarę w postęp cywilizacyjny, odtrącały większość systemów filozoficznych i naukowych, w poczuciu, że nie są one w stanie wyjaśnić złożonych i tragicznych problemów ludzkiej egzystencji przekonanie o schyłkowym i kryzysowym charakterze kultury mieszczańskiej i związanym z tym katastrofizmem kulturowym. Przekonania te doprowadziły do: manifestów niechęci I odrazy dla mieszczaństwa, jako wytworu i fundamentu schyłku kultury, żądania prawa do indywidualizmu, swobody twórczej I obyczajowej jednostek nieprzeciętnych. żądania ulgi podatkowej dla alkoholików oraz zmniejszenia akcyzy na fajki Zasadniczym rysem świadomości dekadenckiej było poczucie bezsilności wobec świata zewnętrznego. Pociąga ona za sobą chęć ucieczki w świat sztuki, poszukiwanie intensywnych przeżyć o charakterze niedostępnym dla ogółu, co z kolei prowadziło do wyrafinowania estetycznego, perwersyjnej erotyki, zainteresowania tajemnymi kultami średniowiecznymi I orientalnymi, satanizmu itp. Pozwalało to stłumić poczucie rozpaczy I nudy, zapomnieć o zagrożeniu. W literaturze d. manifestował się przez wyrażanie niewiary I pesymizmu, podkreślanie objawów rozkładu, zrezygnowania, lecz I pełną dumy postawę wyzwania rzuconego mieszczańskiej przeciętności. K.P. Tetmajer – ?Nie wierzę w nic? ? no i co z tego ? Postawa człowieka końca XIX wieku. Jego uczucia i podejście do życia. Brak mu wszelkich chęci, dążeń, celów. Ma tylko istnieć, do niczego nie dążyć. Świadoma rezygnacja z uczuć. Nirvana to jedyna droga życia. Podmiot nie wierzy w nic, niczego nie pragnie, ma wstręt do wszystkiego i wszystkich czynów, niszczy ideały i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na świecie. Oczekuje nirwany. Chce uciec od ?bólu istnienia? w niebyt śmierci, w nieistnienie. 5. SPOŁECZNOŚĆ WIEJSKA ? JEJ STRUKTURA, KONFLIKTY SPOŁECZNE I ETYCZNE W ?CHŁOPACH? Społeczeństwo wiejskie jest podzielone i zróżnicowane na: parafię (ksiądz), gminę (Boryna i gospodarze) oraz dwór (dziedzic) i śmierdziuchów (Trzeciak) Akcja powieści nie ma wyraźnego wątku centralnego. Na plan pierwszy wysuwają się wątki związane z rodziną Borynów – małżeński dramat Macieja i dzieje romansu Jagny i Antka. Są one mocno rozbudowane dlatego, że w losy Borynów wplatają się problemy istotne dla całej Lipieckiej zbiorowości. To, co kształtuje życie chłopów, to zjawiska typowe dla społeczności wiejskiej, tworzące ze wsi odrębną, swoistą formację kulturową. Reymont przedstawia złożoną strukturę społeczną wsi. Społeczeństwo w Lipcach podzielone jest według posiadanego majątku i tworzą ją: najbogatsi i średniozamożni chłopi, biedni gospodarze, komornicy i żebracy. Bogaci chłopi trzymają się razem, z biedotą którą gardzą, nie szukają kontaktów. Mogą pozwolić sobie na zatrudnienie najemników do pracy. Społeczność ta nie okazuje współczucia dla biednych, uważając, iż porządek jaki panuje jest zgodny z prawem Bożym. Ponadto są przekonani, że miernikiem wartości człowieka jest ilość posiadanej ziemi i inwentarza, siła charakteru, pracowitość, a także umiejętność dobrego gospodarowania. Najbogatszym chłopem we wsi jest Maciej Boryna, człowiek pracowity, wytrwały, gospodarny i stanowczy, mocno przywiązany do ziemi. Jego wadami są natomiast egoizm, chciwość, zawziętość, bezwzględność w stosunku do rodziny i parobków. Gdy wieś podjęła decyzję walki z dworem o las, Boryna początkowo wacha się, gdyż woli nie zrywać kontaktów jakie łączą go z dziedzicem. Ale w końcu zdaje sobie sprawę z więzi, jaka łączy go ze sprawą wszystkich gospodarzy i decyduje się na objęcie stanowiska przywódcy. Dla ratowania interesów wsi gotów jest nawet zaryzykować życiem. Średniozamożni chłopi również posiadają własny grunt, ale pragną dorównać bogatszym od nich. Niewiele obchodzi ich także los biednych. Do tej warstwy społecznej należy Dominikowa, która wydaje Jagnę za znacznie starszego Borynę tylko dlatego, że udaje się jej wymusić od niego zapis gruntu na rzecz córki. Ludzmi bardzo biednymi są komornicy, z którymi nikt się nie liczy i o których nikt nie pamięta. Przypomniano sobie o nich tylko wtedy, gdy stali się potrzebni we wsi. Tak właśnie było w przypadku podjęcia przez Lipce walki o las. Kiedy chłopi odsiadują w więzieniu karę za bijatykę z dworską służbą, zostaje zorganizowana pomoc sąsiedzka dla ich żon, ale żonami komorników nikt się nie interesuje. W jeszcze gorszej sytuacji znajdują się żebracy nie mający domu, czekają aż ktoś ich przygarnie do siebie. Obraz społeczności wiejskiej jest obrazem realistycznym. Istnieją jednak między nią głębokie podziały społeczne wynikające ze stanu majątkowego. Wieś nie jest też wolna od konfliktów pomiędzy społecznością a dziedzicem, a także od konfliktów wewnętrznych (osobistych). Cechą wsi jest pragnienie posiadania ziemi. Chłop żyje dzięki ziemi, dla niej też często się żeni. Posiadanie ziemi to także szacunek otoczenia i mocna pozycja w rodzinie czy też we wsi. Ziemia wymaga jednak od chłopa pracy, miłości i poświęcenia. Ludzie na wsi pomagają sobie wzajemnie, wspólnie wykonując różne prace. Robią to w milczeniu, skupieniu, z chęcią i miłością a nie z przymusu. To, co robią staje się duchowym przeżyciem. Symboliczne znaczenie ma