Mit arkadyjski w twórczości Reja i Kochanowskiego U Kochanowskiego motyw arkadii pojawia się w pieśni Panny XII. Poeta wyraża tu pochwałę życia wiejskiego i stworzonego przez ten model typ egzystencji ludzkiej. Jest to ideał szlachcica, który prowadzi samowystarczalny pod względem materialnym tryb życia : Oracz pługiem zarznie w ziemię; Stąd i siebie, i swe plemię, Stąd roczną czeladź i wszytek Opatruje swój dobytek Życie to przebiega w spokoju, z dala od zgiełku miejskiego, niebezpieczeństw wojennych i kłopotów kupieckich. Ideał ziemianina jest pełen aspiracji duchowych. W jego kreację wpisuje poeta pochwałę takich wartości, jak niezależność, spokój wewnętrzny, wzajemna życzliwość członków rodziny i szacunek dla starszych. Poeta eksponuje to co dla motywu arkadyjskiego jest bardzo ważne, a minowicie brak trosk materialnych i dostatnie życie bohaterów, którzy nie znają znoju pracy. U Reja motyw arkadii pojawia się w Żywocie człowieka poczciwego Rej kreśli ideał dostatniego, pozbawionego trosk życia ziemiańskiego. Życie na wsi toczy się zgodnie z rytmem zmieniających się pór roku, jest pełne radości i zabawy. Źródłem tej radości jest praca, jednak nie jest ona zbyt ciężka. Azaż owo nie rozkosz z żonką, z czeladką po sadkoch, po ogródkach sobie chodzić, szczepków naszczepić, drobne drzewka rozsadzić […] To sobie z oną rozkoszą nasiejesz ziółek potrzebnych, rzodkiewek, sałatek, rzeżuszek, nasadzisz maluneczków, ogóreczków Wreszcie, życie człowieka jest podobne do zmieniających się pór roku; a więc wiosna symbolizuje dzieciństwo i młodość, czas kształtowania się człowieka poprzez wychowanie, naukę oraz zbieranie pierwszych doświadczeń. Lato to wiek dojrzały charakteryzujący się wyborem ról w życiu rodzinnym, społecznym i politycznym. Starość to czas na podsumowanie życia i refleksje natury religijnej i moralnej. Koncepcja Boga, życia, świata w twórczości Kochanowskiego, Sępa Szarzyńskiego Kochanowski Kochanowski był katolikiem, nie ma co do tego wątpliwości, łączyły go jednak pewne związki z protestantyzmem. Studiował na uniwersytecie w Królewcu, ośrodku myśli luterańskiej. Jego protektorem był książe pruski Albrecht, który subsydiował mu studia. Protestanci próbowali pozyskać młodego poetę dla reformacji. Kochanowski pozostał katolikiem, pozostały w nim jednak pewne sympatie protestanckie. Ujawniają się one bardzo wyraźnie w łacińskich elegiach. Jeden z jego pierwszych utworów, hymn: Czego chcesz od nas panie? został przysłany z Paryża na zebranie szlachty protestanckiej. W twórczości Kochanowskiego wyraźnie brak rysów wyznaniowych. W modlitwach zwraca się do Boga, nie ma jednak w jego utworach kultu maryjnego, kultu świętych. Dwa z największych utworów: Oko śmiertelne Boga nie widziało i Czego chcesz od nas panie to modlitwy uniwersalne, mogą być wielowyznaniowe. Z wczesnej fazy twórczości Kochanowskiego pochodzi poemat Zuzanna podejmujący wątek biblijny. Jest to utwór mówiący o boskiej opatrzności, a także o wartości cnoty. Szczególnie obecny jest Bóg i integralna z nim natura w pieśniach. Co jest charakterystyczne, utożsamiał Boga z naturą, i jest w tym bliski panteizmowi. Widział Boga w pięknie stworzenia, postrzegał go jako stwórcę-artystę, który obecny jest w swoim dziele. Czasami Boże dzieło stworzenia nazywa Boskim widowiskiem mistrzyni natury . W ten