Rząd: Muchówki
– przeważnie dzienne owady. Mogą uszkadzać roś minując je, drążąc w nich kanały lub wytwarzając galasy. Maleńkie owady z 1 parą błoniastych skrzydeł, z kilkoma lub licznymi podłużnymi żyłkami. Tylne skrzydła przekształcone w maczugowate przezmianki. Głowa ruchoma z dużymi oczami złożonymi i 3 przyoczkami. Czułki rozwinięte, ich budowa stanowi podstawę systematyki rzędu. Narządy gęb: liżące, ssące lub gryzące. Stopy 5-czlonowe zakończone przylgami lub pazurkami. Przeobrażenie zupełne. Larwy apodialne, beznogie, często ze zredukowaną głową wciąganą do tułowia, ze zredukowanymi czułkami i oczami, narządy gęb w formie haków, poczwarka wolna lub w skórzastej wylince ostatniego stadium larwy tzw. bobówka
Rodz: Komarnicowate
Koziułka warzywna
Much. szare, do 300 mm. Czułki 9-człon, odwłok z 3 segm. Lar beznogie, z wyrostkami na końcu ciała, do 40mm. Biol – zim lar w gl, przepoczwarczenie i wylot następuje wczesną wiosną. Samice składają jaja pod grudki gl, u podstawy roś. Lar rozwijają się w glebie, żywiąc się kiełkującymi nasionami i korzeniami roś. 2 pok rocznie. 2 pok na początku jesieni. Szkod – polifag (pastwiska, zboża, roś okopowe i kapustne) żerujący na podziemnych częściach roś. Podgryzione roś więdną i obumierają. Największa szkodl na gl torfiastych, wilg. Zwal – 1. głęboka orka jesienna, melioracja pól podmokłych 2.fosforoorganiczne granulaty doglebowe: Basudin, Dyfonate, Diazinon stosowane bezpośrednio po sprzęcie roś lub przed siewem/sadzeniem.
Rodz: Śmietkowate (różnej wielkości. Lar żyją w liściach, korzeniach lub kwiatostanach.
Śmietka kapuścianka
Szare, do 6 mm, z czarnymi szczecinkami. Lar kremowa, do 8mm. Bobówka dłg 7mm, początkowo żółta a potem ciemnobrunatna. Biol – zimują poczwarki w bobówce w gl. Wylot much. następuje w 2 poł. IV (temp. Gleby > 10 st). Samice składają jaja (100) w gl koło roś, później w okresie weget także na nadziemne części roś. 1 pok atakuje wiosną wczesną kapustę i kalafiory, 2 – brokuły, kapustę brukselską i włoską. Występują 3 pok w roku. 2 pok wylatuje pod koniec VIII. Szkod- szkodnik warz kapustnych i rzodkiewki. Lar 1 pok atakują gł podziemne części roś a lar dalszych pok żerują także w szyjce korzeniowej, w główkach kapusty brukselskiej, w różach kalafiorów. Zaatakowana młoda roś więdnie, żółknie i zamiera, na jej korz widać płytkie kanały. Próg zagr. Na kapuście bruks. – 1-2 jaja na roś. Zwal – 1. odkażanie podłoża 2. zaprawianie nasion i korz ( Funaben T, Rowral, Apron, Marshal, Oftalon T ), odkażanie ziemi ( Basudin, Diazinon, Dyfonate), oprysk roś ( Karate, Nomolt )
Śmietka cebulanka
