Tragizm i tragedia w literaturze greckiej i rzymskiej TRAGIZM DEFINICJA – kategoria estetyczna oznaczajaca nierozwiazalny konflikt miedzy dazeniami jednostki a silami zewnetrznymi lub miedzy róznymi dazeniami i sklonnosciami tej samej jednostki zakonczony kleska. WYJASNIENIE TRAGIZMU NA PODSTAWIE ANTYGONY Konflikt antyczny polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzednych racji, pomiedzy którymi nie sposób dokonac wyboru. Kazde posuniecie bohatera zbliza go do katastrofy. Antygona – konflikt pomiedzy nie pisanym prawem boskim nakazujacym chowanie zwlok Polinejka, a prawem wladcy zakazujacym chowania zdrajcy. Zdecydowala sie pochowac brata, za zlamanie zakazu skazana na smierc. Uwaza, ze prawa boskie stanowia mniejsze zlo. Nie okazala skruchy wobec Kreona wiec ten nie moze zmienic swojego stanowiska. Kreon zlamal prawo boskie – musi byc za to ukarany. Podejrzliwy, postepuje bezwzglednie, rzadzi terrorem. Hejmon uzyty jako ogniwo laczace oboje bohaterów. Konflikt Hajmona pomiedzy uczuciami i powinnosciami synowskimi z uczuciami i powinnosciami narzeczonego. Szale jego uczuc przewaza opinia publiczna solidaryzujaca sie z Antygona. Katastrofa Antygony pociaga za soba smierc Hajmona – poczatek katastrofy Kreona . Za losem synów idzie Eurydyka. Kreon traci wszystkich najblizszych niemal w jednej chwili. Pozostal sam – by cierpiac bedac odtad zywym trupem . W tym konflikcie Antygona okazuje wytrwalosc, odwage, przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia. TRAGEDIA HISTORIA Teatr grecki powstal z uroczystosci ku czci Dionizosa. Dwa razy w roku obchodzono je, swietowano, bawiono sie i ogladano przygotowane widowiska. Pierwsza uroczystosc organizowana w II polowie marca nosila nazwe Dionizjów Wielkich, druga zas odbywana jesienia w okresie winobrania nazywano Dionizjami Malymi (miejskimi). Poczatek tragedii greckiej siega misteriów dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas których ich uczestnicy, ubrani w kozle skóry, spiewali piesni obrzedowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonów). Nazwa tragedia pochodzi od dwóch slów greckich: tragos – koziol i ode – piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, której budowa oparla sie na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika – opowiadacza) z chórem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis (w 6 w pne), drugiego – Ajschylos (przelom 6 i 5 w pne), trzeciego – Sofokles(w 5 w pne). Zespól aktorski ograniczal sie do trzech osób. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny lecz na : BUDOWA ( po kolei ) – prologos – zapowiedz, informacja o wydarzeniach sprzed akcji – parados – wkroczenie chóru spiewajacego piesn – epejsodiony – akcja sceniczna z aktorami – stasimon – wystapienia chóru – kommos – lament bohatera – eksodos – koncowa piesn chóru, opuszczenie sceny przez wszystkich aktorów Epeisodiony i stasimony powtarzaly sie kilkakrotnie. W Tragedii kolejne perypetie stopniowo zwiekszaly napiecie dramatyczne zmierzajac ku katastrofie glównego bohatera. Arystoteles pisal, ze bohater ten nie mógl byc czlowiekiem ani zlym, ani idealnym. Byl to czlowiek szlachetny, jednak popelniajacy bledy. Dostrzegal je dopiero poniewczasie. Uswiadomienie sobie przez bohatera popelnionych bledów nie moglo oczywiscie juz niczego zmienic. ZASADY TRAGEDII Tragedia antyczna czerpala tematyke z mitologii i byla podporzadkowana scislym regulom : – byla podporzadkowana zasadom targizmu (patrz wyzej). Sztuka dazyla wiec do nieszczesliwego zakonczenia. – zasada decorum – zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera. – zasada trzech jednosci : miejsca – akcja rozgrywa sie w jednym miejscu, czasu – akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin lub w czasie zblizonym do czasu trwania sztuki, akcji – jeden watek. – tylko trzech aktorów moze naraz przebywac na scenie (brak scen zbiorowych) – katharsis – jednoczesnie wzbudzenie litosci a takze oczyszczenie z tych doznan. Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego. Byla to jedna z glównych kategorii tragedii antycznej. – mimesis – nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc. – Schemat akcji tez byl ustalony : najpierw byla ekspozycja, potem rozwiniecie, punkt kulminacyjny, katastrofa i rozwiazanie akcji. – zawsze tez byl chór, który wprowadzal widza w tok akcji, wyjasnail czas i miejsce wydarzen, ocenial postawe bohaterów, komentowal wydarzenia, podpowiadal wlasciwe rozwiazania, przestrzegal lub pouczal. Tworzyl tez wieksze napiecie emocjonalne uprzedzajac fakty. – Tytul czesto tworzony byl od imienia glównego bohatera. DZIELA W czasie Dionizjów odbywaly sie konkursy dramatyczne. Autorzy mogli zglaszac po cztery sztuki, w tym trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. Ich wartosc oceniala publicznosc. Sofokles w tych konkursach zwyciezyl osiemnascie razy. Najwiekszymi dramaturgami starozytnej Grecji byli: – Ajschylos (525-456) – 90 sztuk, zachowalo sie 9 dziel, – Eurypides (480-406) – ok. 90 sztuk, z których znamy 17, – Sofokles (496-406) – napisal ok. 120 sztuk, z których znamy osiem ( Ajas , Antygona , Król Edyp , Edyp w Kolonie , Elektra , Trachinki , Filoklet , Tropiciele – dramat satyrowy).
