Ignacy Krasicki – ksiaze poetów polskich WALORY TRESCI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO Bajka to gatunek z pogranicza epiki i liryki. Jest to alegoryczna opowiesc o zwierzetach, ludziach, przedmiotach, która sluzy do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym. Ta prawda jest wyrazana czesto bezposrednio jako pointa na koncu utworu, na poczatku utworu w postaci tytulu lub jest tylko zasugerowana czytelnikowi. Prawda ta jest moral. Postacie wystepujace w bajce wyposazone sa w jednoznaczne i niezmienne cechy. Wyksztalcily sie dwa rodzaje bajek: narracyjna, stanowiaca jakby krótka opowiesc o nieskomplikowanej budowie oraz epigramatyczna, bardzo krótka, zazwyczaj czterowersowa. Najbardziej rozpowszechniona jest tzw. bajka zwierzeca, w której przedstawione zwierzeta wystepuja jako personifikacje typów ludzkich. Relacje miedzy zwierzetami sa odpowiednikiem stosunków spolecznych. Za twórce bajek uznaje sie Ezapa, zyjacego w VI wieku p.n.e. W Polsce bajki tworzyl w XV wieku Wiernat z Lublina. W epoce klasycyzmu twórcami bajek byli: w Rosji J Krylow, we Francji J. La Fontaine, w Polsce Ignacy Krasicki wzorujacy sie na La Fontaine. Ignacy Krasicki wydal dwa zbiory bajek: Bajki i przypowiesci (dominuja tu bajki krótkie i zwiezle), Bajki nowe (ukazal sie ten zbiór po smierci Krasickiego, zawiera glównie bajki narracyjne). Krasicki korzystal z tego gatunku gdyz byl to typ formy gatunku dydaktycznego. Tresc tych bajek ma pouczac czytelnika, sluzyc mu rada. Swiat jaki prezentuje Krasicki w swoich bajkach przygnebia. Jest on tragiczny. Zwyciezaja zle instynkty. Autor opisuje codziennosc, rzeczywistosc. Ludzie sa zli i okrutni. Niszcza slabszych. Ludzie sa obludni. Charakteryzuje ich hipokryzja. Przedstawiony jest tu swiat pesymistyczny. Bajki te nie sa wesole. Pesymistycznie brzmia slowa: szlachetnosc, uczciwosc mozna wlozyc miedzy bajki . Walory formy bajek Ignacego Krasickiego: * sa zwiezle i oszczedne * jezyk jest prosty * sa pisane trzynastozgloskowcem * maja rytm * zastosowany jest kontrast * Krasicki oddzialywal na rozum * odwolywal sie do ludzkiego rozsadku i indywidualnej refleksji * lapidarnosc (zwiezlosc i skrótowosc wypowiedzi polaczone z rzeczowoscia) TRESC BAJEK Wstep do bajek Jest to pierwsza bajka ze zbioru Bajki i przypowiesci . Ukazany jest wymyslony, wyidealizowany, nieistniejacy swiat. Poeta przedstawia swoje pojecie bajki, odpowiada na pytanie: Co to jest bajka ? Moral mówi, ze te zaprezentowane postawy sa nieprawdopodobne w realnym swiecie. Wyraza pesymistyczny stosunek podmiotu lirycznego, który nie wierzy w uczciwosc, prawosc. Autor bedzie kontrastowal zachowanie ludzi jakie jest, a jakie powinno byc. Bedzie szydzil z tych, którzy postepuja zle. Ludzie nie sa szlachetni i dzielni jacy powinni byc. W swoich bajkach Krasicki ukazuje swiat z jego wadami. Dewotka Krasicki w tej bajce pietnuje i wysmiewa religijna oblude i falsz moralny, który mozna by zarzucic niejednemu czlowiekowi. Tytulowa bohaterke charakteryzuje poboznosc na pokaz, dla ludzi, bowiem taka naprawde w sercu ma zlosc i nienawisc. Dewotka potrafi bowiem jednoczesnie modlic sie bez litosci bic swoja sluzaca z blahego powodu. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje jednoznaczne stanowisko wobec takiej postawy: Uchowaj, Panie Boze od takiej poboznosci . Groch przy drodze Moral: zbytnia ostroznosc tez moze zaszkodzic. Gospodarz usilowal byc przebiegly i ostrozny. Za zbytnia zapobiegliwosc los sie zemsci. Przebieglosc nie poplaca. Jagnie i wilki Wilki zauwazyly w lesie jagnie. Mialy go zjesc. Jagnie spytalo sie jednak jakim prawem wilki chca to zrobic. Wilki odpowiedzialy, ze dlatego ze one sa silne a jagnie slabe i same. Moral: ten kto jest silniejszy ma przewage i jest w stanie dominowac. Szczur i kot Bajka ta mówi o pewnym szczurze. Siedzial on podczas mszy pod oltarzem i chwalil sie, ze go kadza. W pewnym momencie zakrztusil sie dymem i porwal go kot. Moralem jest tutaj to, ze tego, który sie zbyt przechwala i jest zbyt pewny, moze niespodziewanie spotkac nieszczescie. Ptaszki w klatce Bajka ta to rozmowa dwóch czyzyków. Mlody urodzony w klatce mówi, ze jest mu w niej dobrze. Urodzony na wolnosci mówi, ze zle czuje sie w klatce. Moralem jest tutaj to, ze jezeli nie przebywalo sie w lepszych warunkach to uwaza sie swoje za dobre. Nie nalezy dziwic sie osobom, które przebywajac w pozornie zlych warunkach twierdza, ze jest im dobrze, gdyz mogly nie widziec nic lepszego. Mozemy tez wnioskowac z tej bajki, ze zycie na wolnosci chociaz w zlych warunkach jest lepsze niz w niewoli. Filozof Mowa tu jest o pewnym filozofie, który nie wierzyl w Boga. Gdy jednak znalazl sie w klopotach uwierzyl nie tylko w Boga ale i w upiory. Moral: Czlowiek w obliczu niebezpieczenstwa jest w stanie zmienic swe poglady. Szukajac ratunku jest w stanie uwierzyc we wszystko. Kruk i lis Bajka ta ukazuje jak pewien lis podstepem zdobyl ser. Wychwalal on pewnego kruka, który trzymal ser w pysku. Gdy chwalil glos ptaka ten chcial go zaprezentowac. Zaczal spiewac i ser wypadl mu z pyska na ziemie. Moralem jest tutaj to, ze nalezy uwazac jezeli ktos nas zbytnio chwali, gdyz moze to robic wylacznie dla swojej korzysci. Malarze Bylo dwóch malarzy. Jeden – Piotr malowal ladnie, byl dobry ale biedny. Drugi – Jan malowal malo, byl zly ale bogaty. Jan upiekszal portrety, Piotr malowal natomiast prawdziwe twarze. Moral: Klamstwo moze przyniesc korzysci, a prawda nie zawsze. W naturze ludzkiej jest próznosc. Czlowiek lubi byc chwalony. W ludzkiej naturze jest sklonnosc do idealizowania siebie samego. BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ POLOWY XVIII WIEKU – MIKOLAJ DOSWIAD-CZYNSKI – WZORZEC OSOBOWY DOBY OSWIECENIA Cechy powiesci W 1775 roku Ignacy Krasicki napisal pierwsza polska powiesc literatury nowozytnej pod tytulem: Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki . Byl to utwór, w którym Krasicki skoncentrowal trzy typy powiesci: cechy utworu satyryczno-obyczajwego (I ksiega), cechy powiesci przygodowo – awanturniczego (II ksiega) oraz cechy powiesci utopijnej (III ksiega). Utwór ten byl napisany w formie pamietnika. Motywem jego napisania bylo zabicie czasu w pozyteczny sposób. Utwór ten bawi, uczy i wychowuje. Byla to autobiografia ówczesnego Polaka, przecietnego szlachcica drugiej polowy XVIII wieku. Dzieje bohatera Opisuje mlodosc i lata dojrzewania mlodego szlachcica Mikolaja Doswiadczynskiego w domu rodziców. Jest w tej ksiedze przedstawiona charakterystyka jego rodziców. Byli oni patriotami i szczerzy. Jego ojciec jest niewyksztalcony, caly czas przebywa na sejmikach. Jest sarmata. Matka jest kura domowa. Nigdzie nie wychodzila poza swój majatek. Rodzice nie dbali o edukacje Mikolaja. Wynajeto pana guwernera, Który zajmowal sie edukacja i ksztalceniem Mikolaja. Potem Doswiadczynski zostal poslany do szkoly, ale jej tez nie skonczyl. Znów pojawil sie oszust, który mial ksztalcic Mikolaja. Sprzedawal on jednak