sposób jego spojrzenie staje się bardziej laickie, co nie znaczy ateistyczne. Laicyzm XVI wieczny nie oznacza ateistycznej postawy, można go określić jako sposób przeżywania stosunku człowieka do boga, poza granicami wyznaczonymi przez kościół lub zbór. W pieśni 25 ksiąg wtórych (Czego chcesz…), Bóg nie mieści się w ramach ściśle określonej doktryny, ani katolickiej, ani protestanckiej, jest Bogiem poza kościołem, istnieje przede wszystkim w naturze, w dziele sprawczym, Kościół cię nie ogarnie, wszędy pełno ciebie. . Bóg nie potrzebuje darów, gdyż sam jest dawcą dobrodziejstw. Znawcy literatury twierdzą, że na jego pojmowanie Boga miały także wpływ poglądy starożytnych, wpływy Cycerona, Mechanizmem świata kieruje artysta stwórca, który zarazem istnieje w swych doskonałych dziełach i przejawia się przez ich byt . Hymn jest pochwałą niewidzialnego Boga poprzez pochwałę widzialnego świata, jest całym poematem o sztuce, artyście i jego dziele. Artystą jest Bóg w znaczeniu Deus-faber (rzemieślnik). Renesans bardzo wysoko cenił rzemiosło artystyczne i stawiał je wyżej niż sztuki artystyczne. Istniał wtedy pogląd, że należy naśladować to co istnieje, natomiast rzemieślnik tworzy z niczego. I właśnie w tym sensie traktuje Boga jako faber, stworzył coś z niczego, dzieło artystyczne. Świat stworzony przez Boga jest piękny a właśnie estetyka wyraża przekonanie, że piękno jest najwyższym dobrem i polega na układzie i proporcjach. Renesansowa estetyka rozróżnia pojęcia piękna i rzeczy pięknych. Przedmioty są rzeczami pięknymi, ale nie mogą być piękne, bo piękno jest doskonałością substancyjną, polega na proporcji, harmonii, blasku, współmierności elementów. Pięknem jest cnota. Pieśń Czego… wyraża właśnie to przekonanie, że piękno świata, dzieło Boga polega nie na urodzie poszczególnych elementów, ile na harmonii z zgodnym porządku części. Poeta dostrzega także analogię między cyklem pór roku a losami człowieka, Serce roście , Nie porzucaj nadzieje?. Życie ludzkie różni się od tej cykliczności jedynie tym, że ma swój kres, zaś kołowrót natury trwa nieprzerwanie. W życiu ludzkim po złych okresach następują dobre. Czasami utożsamia Kochanowski naturę z prostotą, pierwotnością i jakby ze świata pierwotnej natury wywodzi się łącząca ludzi miłość, oparta na zgodzie, wzajemnym zrozumieniu, konstruktywnym działaniu. Przykładem są Elegie , także Pieśni , np.: Pieśń świętojańska o sobótce , która jest poetyckim poglądem na naturę w życiu człowieka. Pokazuje jak można odnaleźć sens życia, utracony spokój w codziennym kontakcie z przyrodą. Najlepszym tego potwierdzeniem jest rezygnacja poety z kariery politycznej i powrót do Czarnolasu. W twórczości Kochanowskiego, a szczególnie w pieśniach, znajduje się omówienie zagadnienia boskiej opatrzności oraz bezpośredni stosunek Boga do człowieka. Poeta wyraża przekonanie, że losy ludzi łączą się ze sobą według nieodgadłych praw, to też roszczenia człowieka by poznać przyszłe rzeczy wywołują tylko pobłażliwy uśmiech wszechmocnego Boga. Trzeba świadomie uznać granicę swoich możliwości i nadzieję pokładać w Bogu . Pieśń IX,ks1: Prózno ma mieć na pieczy śmiertelne wietrzne rzeczy Pieśń XIV,ks1: Przypadków dalszych żaden z nas nie zgadnie I prózno myśleć o tym Co z nami będzie potym W godzinie Bóg wywróci wszystko. Pieśń IX,ks 2: Siła Bóg