Symbol jako synteza, przeciwstawienie sztuki analitycznej… W epoce neoromantyzmu, stanowiacej zaprzeczenie wszelkich idei i tendencji pozytywistycznych wyksztalcily sie wsród artystów nowe poglady na temat sztuki i zadan jakie powinna sobie ona stawiac. O sztuce i jej znaczeniu pisali m.in. Przybyszewski (w artykule Confiteor ) i Przesmycki ( Pro arte ). Ci i inni autorzy manifestów odrzucali dotychczasowa dydaktyczna i patriotyczna funkcje sztuki, zaangazowanej w zycie narodu i wychowujacej czytelników. Od tej pory sztuka stala sie celem samym w sobie. Przestala sluzyc konkretnym ideom. Wyraznie podkreslano jej wyjatkowosc, wyniesiono ja niemal na piedestal. Pod koniec XIX wieku pojawily sie nowe kierunki w sztuce takie jak impresjonizm, sztuka secesyjna czy symbolizm. Ten ostatni jak sie pózniej okazalo, mial najwiekszy wplyw na literature mlodopolska. Sztuka wielka, sztuka istotna, sztuka niesmiertelna byla i jest zawsze symboliczna – tak napisal w jednym ze swoich artykulów programowych Zenon Przesmycki. Co wówczas rozumiano pod pojeciem symbolizm? U podstaw tego kierunku lezalo przekonanie, ze swiat materialny nie jest w pelni poznawalny i pewnych jego elementów takich jak np. wiecznosc czy duchowosc nie mozna odkryc za pomoca rozumu czy zmyslów. Dlatego literatura tego typu starala sie sugerowac znaczenia i uczucia, które trudno wyrazic. Do tego celu wykorzystano symbol. Symbol byl zawsze wieloznaczny, zawieral element niedopowiedzenia i mozna go bylo w rózny sposób interpretowac. Stad tez zaczeto uzywac do w poezji. Po raz pierwszy nazwa kierunku pojawila sie w tytule manifestu mlodych poetów francuskich, ogloszonego w 1886 roku w paryskiej gazecie Le Figaro . Pózniej termin bardzo szybko rozprzestrzenil sie w calej Europie. Za prekursora symbolizmu uznano poete francuskiego pochodzenia – Jean a Rimbald. Na ziemiach polskich nowy styl rozpowszechnili glównie Kasprowicz, Staff oraz Wyspianski. Aby lepiej zrozumiec poezje symboliczna i jej charakter, nalezaloby poznac blizej sylwetki tych pisarzy a przede wszystkim dziela, które stworzyli. Szczególnie warto przyjrzec sie Polakom, bo przeciez ich twórczosc jest nam, rodakom najblizsza. Zaczne zatem od poety, który jako pierwszy wlaczyl sie w nurt poezji mlodopolskiej czyli Jana Kasprowicza. Poezje tego twórcy mozemy podzielic na trzy typy: spoleczna, symboliczna i na koncu franciszkanska. Najblizsza tendencjom neoromantycznym byla poezja symboliczna. W tym okresie twórczosci Kasprowicz napisal cykl utworów pod wspólna nazwa Krzak dzikiej rózy oraz dwa zbiory zatytulowane Ginacemu swiatu i Salve Regina . W utworach tych obrazom zostaje nadane znaczenie przenosne i symboliczne. Jezyk ma nacechowanie literackie i sluzy do przekazywania nastrojów i stanów psychicznych. Z kolei nastrój jest pesymistyczny, melancholijny. Autor prezentuje i beznadziejnosc sytuacji i cierpienie i brak jakiegokolwiek oparcia. Krzak dzikiej rózy to zbiór czterech sonetów z których kazdy w jakis sposób oddzialuje na zmysly czytelnika. Wrazenia zmyslowe dotycza wzroku i sluchu a takze dotyku. W utworze autor przeciwstawia sobie dwie rosliny – róze oraz limbe. Róza jest piekna, okazala, pokryta wieczorna rosa. Posiada krwawy – pasowy kolor. Czuje i zachowuje sie tak jak czlowiek, do scian sie tuli (…), miedzy zielska i wykroty . Wydawaloby sie, ze tak krucha i delikatna roslina jest bardziej narazona na zaglade niz znajdujaca sie obok limba. Tymczasem wysokie i silne drzewo pada pod uderzeniem pioruna i to jego szybki koniec jest nieuchronny. Limba spoczywa obok krzaku rózy, tocza ja plesnie, a ona sama swieci czerwonym próchnem. Lezy, zwalona wiewem burzy… . Nie ulega watpliwosci, ze róza i limba maja charakter symboliczny. Pozostaje natomiast zagadka jakie jest ich przenosne znaczenie. Moga stanowic opozycje miedzy zyciem i smiercia, sila i slaboscia, mlodoscia