Mikolajowi jedynie sposoby oszukiwania w grze w karty. W koncu Mikolaj wraz z guwernerem umknal z rodzinnego domu. Gral w karty i stracil wszystko co posiadal. Obracal sie w towarzystwie awanturników i oszustów. Ten fragment to krytyka i osmieszenie sarmackiego sposobu ksztalcenia. Po tych wydarzeniach Mikolaj wyjezdza do Paryza. Jest tam tak dlugo, az scigany przez duza liczbe wierzycieli wyjezdza stamtad. W Amsterdamie jako majtek zaciagnal sie na statek. Statek ten rozbil sie jednak, fale Mikolaja wyrzucily na brzeg wyspy Nipu, utopijnego swiata, w którym nie znano klamstwa i zla. Medrzec Xaoo uczyl Mikolaja zasad panujacych w tym panstwie. Po wielu perypetiach Mikolaj powrócil do ojczyzny. Osiadl na wsi w majatku odziedziczonym po rodzicach i zaczal prowadzic zycie ziemianina – filozofa. Zbudowal nawet gospodarstwo funkcjonujace na zasadach, jakich nauczyl sie na wyspie Nipu. Funkcja powiesci Krasicki ukazuje w swej powiesci wychowanie mlodziezy w ówczesnych czasach, plytkosc zainteresowan ówczesnej szlachty, jej ciemnote, nieuctwo, samowole i pieniactwo, a takze pijanstwo, bezkrytyczna pogon za zagranicznymi nowinkami, okrucienstwo wobec sluzby i lenistwo umyslowe. Wskazuje na koniecznosc powrotu do natury oraz autentycznych wartosci moralnych, zabitych przez destrukcyjny wplyw spoleczenstwa, jego obyczajowosci i kultury. Pouczajacy przyklad Mikolaja ma byc ostrzezeniem, a zarazem wskazówka w wyborze zyciowej filozofii. SATYRY I. KRASICKIEGO – OSMIESZANIE I DRWINA Z WAD SPOLECZENSTWA Rodzaje satyr i dzieje gatunku Satyra to gatunek literacki znany od starozytnosci. Jego twórca byl Horacy. Jest to gatunek z pogranicza liryki i epiki. Autor satyry przedstawia swój negatywny stosunek do jakiejs osoby lub rzeczy. Mozna wyróznic nastepujace typy satyr: portretowe, sytuacyjne (zdarzenie jest ilustracja zjawiska), obyczajowe. Sposób osmieszania wad Krasicki napisal 22 satyry o tematyce obyczajowej. Pisal je po to aby pietnowac to co zle oraz nosicieli zla. Zadaniem satyry jest bezlitosne chlostanie zla. Byly one wymierzone przeciwko saskiemu dziedzictwu: narodowej megalomanii, ciemnocie i zacofaniu, zyciu ponad stan, pijanstwu, sklonnosci do hazardu, braku krytycyzmu, powierzchownemu przyjmowaniu obcych wzorów kulturowych. Krasicki kreslil obraz zycia w XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Jest to doskonala ilustracja, a jednoczesnie obnazenie i osmieszenie najwiekszych wad spoleczenstwa polskiego z czasów wspólczesnych poecie. Do króla Satyra ta to typowy przyklad satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej król August Poniatowski. Królowi stawiane sa nastepujace zarzuty: * nie wywodzi sie z rodziny królewskiej * jest za mlody na to stanowisko * jest wyksztalcony * jest zbyt lagodny i jest zbyt dobry dla swoich poddanych * jest królem i jest Polakiem Poglady te wyraza szlachcic sarmata. Robi to ktos kto nie skorzystal na wyborze tego króla. Jest to portret króla postrzegany oczami szlachcica sarmaty. Pomimo, ze portret króla sklada sie tu z zarzutów to jest to portret pochwalny. Ktos kto uwaza zalety króla jako wady jednoczesnie sam siebie osmiesza. Pijanstwo Satyra ta to próba walki z nalogiem pijanstwa jaki rozpowszechnil sie u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyna swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii. Zona modna Jest to satyra napisana w formie dialogu miedzy panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr opowiada o swoim ozenku