tutaj scena ostatniego siewu Boryny. Podkreśla ona nierozerwalny związek człowieka z naturą i ziemią. Jej utracenie jest w tym przypadku równoznaczne z utratą pozycji społecznej i ekonomicznej, oraz wszelkich środków do życia. Z pragnienia jej posiadania wyrasta spór pokoleniowy o ziemię. Niektórzy, tak jak Maciej Boryna do końca swego życia nie chcą odpisać jej dzieciom. Przekonali się bowiem, jaki los spotkał tych, którzy to uczynili. Kolejną cechą charakteryzującą wieś jest solidarność gromadzka. Rozwarstwieni i często skłóceni ze sobą chłopi, w sprawach istotnych dla wsi potrafią się zjednoczyć. Wystarczy wymienić tu walkę o las, zebranie w sprawie rosyjskiej szkoły w Lipcach, czy też historię samosądu nad Jagną. Powieść Reymonta można nazwać epopeją chłopską, gdyż zawiera rozległy i wszechstronny obraz społeczeństwa ukazanego w przełomowym momencie historycznym. Ukazuje bunt społeczny chłopów, narodziny autonomii tej klasy, własnego znaczenia oraz roli społecznej. Chłopi Reymonta są siłą autonomiczną, tą która nie musi myśleć, decydować i działać, ponieważ ona sama potrafi to zrobić. Reymont nobilituje jakby warstwę chłopską która dotąd była poniżana i krzywdzona 6. MACIEJ BORYNA JAKO GOSPODARZ, OJCIEC, MĄŻ. SYMBOLICZNY OBRAZ JEGO ŚMIERCI MACIEJ BORYNA- ?Chłopi? Władysława Stanisława Reymonta- najważniejszy we wsi Lipce gospodarz, bardzo zamożny, gospodarny i pracowity. Potrafi być bezwzględny, oschły i wyrachowany. Najważniejszą wartością jest dla niego posiadanie ziemi, bo to ona stanowi o bogactwie i pozycji, jest nawet ważniejsza niż rodzina, przykładem może być konflikt z Antkiem i wygnanie go z domu. Gdy trzeba bronić interesów wsi, bez wahania obejmuje stanowisko przywódcy. Bardzo kocha Jagnę, ale gdy dowiaduje się o jej zdradzie, jego pierwszym zamiarem jest zabicie niewiernej żony i własnego syna. Cechuje go pogarda dla najbiedniejszych, niewłaściwie odnosi się do komornic i źle traktuje służbę, nie wzrusza go ludzka niedola, uważa ją za przeznaczenie. Boryna symbolizuje trwały związek z ziemią i urasta do symbolu chłopa- Piasta, gdy w przedśmiertnym zamroczeniu wychodzi w pole, nabiera ziemi w koszulę i sieje. 7. RODZINA W ŚWIETLE ?MORALNOŚC PANI DULSKIEJ? Aniela Dulska W pierwszym wrażeniu uważana jest za brudną, niesympatyczną kobietę. Wciąż krzyczy lub mówi podniesionym głosem. Obraz antysympatyczny. W jednej chwili może zrobić wiele czynności. Dla gości przebiera się. Żądna władzy nad swoją rodziną. Skąpa, nic ją nie obchodzi. Zawsze ma być tak jak ona chce. Uznaje tylko swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. Dostosowuje się do sytuacji. Powierzchowna i egoistka. Obłudna, zakłamana, konieczność pozorów. Żyje w czterech ścianach, oszczędza. Nie chodzi do teatru, nikogo nie zaprasza, kontroluje finanse domowe, podwyższa czynsz domowy, trzyma magiel w sieni. Skąpa do ohydności, obłudna postawa, brudy pierze pod własnym dachem. W służących nie widzi ludzi. Interesują ją tylko pieniądze, oszczędza więc na wszystkim i wszystkich. Kołtuństwo / Dulszczyzna Jest to życie w obłudzie, fałszu i ograniczeniu. Jest to sposób bycia Anieli Dulskiej. Zakłamanie i niechęć do szczerości. Taką postawę zaczęto nazywać Dulszczyzną. Skrywanie prawdziwych myśli, odczuć, przekonań pod pozorami. Skąpstwo. Moralność pozorów bo dostosowuje zasady do ogółu/ Pozorna moralność – Dulska udaje wielką damę, a w domu jest inna. Moralność na pokaz, stwarza ona pozory, przedstawia siebie jako osobę estetyczną. Kryteria jej postępowania są cyniczne i wyrachowane. Felicjan Dulski Jest podporządkowany swojej żonie. Nie zgadza się z nią, ale jest obojętny. Ignoruje ją, ucieka w milczenie. Zwątpił w możliwości odmiany żony. ?A niech was wszyscy diabli !!!? Zbyszek Ma inną postawę. Jest zbuntowany, zabawia się, celowo szokuje i jest zaczepny, wulgarny i prowokujący. Aniela zaplanowała jego życie. Juliasiewiczowa chciała pokazać mu prawdę, że będzie się on musiał troszczyć i kłopotać. Ukazała mu prawdziwe życie, widmo odpowiedzialności, nędzę. Jest kołtunem i jest tego świadom. Jest słaby, ale chce walczyć ze swoim kołtuństwem. Krytykuje matkę. Mela Też się nie zgadza. Też się poddaje by żyć przyjemnie. Nie buntuje się. Postać tragiczna bo jest naiwna i dobra i nie orientuje się w jakiej atmosferze moralnej żyje. Hesia Podobna do matki. Pogardza Hanką, bije ją i się z niej wyśmiewa. Ma już wypaczony charakter. Nikim się nie interesuje. Lubi tylko tańce, stroje i studentów. Dulscy mieli być typową rodziną filistrów. Zapolska stworzyła i komedie i tragedie. Sztuka naturalistyczna. ?Menażeria ludzka?. Odsłania ona temat drażliwy, postawa obiektywna, fotograficzna dbałość obyczajowa. 