może wywrócić w godzinie, A kto mu kolwiek ufa nie zginie Obok zagadnienia ładu moralnego i boskiej opatrzności często pojawia się w utworach Kochanowskiego temat bożej sprawiedliwości. Podstawowa jej zasada została tu uwikłana została najwyraźniej przeczące jej obserwacje naszej rzeczywistości. Dręcząca zasada ludzkiej egzystencji jest jednym z podstawowych tematów twórczości Kochanowskiego. Oto fragment wypowiedzi Heleny z Odprawy posłów greckich : Przebóg, więcej złego na tym świecie niż dobrego , a w Oko … mówi poeta że często ci którzy świat powolnym mają dzieje się lepiej niż sprawiedliwym. W elegii Do Firleja Kochanowski zdaje się mówić, że ponieważ Bóg jest, musi więc być sprawiedliwy, jednak widzimy często, że cierpi cnotliwy a występny opływa w dostatki. Próbę rozstrzygnięcia tego dylematu dokonuje na płaszczyźnie religijnej. Pogląd Kochanowskiego w tej kwestii doskonale wyraża powiedzenie Bóg nierychliwy, ale sprawiedliwy . Poeta mówi: Panie jako bardzo błądzą, którzy cię niedbałym sądzą . Wierzy że wypełnienie się zasad boskiej sprawiedliwości, wyrównanie krzywd nastąpi w zaświatach. Dziełem w pełni religijnym jest: Psalm Dawidowy . Widać w nim chęć uwielbienia stwórcy jako doskonałego w swoich dziełach. Tłumaczy psalm z łaciny i robi to z pietyzmem człowieka wierzącego, rozkoszą artysty i sumiennością filologa. Kleiner mówi: Kochanowski świetnie wczuł się w bogactwo liryki religijnej psalmów, a modlitwy które stworzył na podstawie biblijnej, są jego, wyrażają potęgę i moc Boga . Niekiedy Bóg traktowany jest antropomorficznie, np. z twoich rąk . Nazywa go: Myśl, która niebem toczy . Bóg pojawia się jako wieczna myśl śmiejąca się z ludzkich poczynań: Człowiek, boże igrzysko , Bo co tak mądrze człowiek począł sobie, żeby się Bóg nie musiał śmiać jego osobie , stwórca pojawia się jako reżyser świata. Kryzys wiary następuje po śmierci Urszulki. Jest to kres przeświadczenia o porządku rzeczy, pojawia się nieznajomy wróg, który miesza ludzkie rzeczy, nie mając ani dobrych, ani złych na pieczy . Jest on odwróceniem przyjaznej człowiekowi sprawiedliwości. Kontekst trenów wyjaśnia, że nieznajomy wróg to los, fatum, który w polszczyźnie XVI wiecznej mógł oznaczać diabła. Ostatecznie jednak następuje w trenach ukorzenie się przed Bogiem i wyrażone zostaje przekonanie, że skoro złudna okazała się nadzieja na pomoc rozumu, jednakże Bóg sam mocen hamować . Tren XVIII jest modlitewnym, utrzymanym w formie psalmu – apelu do Boga o litość. Kochanowski odwołuje swoje wcześniejsze bluźnierstwa, Wielkie są przed tobą występki moje, lecz miłosierdzie twoje przewyższa wszystkie złości, użyj dziś Panie nade mną litości . Takie ukojenie przynosi mu wiara dziecinna, którą zaszczepiła w nim matka, i dlatego jej postać pojawia się w trenie XIX poeta dochodzi do wniosku, ze jeden jest pan smutku i nagrody . Kochanowski był bardzo tolerancyjny w swej religijności, uważał że przekonania religijne są sprawą osobistą. Chrystus pojawia się tylko raz we fraszkach. Bóg u Kochanowskiego to stwórca-artysta, potem filozoficzna Wielka Myśl , staro testamentowe Bóg i pan , oraz wreszcie opatrzność bliska człowiekowi. Religijność Kochanowskiego ograniczała się przede wszystkim do kontemplacji i refleksji wokół najogólniejszych prawd wiary. Poeta podkreślał dobrotliwość stwórcy, dawał