i zyciu malzenskim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego zona pochodzi z miasta. Sa to zupelnie przeciwstawne postacie. Powodem ozenku byla jedynie chec zysku. Juz po zawarciu umowy przedslubnej dotyczacej majatku pan Piotr zaczyna tego zalowac. Zona po przyjezdzie do domu pana Piotra nie mogla zrozumiec wiejskiego stylu zycia i tamtejszych obyczajów. Byla przyzwyczajona do wygód. Brakowalo jej nawet pokoi. Do sluzby odnosila sie z wielka pogarda. Nie podobal sie jej tez ogród. Chcial go przebudowac. Pan Piotr nie chcac sluchac rozkazów zony odsunal sie na bok (uciekl). Zona przebudowala wtedy dom. Byla bowiem zwolenniczka stylu francuskiego. Podobal sie jej wszystko co pochodzilo z tamtego kraju. Zaczely sie przyjecia. Pan Piotr stracil znaczenie w swoim domu. Goscie zony smiali sie z meza. Zona ciagle mówi o wsiach, które maja pokryc koszty jej zachcianek. Wkrótce obydwoje wrócili do miasta. Sa w tej satyrze przedstawione dwie postacie (style): szlachcic sarmata (pan Piotr) i dworski (zona). Zona otacza sie wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje majatek. Oba style sa uwazane za niewlasciwe i naganne. W tej satyrze sa one skonfrontowane. Swiat zepsuty W satyrze tej sa skonfrontowane postawy ojca i synów. Postawa synów (obecnie) charakteryzuje sie zlymi cechami. Nie ma cnoty, prawdy. Za ojców (kiedys, w przeszlosci) bylo inaczej. Panowala cnota, prawda, porzadek. Pojawia sie tez motyw tonacego statku. Jest to nawiazanie do Kazan sejmowych Piotra Skargi. Wszystko to prowadzi do zguby ojczyzny. CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIENSTWA – MONACHOMACHIA Tresc utworu Na swiecie dzieja sie rózne rzeczy. Nieraz rycerzem bywa sluga bozy . Taka wojna miedzy mnichami zdarzyla sie pewnego razu w miasteczku, którym: Bylo trzy karczmy, bram cztery ulomki, Klasztorów dziewiec i gdzieniegdzie domki . Zycie toczylo sie tu leniwie, az do pewnego dnia Jedza niezgody pojawila sie nad miastem i spokojne do tej pory zakony zapragnely rywalizacji. Bracia dominikanie wyzwali karmelitów na pojedynek – uczona dyspute. Zakonnicy do tej pory niewiele czasu spedzali w klasztornej bibliotece. Czesciej mozna ich bylo zastac przy posilku czy kuflu. Scholastyczna dysputa okazala sie ponad ich sily. Refektarz (jadalnia klasztorna, w której prowadzono dyspute) szybko przemienil sie w pole bitwy, gdzie miast rzeczowych argumentów lataly kufle, talerze i ciezkie ksiegi. Ból byl niezwykle zaciekly, ale gdy miedzy zwasnione strony uroczyscie wniesiono vitrium gloriosum, slawny puchar pelen alkoholu, natychmiast nastapila zgoda. Krasicki, wielki moralista, wplótl miedzy wiersze swojego poematu takze mysli dydaktyczne: I smiech niekiedy moze byc nauka, Kiedy sie z przywar nie z osób natrzasa , i zgodnie z zasada: Prawdziwa cnota krytyk sie nie boi radzi: Szanujmy madrych , przykladnych, chwalebnych, Smiejmy sie z glupich, choc i przewielebnych . Cechy poematu heroikomicznego Poemat heroikomiczny to stary gatunek, uprawiany juz w starozytnosci, bedacy parodia eposu bohaterskiego. Stosowano parodie jako srodek sluzacy do osmieszania zjawisk, osób poprzez ich nieudolne nasladowanie , odgrywanie. Cechy poematu heroikomicznego: * zastosowanie parodii * charakter zartobliwy, czesciej satyryczny * celem jest osmieszenie zachowan pewnych srodowisk * styl wysoki, typowy dla eposu * obecnosc inwokacji, porównania homeryckiego * naruszenie zasady decorum * zderzenie patetycznego jezyka z blaha tematyk