8. NATURALIZM W LITERATURZE MŁODOPOLSKIEJ Ludzie bezdomni – zastosowana różnorodna poetyka realistyczna, charakterystyczna dla powieści pozytywizmu, Wyraża się ona w szerokiej prezentacji grup społecznych: ziemiaństwo, biedota miejska Warszawy, chłopi w Cisach, grupy zawodowe, pokazuje np. lekarzy, grupy narodowościowe – Polaków, Żydów. Stara się ukazać cechy charakterystyczne dla poszczególnych grup np. Styl życia i myślenia dyrekcji Cisów, sposób bycia dam ze środowiska arystokratyczno-ziemiańskiego, żydowskich handlarzy. Pokazane są realia o charakterze obyczajowym, które określają epokę, w której się dzieje akcja np. informacja o środkach lokomocji – pociągi, konne powozy, mężczyźni nosili cylindry. Także tzw. motywacja społeczna polegająca na tym, że postępowanie bohaterów jest wyjaśnione przynależnością do określonej grupy społecznej np. Judym i dyrektor kopalni lub Cisów. Chłopi Naturalizm – naturalistyczna koncepcja człowieka, ukazanie pierwotnych instynktów, namiętność, erotyzm, walka o byt, o ziemię. Brutalność zachowań chłopów, gwałtowność, bójka Szymka z Dominikową. Wbrew etyce chrześcijańskiej podnosi rękę na matkę. Bójka Antka z Maciejem Boryną. Pierwotnym instynktom podlega też Jagna, ulega Antkowi, osobowość pełna skłóconych uczuć, namiętności np. do księdza Janka Organistów. Człowiek jako cząstka natury, ściśle z nią powiązany. Pory roku determinują życie chłopów. Ziemia determinuje byt chłopa – walka o ziemię. Scena kiedy Kuba odrąbuje sobie nogę. Moralność Pani Dulskiej Zapolska traktowała ideowy sens literatury naturalistycznej jako formę protestu przeciw obłudzie, przeciw mieszczaństwu. Naturalizm przynosił zmiany w technice dramatopisarskiej. W przypadku komedii doprowadził do powstania gatunku pośredniego, w którym pisarze świadomie kojarzą efekty tragiczne i komiczne. Zapolska zaznacza to w podtytułach, używając określenia tragifarsa lub tragedia ludzi głupich . Wraz z nową techniką naturalistyczną wchodzi do komedii nowa problematyka: wszechstronna krytyka mieszczaństwa – Moralność… przynosi pesymistyczny obraz wegetacji rodziny mieszczańskiej. Obraz ten przygnębia nie tylko ze względu na poziom moralny głowy domu – Dulskiej oraz ze względu na potrzeby, wąskie horyzonty myślowe i ambicje wszystkich członków rodziny. Żyją w kręgu spraw materialnych, nie mają potrzeb intelektualnych jak kupowanie czasopism, życie kulturalne, teatr to wg. Dulskiej fanaberie. Reprezentuje wszelkie cechy filisterstwa i kołtunerii co w połączeniu z obłudą moralną, niskim stopniem inteligencji oraz brutalnym postępowaniem daje obraz przygnębiający 9. INTERPRETACJA TYTUŁU POWIEŚCI ?LUDZIE BEZDOMNI? 1. Dosłowne znaczenie tytułu: a) bezdomność ludzi świata nędzy (żyją w norach i budach, a nie domach) b) bezdomność wydziedziczonej Joasi, która nie ma własnego kąta i żyje u obcych c) bezdomność Wiktora, który tuła się z rodziną po świecie – w tym znaczeniu tytuł jest oskarżeniem porządku społecznego 2. Metaforyczne znaczenie tytułu bezdomność społeczna ludzi, którzy opuszczają własne domy bo umierają rodzice i dzieci muszą iść dalej o własnych siłach (Joasia) oraz ludzi, którzy dzięki wykształceniu wznieśli się ponad poziom własnego środowiska i świadomie je odrzucają, ale nie mogą sobie znaleźć miejsca w nowym (Judym) bezdomność ludzi bez własnego państwa, działaczy spiskowych, romantycznych pielgrzymów dowolnej ojczyzny (Leszczykowski, brat Joasi Wacław, człowiek przynoszący bibułę Korzeckiemu, Korzecki) bezdomność w sensie egzystencjalnym czyli istnienia (Korzecki) obecność człowieka w świecie, niemożność pogodzenia się ze złem, dekadentyzm, ostateczne odrzucenie świata w akcie samobójstwa dom jako znak obojętności na krzywdy bliźniego (mieszkanie Czernisza, Kalinowicza, Krzywosąda) i pokusa ( zakiełkuje we mnie wyschłe nasienie dorobkiewicza Judym) 10. MŁODOPOLSKA POEZJA L. STAFFA Leopold Staff jak sama nazwa wskazuje był satffiarzem, dzień i noc chodzi najarany. Twórczość poetycką zaczynał jako modernista, ale już w pierwszym tomie jego poezji odnajdziemy próby przezwyciężenia dekadenckich nastrojów. Świadczy o tym tytuł cyklu: Sny o potędze . Znajdziemy w nim inspirowaną przez nietzscheanizm i romantyzm filozofię poetycką Staffa, wg której obowiązkiem człowieka jest praca nad samym sobą, doskonalenie się wewnętrzne, ustawiczne dążenie do duchowej potęgi. Na początku wspomnianego zbioru poetyckiego umieścił poeta wiersz pt. Kowal . Nadczłowieczeństwo rozumiał poeta jako usilne dążenie do wyrobienia w sobie wartości, głównie etycznych, przez pracę i olbrzymi wysiłek. Miejsce dekadenckiego pesymizmu zajął w utworze optymizm, wiara w możliwość uzyskania siły. Marzenia o potędze zastępują rezygnację i niemoc. Mamy tutaj do czynienia ze staffowską filozofią pracy nad wewnętrzną siłą człowieka. Wiersz ma charakter symboliczny: -kowal-symbol tęsknoty do siły, męstwa, wielkości -trud kowala-kształtowanie charakteru, osobowości człowieka -kruszce drogocenne-osobowość bogata w różne możliwości -serce-charakter człowieka, postawa moralna, nadczłowiek Symbole wyrażają optymistyczny stosunek poety do natury ludzkiej, do ludzkich możliwości. Podkreślają wolę i zapał człowieka do pracy nad sobą-by stać się silnym, mężnym. Sens życia widzi Staff w pracy nad wewnętrzną siłą człowieka. Wiersz głosi hasło doskonalenia wewnętrznego. Czyn, do którego wzywa poeta dzieje się w marzeniu ( Sny o potędze ). Sens życia mieści się w tęsknocie do doskonałości, w dążeniu do ideałów (nie w ich realizacji). Wśród wierszy Staffa znajdują się i takie , w których odnajdziemy nastroje typowe dla ówczesnej mody, w których dominuje melancholia, smutek i pesymizm. Cechy