Do 6mm. Samice – oliwkowoszare, oczy rozdzielone, samce żółtoszare, oczy blisko siebie. Lar – 8mm, na końcu mają 16 wyrostków i 2 guzki. Bobówka brązowa. Biol – zim lar w bobówce w zewn warstwie gl. Wiosną następuje przepoczwarczenie i much. wylatują w V, żywią się nektarem kwiatów różnych roś i składają jaja (100) na roś lub do gl wokół nich. Lar pojawiają się pod koniec V i wgryzają się do piętki do cebul i tam żerują i przepoczwarczają się w gl. Pojaw much. następuje w poł VII. 2 pok składa jaja w cebule uszkodzone lub porażone przez patogeny. Lar 2 pok żerują w cebulach do zbioru, a nawet w przechowalniach. 2 pok w roku. Szkod – szkodnik cebuli, szczypioru i porów. Najbardziej szkodl są lar 1 pok. Porażone roś gniją i zamierają. Próg zagr – 10% roś porażonych. Objawy uszkodzeń – wygryzanie korytarzów >grzyby, bak. Chorobotwórcze>gnicie, zamieranie. W cebuli wew. Liście zaczynają żółknąć. Młode siewki zamierają i roś wypadają placowo. Zwalczanie 1. Niszczenie chwastów, uprawa współrzędna z marchwią. 2. Zaprawianie nasion ( Oftalon i Apron ). Wysiewanie granulatów ( Basudin, Diazinon ). Podlewanie w okresie wschodów ( Basudin, Diazinon, Diazol )
Śmietka ćwiklanka
Szarozielonkawa z czarnymi szczecinkami, do 7 mm. Oczy czerwone. Lar kremowa, beznoga do 8mm z 14 wyrostkami na końcu. Bobówka ciemnobrązowa do 5 mm. Biol – zim lar w bobówkach w gl. Wiosną w okresie kwitnienia tarniny wylatują much, które żywią się nektarem różnych roś. Składają jaja (do 120) na dolnej stronie liści buraków wzdłuż głów nerwu. Po 10-21 dniach rozwinięte lar wypadają z liści i przepoczwarczają się w glebie. 2 pok pojawia się w końcu VI i w VII, 3 pok – VIII/IX. Szkodl – atakuje buraki cukrowe, ćwikłowe i pastewne oraz szpinak i chw z rodz komosowatych. Lar minują liście. Żerowanie licznych larw w liściach ogranicza asymilację i ujemnie wpływa na plon korz i liści. Zwal – 1. Prognozowanie – przesiewanie ziemi – > 25 bobówek/m3. Wczesny siew, zabiegi agrotech i właściwe nawoż ograniczają szkody. Należy usuwać uszkodzone liście i je niszczyć. 2. Opryskiwanie roś w okresie składania jaj i na początku wylęgania się larw ( Basudin, Diazinon, Sadofos, Zolone ). Zaprawianie nasion- Basudin, Zolone.
Śmietka kiełkówka
Szare, do 5 mm. Lar kremowa, do 8mm, na końcu z koroną wyrostków i 2 brązowymi rurkami tchawek. Bobówka brunatna, dłg 4mm. Biol – zim lar w bobówce w gl. Wylot much. w IV i V, żerują na kwitnących roś z rodz. złoż i motyl, a po kopulacji składają jaja pod grudki gl, w szczątki roś. Rozwój larw trwa 2- 4 tyg, przepoczwarczają się w gl. Much. 2 pok wylatują w VII, a 3 w VIII i IX. Najbardziej szkodliwe są lar 1 i 2 pok. Szkod – polifag, lar niszczą kiełkujące ogórki i inne dyniowate, fasolę, rzadziej groch, zboża i kukur, także kiełki ziemniak . Świeżo wylęgłe lar żerują w oborniku i resztkach roś, a następnie wgryzają się do roś. Drążąc kolanko pod liścieniem przedostają się do roś i doprowadzają do ich zamierania. Chłodna i wilg pogoda sprzyja rozwojowi larw. Zwalc – 1. odchwaszczanie pól, przeorywanie obornika. 2. Fasola – zaprawianie nasion ( Oftalon, Apron, Marshal ). Kapusta ( Basudin, Diazinon, Karate, Talstar ).
