Literackie i ideowe wyznaczniki epoki. N a z w a: Nazwa ?barok? stała się metaforą epoki dziwnej, niezwykłej i odchodzącej od klasycznego wzorca renesansu, harmonii i proporcjonalności ( zarzucano jej barbarzyństwo polegające na wypaczeniu klasycznej estetyki i jej kanonów piękna). Nazwa epoki została zapożyczona z terminologii historii sztuki, gdzie była określeniem przedmiotów artystycznych o udziwnionym, odbiegającym od normy, kształcie. C h r o n o l o g i a: początek baroku: koniec lat 80-tych XVI w. (śmierć Sępa Szarzyńskiego); rozkwit baroku: lata 30 XVII w. Do 1700 r. (panowanie Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego); schyłek baroku: 1700 ? 1730 r. (panowanie Augusta III Mocnego i Augusta III, tzw. czasy saskie); Ś w i a t o p o g l ą d i f i l o z o f i a e p o k i: wiek XVII w Europie jest okresem wielu zmian i wstrząsów: po soborze trydenckim rozłam w świecie chrześcijańskim stał się faktem, a Kościół katolicki podjął reformy wewnętrzne i dążył do odzyskania utraconego autorytetu (kontrreformacja); w Europie miała miejsce wojna trzynastoletnia; dokonywały się przeobrażenia ustrojowe we Francji, Szwecji, Rosji, Anglii; rozpada się renesansowy ład, harmonia, ludzie zaczynają dostrzegać ulotność życia, dramatyczność codzienności polegającą na zachwianiu dotychczasowych autorytetów; filozofia baroku czyni sobie podmiotem człowieka zagubionego w rzeczywistości, która staje się obca i niezrozumiała, zaskakująca swoją złożonością, a przede wszystkim nieskończonością; człowiek pozostawiony sobie samemu (nie odczuwa już tak jak w renesansie opieki Boga nad sobą) zmuszony jest rozpocząć refleksje nad własną istotą, bytem, aby stwierdziwszy, że istnieje (?Myślę więc jestem? Kartezjusz) rozpocząć tworzenie wiedzy o Bogu i rzeczywistości; z niepewności człowieka pozbawionego Opatrzności rodzi się pewność, że chociaż zawieszony w ?otchłani? świata, może określić swoje miejsce i sens życia za pomocą myśli i rozumu (racjonalizm ? Kartezjusz), a także uzasadnić istnienie Boga; Blaise Pascal, drugi obok Kartezjusza barokowy filozof, twierdził, iż człowiek nie może w sposób bezsporny dowieść rozumnego istnienia Boga, musi jednak przyjąć jedną z dwuch możliwości: założyć, że Bóg istnieje (po śmierci osiągnie się życie wieczne, w przeciwnym razie, gdy okaże się, że Boga nie ma, człowiek nie traci niczego); przyjąć, że Boga nie ma (jeśli go rzeczywiście nie ma, nic się nie stanie, lecz w przeciwnym razie można utracić życie wieczne); Pascal doskonale zdawał sobie sprawę, że człowiek w swoim poznaniu jest ograniczony z tej racji, iż stanowi tylko znikomy punkt w ogromie wszechświata i niepojętej wieczności, jednak podkreślał godność człowieka i jego zdolność myślenia, określając go mianem ?myślącej trzciny?, dla której wygodniej i bezpiecznie jest wierzyć w istnienie i moc Boga; S t y l b a r o k o w y w l i t e r a t u r z e: Konceptyzm (tzw. Marnizm) ? styl nazwany tak ze względu na częste stosowanie nieprawdopodobnych pomysłów literackich (konceptów). Marnizm zapoczątkował włoski poeta Giambattista Marini, tworząc tzw. poezję ?pięciu zmysłów?, starając się ukazać rzeczywistość w formie wrażeń wzrokowych, słuchowych, węchowych, smakowych, dotykowych; Marnizm kładł szczególny nacisk na formę dzieła; lubował się w wymyślonych, nowatorskich metaforach, zaskakujących konceptach; nie przestrzegał klasycznych przepisów poetyckich, odwoływał się przede wszystkim do fantazji i natchnienia poety; wprowadzał obfitość środków artystycznych mających na celu przede wszystkim wzbogacanie artystycznej formy utworu; swobodnie podchodził do reguł gramatycznych, lubował się w skomplikowanej składni, przestawnym szyku; wykorzystywał makaronizowanie (wplatanie obcych zwrotów i wyrazów do wypowiedzi w języku ojczystym); swobodnie używał wyrazów przestarzałych, wulgaryzmów, dialektyzmów przy jednoczesnym dbaniu o piękno języka; Barokowe środki stylistyczne: Anafora: powtórzenie tych samych słów na początku kolejnych wersów; Antyteza: (przeciwstawienie) zestawienie pojęć i sądów sprzecznych, kontrastów w celu wywołania silnego wrażenia; Epifora: kończenie zdań, wersów za pomocą tych samych słów; Gradacja: polega na nagromadzeniu określeń i uszeregowaniu ich według stopnia nasilenia;