te zawiera jeden z najbardziej znanych utworów poety pt. Deszcz jesienny . Przypomina on nastrojem Na Anioł Pański Tetmajera. Powtarzający się refren onomatopeiczny wyraża wspólne dla obu utworów uczucie smutku. W utworze mamy 3 obrazy-wizje, które potęgują nastrój smutku i rozpaczy: I. wieczorne mary senne – Odziane w łachmany szukają ustronnego miejsca na groby. Idą powoli tworząc korowód (w czasie dżdżu). Mary przybierają postać ludzi młodych ale zrozpaczonych ( z oczu im lecą łzy ), tułacze ich życie jest tragiczne, beznadziejne, szukają więc ustronia żeby umrzeć. II. obraz nieszczęść ludzkich – Poeta dostrzega cierpienia innych, jest przeniknięty współczuciem wobec nieszczęść ludzkich. III. ogród poety zniszczony przez szatana -kwiaty kwitnące posypał popiołem -trawniki zarzucił bryłami kamienia -zamienił ogród w pustynię -posiał szał trwogi i śmierć przerażenia -szatan przerażony swym dziełem położył się na kamiennym pustkowiu i tłumił łzy, gdyż w piersi swej czuł ogromną rozpacz. Przeraził się efektem uczynionego zła. -szatan symbol zła -melancholie, smutek i rozpacz potęguje nastrój jesiennego,dżdżystego,kończącego się dnia. Wieczór i mgła powodują dominację barw: szarość żałobnej czerni. Refren powtarza informację o kroplach deszczu uderzających o szyby, które wydają dźwięki podobne do płaczu. Treść utworu jest bardzo sugestywna, wywołuje refleksje, że życie jest pasmem cierpień, wędrówką w bezkresną dal, której towarzyszą rozstania, ból, śmierć i bezsensowne zniszczenia wszystkiego co piękne i radosne. Refren dopowiada, że to tylko majaki człowieka patrzącego przez szyby i przez jesienny, miarowy deszcz. Przedśpiew – w poszukiwaniu wewnętrznej harmonii W wierszu spotykamy się z afirmacją życia i filozofią pogodnego życia pojmowanego jako harmonijne współistnienie pozornie sprzecznych elementów: bólu i radości, śmierci i życia, trwania i przemijania. Choć poeta wie, że marzenie człowieka o szczęściu rzadko się spełnia-wierzy jednak na przekór schyłkowym teoriom o bezsensie i chaosie świata, że istnieje ład i harmonia. W wierszu znajdujemy odwołanie do filozofii epikurejskiej (radość życia) i stoickiej (spokój i opanowanie) oraz do głównego hasła renesansu: Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce . Klasycyzm w utworze polega na: -opowiedzeniu się za zwięzłością i klarownością treści -zastosowaniu formy stroniącej od przepychu na rzecz prostoty i umiaru -ogłoszeniu harmonii duchowej, pogody i równowagi -optymizmu popartego wyraźnie argumentami czerpanymi z filozofii św. Franciszka z Asyżu: w łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu -tytuł wiersza-Przedśpiew-wstęp, wprowadzenie do liryki -śpiew-zapowiedź działania poetyckiego, deklaracja liryki afirmacyjnej: śpiewać będę wam pochwałężycia 11. ?WESELE? JAKO DRAMAT SYMBOLICZNY Symbole w ?Weselu? Po koniec aktu I młoda para zaprasza na wesele chochoła, który przybywa. Jest on twórcą urojeń. W utworze tym występują trzy rodzaje symboli: rzeczy postaci sceny Chochoł rzuca czar na zebranych, budzą się w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnień. Widmo Narzeczony Marysi, który zmarł na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przybył na wesele. Rozpamiętuje chwile gdy byli razem, gdy istniała między nimi jakaś więź. Jest to upostaciowanie wnętrza Marysi. Z jednej strony cieszy się ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodziła się z jego śmiercią. Jest to symbol utraconej miłości. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się stabilizacji z mężem. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem,. Wesele sprowokowało ją do tych rozważań. Raz się cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie. Stańczyk Dziennikarz ?Czasu? należy do organizacji ?Stańczyków?. Stańczyk to symbol mądrości. Głos wewnętrzny dziennikarza. Wie on, że dziennikarz jako inteligent powinien przewodzić narodowi. Jest też symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpieczeństwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi słowne deklaracje. Przyznaje się do bezczynności, obwinia za sytuację przeszłość. Jawi się jako dekadent, pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Stańczyk przypomina czasy Jagiellonów. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrząsnąć społeczeństwem, by wyrwać ich z marazmu. Cena jest świętość tradycji. Nie widzi przyszłości dla Polski widzi, że złą obrał drogę. Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyraża pogardę dla bratania się z ludem. Widzi fałsz solidaryzmu. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z ironią wręcza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywódca narodu. Rycerz Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta ma odczucie siły. Dekadentyzm, a poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwycięstwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagiełły. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki. Osądzona jest zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła. Poeta nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na społeczeństwo. Hetman Duch hetmana Branickiego, który gardził chłopami. Symbol fałszu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan młody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad chłopami. Polska mu nie pomoże bo zaprzedał on kraj szatanowi. Pan młody żeniąc się z chłopką zdradził swój stan. Tłumaczy mu, że to moda, a nie szczere bratanie się z ludem. Upiór Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Jest on cały we krwi bo wielu zabił. Chce się obmyć wodą. Dziad stara się go odpędzić. Upiór jako zimny trup. Dla Szeli ważne są dobra materialne. Przypomina, że bratanie się chłopów i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach. Wernyhora Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. Zszedł on z obrazu Matejki. Przewiduje przyszłość. Zwiastun czynu i niepodległości. Złoty róg to symbol walki, znak czynu, ma ruszyć społeczeństwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm chłopstwa. Nie spełni się to. Czapka z piór to symbol przywiązania do rzeczy błachych i matrerialnych. Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe. Sznur to symbol niewoli Dzwon Zygmunta symbol wielkości Polski Kosy nasadzone na sztorc to mit racławicki, gotowość walki Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej Wanna symbol burżui na Slowacji Ponownie pojawia się chochoł, który jest symbolem całego narodu. Scena najbardziej smutna. Goście weselni symbolizują naród, chata to Polska w której krzyżują się wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i przeszłości. ?Wesele? to diagnoza polskiego społeczeństwa. Końcowy taniec chochoła to kwintesencja myśli zawartej w utworze. Krzak bez życia otulony słomą na zimę. Oznacza uśpione wartości narodu. Na wiosnę się obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodległości. 12. ?WESELE? ? DRAMAT O POLSCE I POLAKACH Genezą utworu stało się wesele Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną w pod-krakowskich Bronowicach w listopadzie 1900r. Postaci można podzielić na osoby (rzeczywiste) i osoby dramatu (zjawy). Głównymi osobami są: Pan i Panna Młoda, Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer), Gospodyni, Dziennikarz (ze stańczykowskiego, konserwatywnego pisma ?Czas ), Poeta (Kazimierz Przerwa-Tetmajer), Czepiec (wójt, starosta wesela), Klimi-na, Radczyni (Antonina Domańska – autorka książek dla dzieci), Rachela (córka karczmarza Singera), Jasiek (brat Panny Młodej). Weselnicy wywodzą się z inteligencji bądź z chłopstwa. Akt I ma charakter realistyczny i jest obserwacją społeczeństwa. Chłopi interesują się życiem społecznym – Czepiec pyta Dziennikarza – ?Cóż tam, panie, w polityce? . Inteligenci lekcewa-żą to jednak – uważają stan za ograniczony do zasięgu parafii. Traktują chłopów jako skansen obyczajów i wartości, urzeczywistniających ideę ?wsi spokojnej Kochanowskiego. Chłopów cechuje patriotyzm i zapał, ale potrzeba im przywódcy – Czepiec wspomina tradycję udziału chłopów w powstaniu kościuszkowskim. Inteligencja nie rozumie obyczajów, nie wie nic o pracy na roli – w rozmowie z Radczynią Klimina mówi – ?Wyście sobie, a my sobie … – Po-eta – ?My do Sasa, wy do lasa . Gospodarz wytyka artystom, że popadają w chłopomanię, pseudofascynację wsią i pijaństwo – Nos. Dialog Poety i Racheli wzywający na weselę Chochoła zapowiada zmianę konwencji – Akt II ma charakter fantastyczny, symboliczny i związany jest z osobami dramatu. Zjawy są personi-fikacją rozterek wewnętrznych, myśli, marzeń i odczuć osób realnych. Marysi ukazuje się Widmo, Dziennikarzowi – Stańczyk, Poecie – Czarny Rycerz, Panu Młodemu – Hetman, Dzia-dowi – Upiór, Gospodarzowi – Wernyhora. Widmo symbolizuje tęsknotę miłosną chłopki do zmarłego narzeczonego. Stańczyk jest alegorią troski o losy kraju. Dziennikarz stwierdza, że Polacy są bezczynni, również i on; bez walki zmierzają ku zatraceniu. Błazen krytykuje dzia-łalność lojalistów. Daje dziennikarzowi kaduceusz – symbol władzy – mówi ?mąć tę narodową kadź, serce truj, głowę trać . Dziennikarz przeżywa rozterkę, ale rezygnuje z podjęcia postę-powych działań. Rycerz Zawisza Czarny jest wcieleniem marzeń artystów Młodej Polski o sile i potędze ducha. Ukazuje Poecie jego pustkę jako dekadenta i nicość w czasach gdy społe-czeństwo potrzebowało literatury tyrtejskiej. Hetman Branicki, targowiczanin jest symbolem zdrajcy ojczyzny i ideałów. Ukazuje Panu Młodemu, że jego ślub jest wyrazem ludomanii, nie zaś faktycznego zbratania się chłopów i inteligencji. Upiór to Jakub Szela, który był przywód-cą rabacji galicyjskiej. Stwierdza, iż między chłopami, a inteligencją nie może istnieć porozu-mienie. Upiór symbolizuje mściciela krzywdy chłopskiej i nosi ciężar morderstwa popełnione-go na szlachcie. Wernyhora to legendarny Kozak z II poł. XVIII, który wieszczył wojny na-poleońskie, rozbiory i wyzwolenie Polski. Przekazuje on gospodarzowi złoty róg oraz misję zorganizowania wśród chłopów zrywu narodowego. Ten okazuje się nieodpowiedzialny – od-daje róg Jaśkowi i znużony zabawą zasypia. Akt III łączy dwie płaszczyzny utworu. Gospodarz przypomina sobie o ?niepodległościowym zleceniu . Okazuje się, że Jasiek zgubił róg schylając się po czapkę z piórami. Nie ziściły się marzenia o wolności. Zebrani tańczą w błędnym kole niemocy i zapomnienia w rytm śpiewu chochoła. Wyspiański ukazał przygnębiający obraz społeczeństwa. Wykazał podział stanowy, którego nie zmieniają chłopomańskie gesty inteligentów. Chłopi czują niechęć do szlachty z powodu zatargów historycznych i braku faktycznego zainteresowania losami kraju. ?Wesele jest kry-tyką teraźniejszości i przeszłości. Stanowi sąd nad biernością, egoizmem i pychą inteligencji. Wyspiański potępiał postawy dekadenckie. Obalił mit wspólnoty narodowej i mit arkadyjski. Konkluzję dramatu zawiera symboliczny ?chocholi taniec . 