Chlopi W. S. Reymonta jako epopeja zycia wsi (dlaczego Nagroda Nobla). Powiesc W. S. Reymonta Chlopi powszechnie uwaza sie za epopeje zycia wiejskiego, dzielo o charakterze realistycznym, które skrupulatnie rejestruje rzeczywistosc wiejska z przelomu wieków. W 1924 roku utwór ten zostal uhonorowany literacka Nagroda Nobla. Trudno okreslic jakie kryteria powinny spelniac teksty ubiegajace sie o te prestizowa nagrode, jedno natomiast nie ulega watpliwosci: musza byc uniwersalne, ponadczasowe, ponadnarodowe, ogólnoludzkie. Chlopi Reymonta pomimo swego lokalnego kolorytu wnosza cala sfere znaczen uniwersalnych, chociazby poprzez fakt, ze zagarniaja bogate poklady zachowan archetypowych, zmierzaja ku mitologizacji, podejmuja ponownie antyczne watki i motywy. Zatem dzielo Reymonta mozna odczytac na kilka róznych sposobów, mniej lub bardziej uniwersalnych. Interpretacja Chlopów jako epopei wiaze sie m. in. z zabiegiem mitologizacji, który wiejskiemu bytowaniu nadaje wymiar swiety i uwznioslajacy. A eposy to przeciez dziela gloszace apoteoze, zaswiadczajace o potedze i swietnosci danej spolecznosci. Tak jest zapewne w przypadku powiesci Reymonta. Eposu – byl to zazwyczaj utwór wierszowany, który przedstawial dzieje danej spolecznosci na tle przelomowych dla niej wydarzen historycznych. Dzielo Reymonta napisane, co prawda, proza, a nie wierszem, zdaje sie jednak spelniac te formule. Zawiera przede wszystkim panoramiczna wizje zbiorowosci chlopskiej, prezentujac ja w pelnym rozwarstwieniem. Czynnikiem okreslajacym mieszkanców Lipiec jest status majatkowy – wyrózniamy zatem wsród spolecznosci chlopskiej warstwe najbogatsza (Boryna), sredniozamozna (Dominikowa, Jasiek Przewrotny), malorolna (Klebowie, Kozlowie), komorników (Jagustynka, Agata, Stachowie) i parobków (Kuba, Witek). Reymont zaznacza kazdy aspekt bytowania chlopów, zarówno ten zwiazany ze sfera pracy, jak i odpoczynku. Waznym punktem w dziejach wsi jest walka z wladzami dworskimi o las, której efekt, pomyslny dla chlopów, w duzej mierze decyduje o ich przyszlym zyciu. Zreszta bitwa ta moze stanowic swietny przyklad sceny batalistycznej, tak charakterystycznej dla epopei. Poza konfliktem miedzy wsia a dworem, Reymont ukazuje konflikt wewnatrz warstwy chlopskiej pomiedzy gospodarzami a komornikami, konflikty rodzinne o podlozu ekonomicznym oraz konflikty na plaszczyznie moralnej. Inny element typowy dla epopei to rozbudowane, pelne detali opisy. Nie brakuje ich w powiesci Chlopi – obrazy prac polowych, obyczajów i obrzedów. Ukazuja one spolecznosc lipiecka jako odrebna formacje kulturowa, holdujaca odwiecznemu porzadkowi natury i kultury. Autor prezentuje je nadzwyczaj dokladnie, eksponujac te elementy, które wyrózniaja chlopów sposród innych warstw spolecznych (na przyklad: scinanie kapusty, przedzenie welny i lnu, przygotowanie zasiewów, chodzenie z niedzwiedziem, swiecenie pól, targi, jarmarki, odpusty, zrekowiny, oczepiny i inne). Wielu wymogów formalnych epopei, dzielo Reymonta jednak nie spelnia i nalezy o tym równiez pamietac. Dotyczy to przede wszystkim sfery narracji. W klasycznym eposie wystepowal obiektywny narrator, który z dystansem epickim prezentowal i komentowal wydarzenia. Chlopi wprawdzie takiego narratora maja, ale nie jest on jedyny. Oprócz niego funkcjonuja jeszcze dwie postacie: mlodopolski stylizator i wsiowy gadula. Jednakze naruszenie niektórych regul epopei wcale nie przeszkadza, aby utwór Reymonta uznac za mlodopolska realizacje tego gatunku. Opowiesc ta przynosi w efekcie pochwale chlopskiego bytowania. Ta apoteoza wplywa z faktu, iz mimo przeobrazen, jakie dokonuja sie w strukturze wsi i mentalnosci jej mieszkanców, spolecznosc wiejska pozostaje wierna ziemi i tradycji. Chlopi sa równiez powiescia wprowadzajaca mitologizacje chlopskiego bytowania. Jest to interpretacja zmierzajaca do odsloniecia najbardziej uniwersalnego planu znaczen utworu. Mozemy wyodrebnic w strukturze powiesci cztery wewnetrzne porzadki: porzadek fabularny – rozpoczyna go scena opisujaca padniecie krowy Borynów, konczy scena wygnania Jagny ze wsi, porzadek prac polowych – zaczyna go opis wykopków, zamyka obraz zniw, porzadek obrzedowo – liturgiczny – otwiera go opis jarmarku, konczy prezentacja odpustu, porzadek egzystencjalny – rozpoczyna go opis smierci Kuby, zamyka smierc Agaty. Pierwszy i ostatni porzadek maja charakter toku, przebiegaja tylko w jednym kierunku, sa nieodwracalne. Drugi i trzeci porzadek odznaczaja sie rytmem, cyklicznoscia. Co roku spolecznosc wiejska powtarza tu same prace w polu i uczestniczy w takich samych obrzadkach. Te dwa ciagi cykliczne lagodza nieco swiadomosc grozy przemijania, przede wszystkim jednak wpisuja powiesc w przestrzen mitu, upodabniajac dzieje bohaterów do czegos wiecznego i trwalego. Efekt ten wzmacnia ponadto umiejscowienie akcji w tak zwanym bezczasie historycznym. Posród skrupulatnie opisanych swiat i wszelkiego rodzaju obrzadków liturgicznych, pominal autor dzien Nowego Roku. Zabieg ten wydaje sie celowy – rzeczywistosc powiesciowa ukazana jest w przestrzeni czasu kolistego – to, co przedstawia autor, dzialo sie kiedys, dzieje sie teraz i bedzie dziac sie zawsze, nic bowiem nie jest w stanie zachwiac ani cyklów pór roku, ani odwiecznego rytmu religii. Reymont nadaje wiejskiemu bytowaniu range wyjatkowa, a chlopska praca, wyplywajac z glebokiego i odwiecznego zwiazku z ziemia, uzyskuje nobilitacje i sakralizacje. Zabieg mitologizacji, tak wszechobecny w utworze, pozwala odczytac go w uniwersalnym wymiarze i zapewne to on zadecydowal w glównej mierze o przyznaniu Reymontowi Nagrody Nobla.
