Oswiecenie – zainteresowanie pisarzy epoki edukacja czlowieka Literatura oswiecenia rozwijala sie w dramatycznym okresie dziejowym Polski. Sejm, w którym ciagle klótnie, zachwiany system demokracji oraz zasada liberum veto skutecznie unicestwialy próby reform, nie mógl pelnic wlasciwej funkcji wobec zewnetrznie zagrozonego kraju. Jednak w owym czasie zauwazyc mozna ozywienie w ruchu umyslowym. W tych jakze trudnych dla kraju chwilach znalazlo sie kilka wybitnych jednostek, które wyróznialy sie bystroscia umyslu, umiejetnoscia dostrzegania niedoskonalosci otaczajacego swiata oraz dazeniem do ogólnego uswiadomienia spoleczenstwa. W dobie oswiecenia dynamicznie rozwijaly sie liczne dziedziny kultury: szkolnictwo, ruch wydawniczy, teatr. W centrum zainteresowan pisarzy oswiecenia znalazla sie edukacja czlowieka. Idealem literatury byl czlowiek oswiecony, który znal swoje miejsce w spolecznej rzeczywistosci, byl wolny od przesadów. Po przeciwnej stronie znajdowal sie ciemny Sarmata z prowincji. Taki obraz umiejetnie przedstawil Julian Ursyn Niemcewicz w powrocie posla . W utworach powstalych w okresie oswiecenia widoczne jest takze zainteresowanie psychika ludzka, a zwlaszcza sfera wrazen i uczuc, które warunkowaly sposób zachowania bohatera. Zauwazone zostaly takze uczucia rodzinne, humanitarne, jak równiez religijne i patriotyczne. Niewatpliwie swa swietnosc literatura stanislawowska zawdziecza Ignacemu Krasickiemu, jednemu z pierwszych organizatorów zycia kulturalnego ówczesnej Polski. W jego poezji dominuje rozum, zas srodkiem artystycznego wyrazu jest czesto komizm. Wiele aluzji do tamtejszych praktyk sejmu mozna zauwazyc w Myszeidzie . Jednak glówna idea tkwi w krytycznym stosunku do ciemnego sredniowiecza. Krasicki osmieszyl narodowy mit, który w tradycji utrwalony zostal jako fakt historyczny (Kronika Kadlubka – o królu Popielu). Drugim poematem heroikomicznym Ignacego Krasickiego byla Monachomachia , która wywolala powszechna sensacje. W utworze tym osmieszone zostalo duchowienstwo zakonne – uczeni mezowie , którzy nie potrafili odnalezc od lat nie odwiedzanej biblioteki. Ignacy Krasicki równoczesnie byl twórca nowoczesnej powiesci pt: Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki . W dziele tym duchowny ukazal stracone zludzenia oswieconego reformatora. Poznajemy kolejne etapy zycia mlodego szlachcica, jego edukacje w szkole publicznej, gdzie wiedze wpaja sie za pomoca kar cielesnych. W koncowym etapie Doswiadczynski przekonuje sie, ze europejskiego spoleczenstwa nie moze naprawic utopijna idea, w pózniejszym okresie na terenie trzech zaborów toczyla sie walka o utrzymanie polskosci. W nowych warunkach aktualna stala sie mysl o decydujacej roli nauki i oswiaty w oddzialywaniu na spoleczenstwo. Idea ta towarzyszyla twórcom Towarzystwa Przyjaciól Nauk. Najaktywniejszym dzialaczem Towarzystwa byl Stanislaw Staszic, autor Uwag nad zyciem Jana Zamoyskiego . W utworze tym Staszic zawarl propozycje reform zaczynajac od zagadnienia powszechnej oswiaty. W wielu sprawach zgadzal sie ze Staszicem Hugo Kollataj – reformator, rektor Akademii Krakowskiej. W okresie oswiecenia polska rozwinela typowe dla epoki prady literackie – klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Zdobyla szeroki krag odbiorców, co stanowilo trwale i jednoczesnie doniosle osiagniecie dla przyszlych pokolen. Swobodniejszy dostep do nauki i kultury spowodowal rozwój umyslowy spoleczenstwa polskiego i odnowienie zycia kulturalnego po upadku panstwa.