13. PROBLEMY SPOŁECZNE I NARODOWE W OPOWIADANIACH ŻEROMSKIEGO Żeromski pisał, pisał, pisał, pisał, pisał i w końcu napisał wiele opowiadań, między innymi: rozdziobią nas kruki, i wrony , Doktor Piotr , Zmierzch , Ludzie bezdomni , Przedwiośnie , Zapomnienie , Siłaczka . Demaskatorski charakter polega na tym, że Żeromski w swoich opowiadaniach, ukazuje prawdę, demaskuje w pewnym sensie zło. W Rozdziobią nas kruki i wrony ukazuje obrzydliwą, tragiczną śmierć powstańca, który stoi na straży mimo zakończenia walk. Poeta ukazuje realia jakie zachodziły podczas powstania,: np. Kiedy przychodzi chłop i nie interesuje się martwym powstańcem, po prostu okrada go, konia obdziera ze skóry. W Zmierzchu , poeta ukazuje rzeczywistość w jakiej musieli żyć i pracować biedni ludzie. Aby zarobić na chleb, są zmuszeni do pozostawienia małego dziecka w domu. Bardzo mocno ukazana jest ciężka praca na roli. W Ludziach bezdomnych ukazuje nędzę w jakiej żyją ludzie w Warszawie, Cisach. Pokazuje ciężkie życie, kiedy dzieci zostają osierocone i muszą dalej same żyć. Opowiadania Żeromskiego są bardzo naturalne, poeta opisuje rzeczywistość taką jaką widzi, nie stara się jej ukryć, wręcz przeciwnie – demaskuje ją i przedstawia czytelnikowi. Żeromski w 1895r. opublikował dwie książki zawierające po 18 opowiadań. Przeważnie dotyczyły one powstania styczniowego oraz doli chłopskiej na wsi. Zapomnienie opowiada o tragedii ojca, kradnącego drzewo w pańskim lesie na trumnę dla zmarłego syna. Siłaczka ukazuje trud wiejskiej nauczycielki Stanisławy Bozowskiej, która jest pełna wiary w swoje społeczne posłannictwo i ideały pracy u podstaw. W Doktorze Piotrze jest ukazane jak Dominik Cedzyna, zdeklasowany szlachcic uszczupla wynagrodzenia najemnych robotników, by móc finansować zagraniczne studia medyczne syna. Syna zaś tytułowy doktor Piotr, uznając to za naganne postanawia zwrócić pieniądze robotnikom. Nawiązuje się kłótnia między ojcem a synem. ?Siłaczka? Stanisława Bozowska i Paweł Obarecki to przedstawiciele ideologii lansowanej pod koniec XIX wieku. Postawa pozytywistyczna. Kontrast dwóch postaw: Stasia Bozowska pseud. Wielka Stacha Pochłonięta pracą, chciała zniszczyć analfabetyzm. Dlatego została nauczycielką i uczyła podstawowej wiedzy ubogich. Robiło to z przyjemnościom i jednoczesnym obowiązkiem, czuła satysfakcję. Zainteresowała ludzi literaturą. Jej sukces to napisanie książki i pozyskanie szacunku ludzkiego. Przejęli się oni jej chorobą. Miała autorytet. Charakteryzowały ją: hart ducha odwaga w pokonywaniu losu bezkompromisowość w dążeniu do celu upór w działaniu Poświęciła swoje prywatne życie dla skromnych objawów wdzięczności i sympatii. Wzór moralny, który autor afirmuje. Stasia nie ma wad, jest krystalicznie idealna – nieprawdopodobne. Jako postać literacka może budzić oburzenie bo jest fałszywa w swej doskonałości. Paweł Obarecki Jest on bardziej realną postacią. Przyjechał do Obrzydłówka by leczyć ludzi. Po wsi jeździł z apteczką. Przeciw niemu wystąpił aptekarz i balwierz. Wmawiali ludziom, że jest on oszustem, szarlatanem posługującym się czarną magią. Ludzie nie ufali mu bo chciał leczyć za darmo. Nie zgodne to było z dotychczasowymi zasadami. Ktoś kto nie chce zapłaty jest podejrzany. Obarecki nie miał argumentów na obronę. Usiłował zgodnie z własnymi zasadami realizować zmiany. Zrezygnował na skutek presji, złośliwości i niechęci ludzkiej. Zabrakło mu sił, a ludzie nie traktowali go serio. Nie był w stanie tego pokonać i załamał się. Zrezygnował i przeszedł na mentalność ludzi, którymi gardził. Wieczorami przesiadywał w Duecie i przy kuflu Magnata myślał co będzie jutro. ?Rozdziobią nas kruki i wrony? W tytule jest cytat z dramatu Żeromskiego ?Sułkowski?. Uważał, że należy mówić i przedstawiać złe rzeczy historii. Przemilczenie jest równe przyzwoleniu na zło. Tematem opowiadania jest epizod z powstania styczniowego. Bohaterem jest Szymon Winrych (Andrzej Borycki). Przedziera się on w kierunku Nasielska by dostarczyć broń. Natknąwszy się na oddział Rosjan zostaje brutalnie zamordowany. Zabity jest też koń. Zlatują się wrony. Potem pojawia się chłop, który zabiera ubranie i skórę konia. Dziękuje Bogu za dary. Podczas spotkania z nieprzyjacielem Winrych jest nieugięty. Prosi o litość gdy chcą go zabić. Przypomina on bohatera romantycznego. Jest samotny, ale w obliczu klęski walczy do końca mimo świadomości porażki. Zerwanie z tradycją romantyczną. Demitologia walczących jako heroicznych bohaterów. Winrych to realistyczny bohater. Czuje strach przed śmiercią. Nie pasuje to do tradycji romantycznych. Chłop nim