i staroscia, kobieta i mezczyzna. Kobieta delikatniejsza i slabsza, ale jak sie okazuje tylko pozornie. Moga równiez symbolizowac odpowiednio: poete – niesmiertelnego i obdarzonego talentem oraz zwyklego, narazonego na rózne niebezpieczenstwa czlowieka. Istnieje zatem bardzo wiele mozliwosci. To dowodzi jak szeroki zakres posiada symbol. Omawiane tu zjawisko wieloznacznosci tekstów wystepuje równiez w wierszu innego poety neoromantycznego, Leopolda Staffa. Utwór nosi tytul Kowal i pochodzi ze zbioru Sny o potedze . Staff nazywany byl poeta trzech pokolen. Dziela okresu mlodopolskiego przypadaja na pierwsze lata jego twórczosci. W przeciwienstwie do innych artystów Staff nie ulegl idealom dekadentyzmu i modernizmu. Kowal stanowi tego przyklad. Tematem sonetu jest trud tytulowego bohatera. Kowal tworzy serce – hartowne, mezne, twarde, silne. Materialem jest ludzka psychika. Jezeli serce okaze sie zbyt slabe, wówczas peknie. Wiersz jest wiec metafora pracy czlowieka nad ksztaltowaniem wlasnego charakteru. Kowal marzy o tym aby w kazdym momencie swojego zycia znalezc sile psychiczna, by móc podjac trud. Poniewaz utwór ma charakter symboliczny, mozna go zinterpretowac w zupelnie inny sposób. Moze np. sluzyc okresleniu wysilku wieszcza nad wierszem i ksztaltowaniu przez niego wlasnej osobowosci twórczej. W tekscie Staffa oprócz elementów symbolicznych odnajdujemy poza tym pierwiastki filozofii Nietschego poniewaz Kowal postuluje dynamike zyciowa, aktywnosc wewnetrzna i ufnosc we wlasne sily. Trzecim wybitnym pisarzem z przelomu XIX i XX w jest Stanislaw Wyspianski. To czlowiek posiadajacy bogata biografie. Zajmowal sie poezja, malarstwem, sztuka secesyjna. Napisal kilka dramatów, w których podejmowal zagadnienie wyzwolenia narodowego oraz problemy wspólczesnego spoleczenstwa. Najbardziej znanym z nich jest dramat pt. Wesele , który zapewnil mu miano czwartego wieszcza . W utworze realnym postaciom – uczestnikom wesela w Bronowicach – ukazuja sie fantastyczne, tajemnicze zjawy uosabiajace ich watpliwosci i rozterki. I tak: Dziennikarzowi przedstawia sie Stanczyk, Dziadowi Upiór, Poecie Rycerz a Gospodarzowi Wernyhora. Ich rola jest budowanie nastroju tajemnicy, niedopowiedzenia, wieloznacznosci – sa wiec symbolami. Symbolem jest takze wystepujacy w ksiazce zloty róg, przedmiot bedacy dla ludu kluczem do wolnosci. To symbol sprawy narodowej i walki niepodleglosciowej. Te cenna rzecz Wernyhora powierza Gospodarzowi, ten jednak przekazuje go prostemu chlopu, który gubi róg. Odpowiedzialnosc za to spada na Gospodarza. To z jego winy upada powstanie. Przeciez lirnik jemu zostawil niepodleglosciowe zlecenie wraz z rogiem, nie chlopu. Wydarzenia z aktu II i III sa symbolem nieodpowiedzialnosci i tchórzostwa inteligencji, która pozostawia chlopom inicjatywe w sprawie powstania, a sama nie jest w stanie podjac walki z zaborca i woli uciekac w swiat marzen zaprzepaszczajac wielka szanse. Wyspianski w dramacie ukazuje dwie warstwy spoleczne i udowadnia, ze chociaz wysuwaja wspólne deklaracje to nie sa w stanie razem wspólpracowac. W ten sposób Wesele rozbija mit solidarnosci miedzy klasami. Poeci bardzo czesto operowali symbolem aby przedstawic swoje poglady na okreslony temat lub wyrazic uczucia targajace nimi. Symbol stanowil glówny srodek artystyczny. Za jego posrednictwem pisarze odwolywali sie do historii, sytuacji politycznej, krajobrazu i swiadomosci narodowej. Sztuka symboliczna nie byla ponadto tak narazona na krytyke ze strony cenzury jak sztuka analityczna. Unikala bezposrednich opisów, dajac jednoczesnie mozliwosc uruchomienia wyobrazni i spróbowania odgadniecia intencji autora. Trudno jest mi powiedziec czy rzeczywiscie symbol to synteza dosiegajaca najwyzszych rozmiarów , moge natomiast z cala pewnoscia stwierdzic, iz mial on istotny wplyw na ksztaltowanie sie literatury XIX i XX wieku.
