Czy lit. renesansu miala charakter odtwórczy ? Kazda epoka w literaturze korzysta z idei epok wczesniejszych, wychwalajac je, czasem krytykujac. Zastanawiajac sie nad szeroko pojetym problemem odtwórczosci dojsc mozna do zupelnie abstrakcyjnych wniosków. Bo czy mozna byc oryginalnym, kiedy dziedziczy sie po przodkach cale mnóstwo pomyslów? Patrzac na genialne wnioski, do jakich dochodzili Platon czy Arystoteles mozna powiedziec, ze wszystko zostalo juz zapisane, przemyslane, stwierdzone, nic nam juz do tego. Czemu o odtwórczosc oskarzamy renesans? Nie do konca zrozumiale jest twierdzenie jakoby odrodzenie oparte bylo wylacznie na kulturze starozytnej, stajac zarazem w opozycji do sredniowiecza. W czasach starozytnych Arystoteles twierdzil, czego byl zupelnie pewien, ze nasza planeta jest plaska. Dopiero w wiele lat pózniej, w trakcie rewolucji myslowej, w epoce humanizmu i tak dlugo oczekiwanej plastycznej perspektywy Mikolaj Kopernik doszedl do wniosku, ze Ziemia jest bez watpienia okragla, co wiecej – przestrzennie ograniczona. Pól tysiaclecia po tym odkryciu, naukowcy obalili kolejna teorie (nie zapominajmy – genialnego!) Arystotelesa, swiat nie istnial zawsze, stworzyl sie dwadziescia miliardów lat temu, odkrycie to rzuca równiez nowe swiatlo na wszystkie nauki religijne, w pewnym sensie podwaza nawet slowa Biblii. Poczawszy od upadku Cesarstwa Rzymskiego na zachodzie Europy, nasz kontynent wszedl w okres Sredniowiecza, w którym trudno zauwazyc dynamiczny rozwój kultury, mozemy raczej mówic o swojego rodzaju uwstecznieniu w stosunku do epoki starozytnej. W VII wieku naszej ery, przez historyków nazwanym ciemnym wiekiem , szybko rozprzestrzenial sie analfabetyzm, wraz z upadkiem wielu aglomeracji miejskich upadaly szkoly rzymskie. W drugiej polowie XIV wieku na Pólwyspie Apeninskim pojawila sie zupelnie nowa mysl kulturowa, która, jak sie pózniej okazalo, zrewolucjonizowala nauke, kulture, sztuke, slowem cala myslowa aktywnosc czlowieczenstwa. Rewolucja sama w sobie bylo chociazby pojawienie sie perspektywy w malarstwie. To wielkie dokonanie przypisuje sie malarzowi wloskiemu, zyjacemu na przelomie epok – Giotto di Bendone, nie ma podstaw do tego, aby odkrycie to uznac za odtwórcze. Nie jest tajemnica, ze twórcy literatury renesansowej wzorowali sie w duzym stopniu na sztuce starozytnej. Pojawiaja sie na przyklad u Kochanowskiego charakterystyczne dla antyku piesni i treny, trudno nie dopatrzyc sie u poety sporego nowatorstwa, treny nie oplakuja straty po kims szczególnie waznym, nawet nie po czlowieku doroslym, ale po dziecku. Fraszki tak charakterystyczne dla polskiego odrodzenia funkcjonowaly juz w starozytnosci pod postacia epigramatów. Pisal je oczywiscie Jan Kochanowski, który, jak wiadomo, byl wielkim oredownikiem antycznej kultury. Tak o nich mówil: Fraszki nie przeplacone, wdzieczne fraszki moje, w które je wszystki klade tajemnice swoje . Zaslynal tez dramatem Odprawa poslów greckich wzorowanym na greckiej tragedii. Kolejnym gatunkiem literackim, popularnym w renesansie, a o starozytnych korzeniach byla sielanka, za jej twórce uwaza sie Teokryta. Trudno nie wspomniec o dialogach, które tak chetnie w swoich rozwazaniach filozoficznych stosowal Platon, a w epoce odrodzenia chociazby Mikolaj Rej w swojej Krótkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem . Renesans, owszem sprzeciwial sie wielu zalozeniom sredniowiecznym, przejmujac zarazem wiele ówczesnych gatunków literackich, m.in. sonety, w Polsce pisal je Sep-Szarzynski, Kochanowski, w Europie Petrarka, o Szekspirze nie wspominajac. Pojawila sie w okresie odrodzenia Kronika wszystkiego swiata autorstwa Marcina Bielskiego (w XII i XIII wieku kroniki spisali m.in. Gall Anonim i Wincenty Kadlubek). Renesansowe kazania, na przyklad Kazania sejmowe Piotra Skargi, wywodza sie od sredniowiecznych prototypów ( Kazania gnieznienskie , Kazania swietokrzyskie ). Znany jest równiez w literaturze odrodzenia przyklad misterium – Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim . Starozytne poglady filozoficzne, a przede wszystkim epikureizm i stoicyzm, cieszyly sie duza popularnoscia w renesansie. Motyw epikurejskiego Carpe diem byl tak charakterystyczny chocby w twórczosci poetów: Kochanowskiego i Reja. Równiez mysl polityczna polskiego odrodzenia, której czolowym reprezentantem byl Andrzej Frycz Modrzewski, w duzym stopniu oparta byla na wizjach antycznego ladu spolecznego. Ojciec polskiej mysli demokratycznej wyznawal zasade: bez praw nie moze byc prawdziwej wolnosci . Podobnie twórczosc Cycerona, Wergiliusza czy Horacego, czesto tlumaczona na nasz jezyk miala przeogromny wplyw na caloksztalt polskiej twórczosci literackiej. Przelom XV i XVI wieku to okres wielkich odkryc geograficznych, to czas, w którym swiat stawal sie wiekszy, a wraz z podbojami nowych ladów preznie rozwijala sie kartografia. Do najwybitniejszych przedstawicieli tej dziedziny zaliczyc mozna Macieja z Miechowa, autora Tractatus de duabus Sarmatiis, Asiana et Europiana , Niemca wzorujacego sie na tym dziele Sebastiana Munstera, a takze Bernarda Wapowskiego. Wielki Wiek obrodzil tez w liczne odkrycia w medycynie, biologii i naukach scislych. To wlasnie na XVII wiek przypada rozwój architektury dworskiej i palacowej, Zygmunt August przebudowal wtedy rezydencje w Wilnie, Teczynie i Niepolomicach, magnaci za wszelka cene starali mu sie dorównac. W Polsce okres odrodzenia przypada na lata, kiedy Rzeczpospolita osiagnela najwieksze w historii rozmiary, dynamicznie rozwijalo sie zycie gospodarcze i kulturalne. Osrodek uniwersytecki w Krakowie sciagal ok. 40% wszystkich zaków z Europy Srodkowej, a takze wybitnych profesorów m.in. Filippo Buonaccorsi, a takze wybitnych humanistów z Niemiec, Wegier, Czech i Anglii. W koncu odrodzenie to wiek wybitnych ludzi, geniuszy, wszechstronnie utalentowanych, wielcy uczeni tamtych lat: Da Vinci, czy Kopernik zajmowali sie naukami scislym, a takze wieloma dziedzinami twórczosci artystycznej. W Polsce prawdziwym czlowiekiem renesansu byl Justus Decjusz, sekretarz Zygmunta Starego, dyplomata, poeta, historyk i mecenas sztuki, spolonizowany Alzatczyk, któremu wille w Woli Justowskiej wzniósl architekt królewski Bartolommeo Berecci. Renaissance w doslownym tlumaczeniu znaczy ponowne narodziny , a wiec cos, co mialo sie odrodzic musialo juz kiedys egzystowac. Istotnie odrodzenie wiele przejelo ze starozytnosci, nawet ze sredniowiecza, ale czy mozna zarzucac tej epoce odtwórczosc? Nie… Chocby ze wzgledu na jej przemozny wplyw na oblicze ówczesnej i zarazem dzisiejszej Europy, na genialne odkrycia naukowe i kulturalne, w koncu wzgledu na Mona Lise . Bez tej epoki nasz swiat bylby ubozszy. Renesans…