Rodz – Miniarkowate
Miniarka ciepłolubka
Do 2,3mm, żółta. Lar czerwiowate do 2,1mm. Biol – cykl rozwoj uzależniony od temp. – w szklarni 21-27 dni.. Samice wciskają jaja (300) przy pomocy pokładełka do tk. Miękiszowej liścia lub wykorzystując otwory powstałe podczas żerowania. Przepoczwarczają się na podłożu. Kilka pok rocznie. Szkodl – żeruje na chryzant, gerb, ogórku, sałacie i fas. Gł. Szkody powodują beznogie lar, które żerują pod skórką liści, wyjadając mięk palisad tworzą korytarze zwane minami, W 1 liściu może żerować kilkanaście larw i wtedy liść zamiera. Na liściach pozostają nakłucia po składaniu jaj co może obniżać fotosynt. Zwal – 1. Obrywać porażone liście. Błonkówka pasożytnicza – Dacnusa sibirica, Wiechońka miniarkowa. – stosować w momencie pojawienia się pierwszych min2. praktycznie nie stosuje się ochrony chemi, a jeśli już to opryski Tamron, Afugan, Vydate, Dyfonate
Miniarka powszechnianka
Biol – Występuje w szklarni i na polu. Zim bobówki w glebie, na polu. Osob dor pojawiają się w IV. Występuje kilka pok rocznie. Szkod – żeruje na warzyw, głów pomidorach. Szkody powodują beznogie lar, które żerują pod skórką liści, wyjadając mięk palisad tworzą korytarze zwane minami (ale bardziej wężowe niż u min. Szkl.). W 1 liściu może żerować kilkanaście larw i wtedy liść zamiera. Na liściach pozostają nakłucia po składaniu jaj co może obniżać fotosynt. Zwal – tak jak min. Szkl.
Rodz. Pryszczarkowate
Pryszczarek malinowiec
2mm dłg. Biol – zim lar wew pędów w wyroślach na dolnej części pędu. Osob dor pojawiają się w V i składają jaja w spękania kory na pędach. Przepoczwarczają się wew pędów ok. IV/V. 1 pok. Rocznie. Szkod – roś żywic – malina, jeżyna. Żerują pod korą pędów malin przez cały rok prócz zimy. Obj uszkodzeń – wyrośla, wybrzuszenia, pędy zamierają, łatwo je wyłamać. Roś słabiej rosną i owocują. Zwal – palenie pędów. opryskiwanie krzewów w okresie lotu much. Prep. fosforoorganicznymi (Basudin, Sadofos) opryskujemy podstawę łodyg.
Pryszczarek namaliniak łodygowy
Do 2mm. Lar początkowo zielonkawa, potem różowopomarańcz, z ap. skokowym. Poczwarka z czarnymi oczami, odwłok ma pomarańcz, dłg. 2mm; kokon dłg 2,6mm. Biol – zim lar w kokonach w gl. Wiosną, w gl, następuje przepoczwarczenie, poczwarki wychodzą na pow i po 2-5 dniach wylatują much. Po wylocie samice kopulują i składają jaja (20-40).Much wylatują w Ok V, w 2 poł VI, w końcu VII i we IX. Lar znajduje się na pędach malin od drugiej poł.V do X, żerują na pędach 1rocznych, a potem na 2letnich. Wystepują 3- 4 pok na rok. Szkod – lar w spękaniach zeskrobują tkankę, która ciemnieje, a epiderma odstaje od perydermy. Lar mogą wnikać do ogonków liściowych. Żerowanie larw ułatwia i potęguje rozprzestrzenianie się grzybów. Zwal -: opryskiwanie krzewów w okresie lotu much prep. fosforoorganicznymi (Basudin, Sadofos) opryskujemy podstawę łodyg –zabieg można powtórzyć 2-3 krotnie po zbiorach owoców.
Pryszczarek porzeczkowiak pędowy
Biol -występuje na czarnej porzeczce. Pomarań lar żerują pod korą pędów. Występują 2 pok w roku. Zim lar w kokonach, w gl. Osobi dor pojawiają się w V. Jaja są składane w spękania kory i w zranienia. Szkod – żeruje na porzeczce, pod korą. Okres szkodliwego żerowania trwa 16-25 dni. Obj uszkodzeń – na pędach kora łuszczy się, porażone pędy łamią się, zasychają. Plon jest znacznie mniejszy. Zwal – 1. usuwanie porażonych pędów 2.opryskiwanie plantacji prep: Owadofos, Marshal, Talstar stosując 3- 4 opryskiwania -2 zabiegi w okresie lotu 1 pok i 1 zabieg po zbiorze owoców w okresie lotu much 2 pok i składania jaj.