obszukał powstańca to pomodlił się nad zwłokami, niby wierzący, ale dziękuje Bogu za dary. Z pożądliwości zabrał buty i ubranie powstańca. Zwłoki i konia zepchnął do jednego dołu i przykrył gałązkami. Brak szacunku dla śmierci i martwego człowieka. Sprofanowanie zwłok, brak godnego pochówku. Brak świadomości, że depcze podstawowe uczucia ludzkie. Za takie bezduszne postępowanie chłopa autor posądza system społeczny, tych co się godzili na ciemnotę i zacofanie najuboższych warstw. Ci ludzie czerpią zyski z ciemnoty. Żeromski nie usprawiedliwia chłopa i jego poczynań. Rządzą nim zwierzęce instynkta. System tak go ukształtował. Chłop znajduje coś co może mu się przydać i nie zwraca uwagi, że czyni źle. Obojętny w stosunku do powstańca. Nie wiadomo czy zdaje sobie z tego sprawę. Wolność kraju nie zmieni jego sytuacji. Nadal będzie żył w nędzy i wszystko mu jedno czy panem będzie Polak czy ktoś inny. Autor ukazuje brak zrozumienia idei powstańczej przez chłopa. Nieświadomość i ideologiczna nie dojrzałość. Oskarża szlachtę, która powinna uświadomić chłopów i zainteresować ich walką. Żeromski uważa powstanie za słuszne. Oskarżą tych co nie zadbali o solidarność z chłopami. Kruki i wrony to symbol zaborców. Jeśli nie zostanie uregulowana kwestia przepaści między klasami, zaborcy lub inne siły destrukcyjne zniszczą Polskę. Jest to też przyzwolenie na zło, które doprowadzi do zniszczenia zasad moralnych. Chłop i szlachta to dwa środowiska nieprzygotowane do akcji powstańczej. Nie uświadomione, które doprowadzi do zagłady i zniszczenia idei powstańczej – ostrzeżenie przed błędami 1863 roku. Impresjonizm: opisy przyrody Naturalizm: opis śmierci Winrycha, cierpienia rannego konia, widok żerujących ptaków. 14. DZIEJE DOKTORA JUDYMA I OCENA OBRANEJ PRZEZ NIEGO DROGI ŻYCIOWEJ Tomasz Judym walczy pomiędzy pokusą zgody na istniejące warunki społeczne i wejścia w świat ludzi bogatych a przejęciem postawy czynnej w dążeniu do polepszenia doli proletariatu. Wybór którego dokonuje jest podyktowany nakazem jego sumienia. Podejmuje on walkę z poczucia odpowiedzialności za los bezdomnych z obowiązku, jaki narzuca mu pozycja lekarza. Z pełnym poświęceniem dąży on do wyzwolenia społecznego mas ludowych, służąc swą wiedzą i zaangażowaniem dla sprawy ludzi bezdomnych. Proponuje lekarzom utopijny program działania na rzecz poprawy stanu zdrowotnego bezdomnych. Postuluje, aby lekarze wymusili na kapitalistach poprawę warunków życia robotników. Kiedy te pomysły zawiodły usiłuje ratować w Cisach chorych przy pomocy filantropii. Wierzy, że datki na cele społeczne zlikwidują chociaż część panującej nędzy. Jednak szybko pojmuje, iż tą drogą nie pokona krytycznego stanu, jaki jest obecnie. Judym jest przekonany, że poprawa warunków życia będzie lekarstwem na uzdrowienie społeczeństwa, klas najniższych. Wierzy, że przedłuży tym życie ludzkie, da mu szansę rozwoju. Judym chce spłacić dług społeczeństwu, ale może to uczynić tylko sam, nie będąc od nikogo zależnym. Nie bardzo potrafi też znaleźć sobie miejsce w społeczeństwie. Wyobcowany ze środowiska proletariatu z racji swego wykształcenia i zawodu, budzi się w nim odraza wobec motłochu , ale z drugiej – poczucie niższości. W swej wrażliwości na zło i w potrzebie działania na rzecz potrzebujących pozostaje do końca osamotniony i bezdomny. Bezdomność Judyma polega na niemożności zrealizowania swoich ideałów przy współpracy z innymi ludzmi. Nie znajduje zrozumienia wśród warszawskich lekarzy, zostaje wypędzony z Cisów, nie spotyka się też z poparciem inżynierów, lekarzy i dyrektorów w śląskich kopalniach. Nie może pokonać złości, obojętności i złej woli ludzi, którzy decydują o sprawach materialnych. W pewnym sensie Judym jest też człowiekiem bezdomnym z własnego wyboru. Odrzuca szczęście rodzinne z Joasią, by nic mu nie przeszkadzało w pracy społecznej. Judym to w gruncie rzeczy również bohater tragiczny. Tragizm jego polega na tym, iż musi on dokonać wyboru między szczęściem osobistym a dobrem społecznym. Jest zarówno spadkobiercą romantyków jak i pozytywistów. Za cechą romantyczną przemawiają jego samotność w walce, zbuntowanie się przeciwko złu, które jest wynikiem niezwykłej wrażliwości moralnej Judyma oraz chęć spłacenia długu wobec własnej klasy. Reprezentuje on romantyczną koncepcję walki i ofiary. Judym realizuje także hasła pracy u podstaw, wierzy w możliwość nauki, uzyskuje awans społeczny dzięki swemu wykształceniu. Jest ponadto przekonany, że inteligencja ma do spełnienia szczególną rolę w społeczeństwie. Zmienność, smutek i tęsknota to cechy bohatera młodopolskiego, które posiada także Judym. Ostatecznie jednak ponosi on klęskę, gdyż pojedyncza jednostka nie jest w stanie uszczęśliwić świata. Żeromski wyznaczył w tym utworze pewną granicę moralności, daje odpowiedź na pytanie kim jest człowiek. Pisarz uważa iż miarą wartości nie jest społeczeństwo, ale jednostka. Należy więc człowieka kochać, ponieważ posiada on w sobie sumienie, które pozwala mu na rozróżnienie dobra i zła. Młody Kalinowski w rozmowie z Korzeckim wypowiada się, iż wobec nierówności istnieje też krzywda ludzka. Mówi, że człowiek jest rzeczą świętą której krzywdzić nikomu nie wolno. Wynikają z tego stwierdzenia pewne wnioski, że największym złem jest krzywda bliźniego, ale za tę krzywdę poeta nie wini Boga a porządek społeczny. Świat wedłóg Żeromskiego, jest zadaniem do wypełnienia przez człowieka. W tym zadaniu łączą się cierpienie i ofiara. Dlatego też człowiek musi w życiu cierpieć a czasem nawet ponieść ofiarę. Te dwa elementy: cierpienie i ofiara nie są specjalnym ideałem, tylko koniecznością, jaką człowiek musi wypełnić. Rozwój świadomości ideowej T.Judyma ?