Pryszczarek kapustnik
Ok. 2mm dłg. Czułki 15/16 członowe. Lar białożółta, do 2 mm dłg. Bobówka jest żółta dłg 1,3mm. Biol – zim lar L3 w glebowym kokonie. Dor osob latają w V, w początkach kwitnienia rzepaku ozimego na rzepaku ozimym rozwija się 2- 3 pok, na jarym 3- 4. Jaja (13) składają w wyżerki chowacza podobnika (do uszkodzonych łuszczyn). Rozwój jaj trwa 3- 4 dni, lar 7- 10 dni. Rozwój pok trwa 3- 4 tyg. W 2- 3 tyg po złożeniu jaj łuszczyny pękają i lar wypadają do gl, gdzie przędzą kokon i przepoczwarczają się. Ruchoma poczwarka wychodzi na powierzchnię gl i stąd wylatują muchówki. Szkod – w wyniku żerowania larw łuszczyny pękają, co prowadzi do powstawania samosiewów i do prawie 100% strat. Powoduje zwijanie łuszczyn i ich zasychanie. Zwal –1. głębsza orka 2. zaprawianie nasion. Zabiegi wykonujemy przed pełnią kwitnienia rzepaku ozimego, gdy tworzą się pierwsze łuszczyny prep: Thiodan, Zolone
Rodz Nasionnicowate – są to much o charakt. ciemnych smugach na skrzydłach i płaskim pokładełkiem.
Nasionnica trześniówka
Czarne z żółtopomarańcz tarczką grzbietową, dłg 5mm. Lar czerwiowate, białe, dłg. 4mm. Poczwarka biała w słomkowożółtej bobówce, dłg 5mm. Biol – zim bob w wierzchniej warstwie gl. W końcu V i w VI (temp gleby >13st) zaczyna się wylot much i trwa 3-4 tyg. Much latają od V do VII, żywią się sokiem owoców czereśni, rosą miodową, nektarem gruczołów ogonków liściowych. Samice składają jaja (śr. 110)pod skórkę owoców, zwykle blisko szypułki. Lar żerują w miąższu, z owoców wypadają do gl i tworzą bobówkę. Występuje 1 pok na rok. Szkodl – powoduje robaczywienie owoców czereśni i wiśni. Atakuje również owoce wiciokrzewu, antypki, czeremchy i berberysu. Owoce porażone miękną, nie nadają się do spożycia i na przetwory. Zwal – porażone owoce niszczy się wraz z lar. Konieczne jest opryskiwanie drzew w 7- 9 dni po wylocie pierwszych much, w momencie rozpoczęcia przez nie składania jaj. Ze względu na przedłużony lot i składanie jaj konieczne jest powtórzenie zabiegu na odmianach późnych po 7- 10 dniach. Stosuje się prep fosforoorganiczne: Basudin, Anthio lub pyretroidowe: Decis
Rodz. Połyśnicowate – małe, nieowłosione, czarne. Larwy żerują na roś.
Połyśnica marchwianka
Czarna, dłg 4-5mm. Lar do 8mm, żółtobiałe, wałeczkowate, z 2 hakami gęb. Biologia – zim poczwi (gł 2 pok) w gl. Wylot much następuje w 1 poł. V i trwa do pierwszych dni VII. Much gromadzą się na kwiatach dzikiej marchwi, jasnoty, mniszka – tam żerują i kopulują. Nalot na marchew następuje w II poł.V. Samice składają jaja (25-100) głównie do gl w pobliżu roś. Wylęgłe lar żerują w korz marchwi do VII. Much wiosennego pok latają od końca VII do końca VIII. Lar 2 pok występują w VIII, a zimujące poczwarki od IX. Szkod – jest to szkodnik marchwi (powoduje jej robaczywienie), ale także selerów, kopru, pietruszki i innych roś z rodz baldaszkow. Lar 1 pok żerują na korz bocznych, po czym wgryzają się do nerwu głów i dążą ku górze do nasady liści. Początkowo drążą krótkie kanały pod skórką, później wnikają w głąb. Następuje zahamowanie wzrostu roś, liście zabarwiają się na fioletowoczerwono. Korz są rdzawobrunatne z widocznymi korytarzami. W razie silnego porażenia całe roś żółkną, więdną i giną. Po opuszczeniu korz przez lar marchew wytwarza korz boczne, co powoduje deformację korz głównego. Lar 2 pok żerują przeważnie w środkowej części korz. Marchew taka nie nadaje się do przechowywania, łatwo ulega porażeniu przez patogeny i gnije. Zwal – 1. nie zakładać plantacji w pobliżu ubiegłorocznych plant marchwi. Głęboka orka, niszczyć chw i nie siać marchwi za gęsto. 2. jednorazowe podlewanie roś w V wg. sygnalizacji prep: Basudin, Diazinon, Sadofos pł, Trebon. Zaprawy nasienne- Apron + Oftalon.
Rodz – Ziemiórkowate
Ziemiórka spp.
Biol – Miejsce bytowania – w szklarni i w pieczarkarni. Jaja składane są w szkl na podłoże, w pieczarkarni do kompostu jeszcze przed wyrośnięciem grzybni. Przepoczwarczenie następuje w podłożu. Pok w szkl – ok. 5, w pieczarkarni – ok. 2-3. Szkod – 1. w szkl – roś żywic – gerb, złocienie, chryzant, goź, ogórki. Stad szkodliwe – młodsze lar odżywiają się grzybami glebowymi, starsze wgryzają się do korz, szyjki korz, robią kanały w pędach. Objawy – roś zamierają, przenoszą grzyby, nicienie, są wektorami wirus. 2. w pieczarkarni – Stad szkodliwe – lar Objawy – pocięcie grzybów, wchodzą do owocników, robaczywienie, przenoszą nicienie, patogeny, przyspieszają rozkład kompostu. Zwal 1. odkażanie podłoża (Primicid), zakładanie siatek na różne otwory (okna, went), sterylizacja podłożą parą. 2. w szkl – Decis, Nogos, Wikofos. W pieczarkarni – 35-40 dni przed owocnikowaniem – Dimilin, Nomolt, zamgławianie Decis. 3. Wrogowie naturalni – nicienie Steinernematidaea i roztocze drapieżne – Hypoaspis miles.
Rząd – Błonkówki
posiadają 2 pary błoniastych skrzydeł. Narządy gęb gryz, liż lub ssące. Odnóża kroczne, u pszczół 3 para z koszyczkami, u społecznych do bud gniazd, u grzebanowatych – odnóża grzebne. Pierwszy segmt odwłoka zrośnięty z zatułowiem, między tułowiem a odwłokiem często przewężenie ciała. Pokładełko – do nacinania, piłowania, żądlenia. Metamorfoza całkowita. Lar polipodialne – u rośliniarek. Apodialne – u mrówek, z głową; Oligopodialne – ździeblarzowate. Poczwarki wolna, u rośliniarek często w kokonach. Głowa wolna ruchoma z dużymi oczami złożonymi i z 3 przyoczkami
Rodz – Pilarzowate – larwy cylindryczne, oligopodialne, żyją w źdźbłach i pędach.