(kurcze ale tego dużo) – na wstępie powieści autor ukazuje Judyma w momencie jego życiowych sukcesów. Młody lekarz przebywa w Paryżu, został wysłany tu jako stypendysta dla pogłębienia swojej wiedzy i doświadczenia zawodowego. Wydaje się być dzieckiem sukcesu. Jako jednemu z nielicznych udało mu się uciec od swojej warstwy społecznej, od rodziny robotniczej, ojca pijaka, ciotki, kobiety lekkich obyczajów, nędzy ulicy Ciepłej. W Paryżu jest jeszcze optymistą wierzącym w możliwość pogodzenia sukcesu zawodowego, szczęścia osobistego z pracą dla innych. Nęci go świat pięknych kobiet, świat wysokiej kultury, z radością przebywa w towarzystwie pani Niewadzkiej i jej córek: Natalii i Wandy. Zanik złudzeń Judyma rozpoczyna się tuż po powrocie do kraju. Judymowi wydaje się, że zarazi entuzjazmem innych warszawskich lekarzy, którzy poświęcą się leczeniu chorych z najuboższych dzielnic, którzy będą szerzyć higienę i oświatę. Zawód lekarza jest dla niego zawodem społecznika wymagającym od tych, którzy go uprawiają wyjątkowych walorów ducha. Takie rozumowanie Judyma okazuje się naiwnością, przedkładając warszawskim lekarzom propozycję pracy dla ubogich spotyka się z ostrą krytyką. Warszawscy lekarze leczący ludzi bogatych traktują Judyma jak szaleńca zagrażającego ich zawodowyminteresom. Młody idealista musi się więc pogodzić z karą, która go spotyka, bojkotem jako lekarza. Judym nie może sobie znaleźć pacjentów, czuje się niepotrzebny, zagubiony. Z biedy ratuje go doktor Chmieliński, który zauważył Judyma na odczycie u doktora Czernisza i któremu żal zrobiło się naiwnego młodzieńca. Pobyt w Cisach starał się wykorzystać dla realizacji swoich społecznikowskich koncepcji. W Cisach czuł się doskonale, miał dobrą pensję, doskonałe warunki mieszkaniowe. Pędził bogate życe towarzyskie, bywał u pani Niewadzkiej, flirtował z Natalią i Wandą. Cisy były dla niego miejscem pięknych, ludzkich czynów, uważał, że samo sanatorium wyrosło z tych marzeń, którym sam był wierny. Trójka przyjaciół zorganizowała nowoczesny instytut leczniczy, którego celem nie był zysk a leczenie pacjentów. Czuł się duchowo związany z jednym z inicjatorów tego przedsięwzięcia, pozostającym na emigracji w Turcji Lessem Leszczykowskim. Korespondencja z tym wyjątkowym człowiekiem pozwalała mu wierzyć w sens pracy, w sens poświęcenia się dla dobra innych. W Cisach Judym zorganizował szpitalik dla okolicznych chłopów, w którym leczył bezpłatnie pacjentów z pobliskich wiosek. Podczas długich spacerów po wioskach zaglądał do chałup i wynajdywał w nich swoich pacjentów. Zauważył jednak, że nie potrafi wyleczyć na stałe chłopów. Wracali oni po jakimś czasie znów do szpitala z takimi samymi objawami choroby jak i wcześniej. To doświadczenie uświadomiło mu bezsens pracy w Cisach. Chłopów nie udało się wyleczyć nie dlatego, że nie było lekarstw, nie dlatego, że sposób leczenia był zły. Źródłem choroby była mordercza praca, niewłaściwe odżywianie, brak higieny. Zauważył również, że ludzie którym wierzył są zwykli, mali, interesowni. Odkrył, że ani Węglichowski, ani Krzywosąd nie są idealistami a całe sanatorium zorganizowane jest tak, aby przynosiło jak największe zyski. Administracji lecznicy nie zależy na leczeniu pacjentów a zdobywanie coraz to większych pieniędzy. Pobyt w Cisach uświadomił Judymowi jak skomplikowanym zadaniem jest walka o poprawę warunków życiowych najbiedniejszych. Mimo tego stwierdzenia Judym nie rezygnuje, wierzy, że wraz z Joasią Podborską będą mogli razem realizować swoje ideały. Pobyt na Śląsku wzbogaca jego współpracę społeczną, obserwuje koszmarne warunki życia górników. Zwiedzanie kopalni uświadamia mu niebezpieczeństwo na jakie są narażeni górnicy podczas pracy. Dla równowagi doświadcza, bywa na pałacach fabrykanckich. Te pobyty uświadamiają mu przepaść jaka dzieli od burżuazji proletariat. W rozmowie z Kalinowiczem doznaje olśnienia -robotnicy są tu traktowani na równo ze zwierzętami. Nie przyznaje im się żadnych ludzkich praw a świadomość ludzi bogatych jest taka, że te prawa ludziom ubogim nie prędko zostaną dane. Judym jako syn szewca, pijaka, dziecko ulicy Ciepłej czuje szczególny związek z poniżonymi. Postanawia ofiarować im się cały. Rezygnuje ze szczęścia osobistego, rozstaje się z Joasią Podborską. Wybiera samotność bo ta gwarantuje mu swobodę działania. Nie chce uciekać się do półśrodków, boi się, że dom, żona, rodzina nie pozwolą mu w pełni oddać się pracy dla dobra innych. Czuje się współodpowiedzialny za los ludzi ubogich. Tomasz Judym jest typem szlachetnego idealisty, samotnika, człowieka o nieprzeciętnej wrażliwości na realia, oddającego się bez reszty dobru innych