Owocnica jabłkowa
Błonkówka jest żółta, dłg 6-7mm. Odwłok zakończony zębatym pokładełkiem. Lar biała z brązową głową, do 18mm. Poczwarka biała w ziemistobrązowym kokonie dłg 5-8 mm. Biol – zimuje larwa w kokonie w glebie. Wylot osobników dorosłych następuje przed zakwitaniem jabłoni i trwa około 5 dni. Samice składają jaja (do 106 jaj) w czasie zakwitania i w pełni kwitnienia jabłoni. Jaja składane są w kwiaty. Lar żerują w zawiązkach, żer zaczynają od dna kwiatowego ku powierzchni zawiązka lub od zewnątrz pod skórką. Płytkie żerowanie sprawia, że owoc nie opada ale pozostaje na nim blizna. Wylęg larw odbywa się w 0-8 dni po końcu kwitnienia. Lar żerują w zawiązkach przez 31-35 dni, linieją w tym czasie 5 krotnie. Żer zaczynają od dna kwiatowego ku powierzchni zawiązka lub od zewn, pod skórką. Starsze lar minują korytarze w zawiązkach. 1 pok w roku. Szkod – jabłoń. Lar powodują uszkodzenia zawiązków. Jeżeli owoc nie opada (a może aż do 80%) to na jego powierzchni widać skorkowaciałą bliznę opasującą owoc. Próg zagr – 20-30 osobników na białej tablicy lepowej lub 3 jaja na 100 kwiatów. Zwal – zabieg na początku wylęgu larw 5 dni po kwitnieniu (data w zależności od odmiany)- Karbatox, Zolone, Metation, Anthio, Basudin
Owocnica żółtoroga
Czarne, do 5mm. Ząbkowane pokładełko. Lar biaława z zielonkawym odcieniem. Głowę ma początkowo brązową, później pomarańcz i 10 par nóg. Poczwarka jest biaława, w brązowym, szorstkim kokonie, dłg 5-6 mm. Biol -zim lar w kokonie w glebie. Przepoczwarczenie i wylot błonkówek następuje wiosną, tuż przed fazą białego pąka u śliw (temp 12st). Samice składają jaja na 1- 3 dni przed kwitnieniem śliw do działek kielicha pod ich skórkę lar po wylęgu wchodzą na powierzchnię kielicha i następnie wchodzą do jego wnętrza. Wgryzają się wyłącznie w zapłodnione, dobrze rozwijające się zawiązki. W czasie rozwoju lar 2- 4 razy zmienia zawiązek. Dojrzałe lar opadają z zawiązkami na glebę, sporządzają kokon i w nim zim. Szkodliwość- atakuje śliwy, rzadziej czereśnie , wiśnie i tarnina. Lar wygryza cały zawiązek, powodują opadanie zawiązków i zmniejszenie plonu. Może niszczyć 50-100% zawiązków Zwalczanie opryskiwanie pod koniec opadania płatków kwiatowych u śliw. Prep fosforoorganiczne wgłębne: Zolone, Sadofos, Basudin. Prep. fosforoorganiczne układowe: Metasystox, Ekatian
Brzęczak porzeczkowy
Samica żółta, samiec czarny, dłg 7mm. Mł lar są zielone, starsze niebieskawozielone z brodawkami na całym ciele, z 10 parami nóg do 17 mm dłg. Biol – zim lar w kokonach w glebie. Samice składają jaja na dolnej stronie liści porzeczek i agrestu, wylęg po 2 tyg. Przepoczwarczenie w glebie. Występują 4 pok w roku – 1 – IV, 2 – VI, 3- VII, 4 – VIII. Szkod – Lar powodują gołożery na krzewach porzeczek i agrestu, dziury w liściach, drobne owoce. Zwal – prep fosforoorganiczne wgłębne: Zolone, Sadofos, Basudin – zwalcza się najmłodsze gąsienice (po pojawieniu się 1 larw)
Śluzownica ciemna
Czarna, dłg 4-5mm. Lar czarne, do 10mm, z 10 parami nóg, pokryte śluzem. Biol – zim dor lar 2 pok w ziemnym kokonie w gl. Samice składają jaja pod spód liścia, nakłuwają skórkę i tam wciskają jaja do liści czereśni i wiśni. Lar przez ok 3 tyg zeskrobują miękisz liści. Występują 2 pok w roku. Szkod – żer na górnej stronie liści, zjadają górną skórkę i miękisz. Zwal – prep fosforoorganiczne wgłębne: Zolone, Sadofos, Basudin.