wskazówki, jak trzeba żyć cnotliwie. Jan Kochanowski Mikołaj Sęp Szarzyński koncepcja świata Świat – twór Boga, dającego hojne dary, harmonijnie funkcjonujące niebo ?uhaftowane gwiazdami? i ziemia okryta ?rozlicznymi ziołami? – obraz doskonałej harmonii (topos pór roku, rytm dnia i nocy) Świat dynamiczny i pełen dysharmonii ?z żywiołów utworzone ciało? byt podniebny to życie w świecie walki światła i ciemności; dysharmonia – to wyraz kryzysu wiary w świat apollińskiego ładu; odkrycie obu nieskończoności ?nieskończoność wielkości? i ?nieskończoność miłości? pojęcie czasu Czas – to obroty koła Fortuny, do których należy podchodzić ze stoickim dystansem; treny – czas działa jako pocieszyciel Atrybutem nietrwałości świata jest przemijanie, nieubłagany Chronos zmienia wszystko č motyw pozornych wartości (bogactwo, władza, piękne oblicze). Czas równoznaczny z pojęciem śmierci. Przez pryzmat śmierci można poznać istotne wartości. Czas – element składający się na pojęcie tragizmu człowieka koncepcja życia ludzkiego Afirmacja życia we wszystkich jego przejawach; tolerancja dla ludzkiej słabości, doczesne życie może być ziemską Arkadią; życie w cnocie i dla dobrej sławy; droga do nieba otwarta tym co służą Ojczyźnie; pokój – wartość nadrzędna; irenizm – Erazm z Roterdamu Wątpi w zbawienie; na duszę człowieka czyha ?srogiej ciemności hetman?; wielokrotnie powracający motyw walki (?życie bojowanie?); odrzucenie fałszywego pokoju ?zbawienny pokój nie jest z tego świata?. Nie istnieje izolacją od pokus życia. Arkadie są bezcelowe, świadomość nietrwałości, marności (vanitas vanitatum) koncepcja śmierci Dystans i stoicki spokój wobec przemijania i śmierci; załamanie filozofii w trenach, powrót do dojrzałego stoicyzmu. Obsesja śmierci; śmierć to przejście w stan bezruchu, raj to stan wstrzymanego bezruchu. koncepcja życia wiecznego Połączenie mitu chrześcijańskiego (?ci co służą ojczyźnie? z mitologicznym ?sumieniem czystym?; topos nieba w trenach Cel życia ludzkiego – Arkadia – raj – wieczne szczęście Na ziemi arkadia jest niemożliwa, dopiero śmierć przezwycięża sprzeczności koncepcja człowieka (typ religijności) Człowiek – kreator, dumny ze swojej ludzkiej kondycji, czerpie radości życia (duchowe i cielesne), stoik, epikurejczyk Treny – odnalezienie harmonii poprzez pryncypia religii, bunt został przezwyciężony Religijność dogmatyczna, tęsknota do stanów mistycznego zespolenia duszy z Bogiem, człowiek tragiczny, targany sprzecznościami, daleki od humanistycznej dumy, poczucie własnej niedoskonałości, samotności ?wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?, ?krucha trzcina myśląca? (Pascal). Bóg również pozostawia człowiekowi wolną wolę; nie ingeruje w jego wybory; tragizm przezwyciężony przez wizję nagrody (Bóg, Niebo) Tragedia antyczna a dramat szekspirowski Chodzi głównie o zasady działania fatum, z czego wypływa, niż o samą budowę Tragedia antyczna: FATUM, czyli bohaterowie tragedii są uwikłani w konflikt miedzy własnymi racjami a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normami moralnymi, itp. O ich losie decyduje przeznaczenie KONFLIKT TRAGICZNY- konflikt racji (miłość i posłuszeństwo prawom boskim kolidują z racją stanu). Konflikt tragiczny polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji IRONIĘ TRAGICZNĄ – losy bohatera układają się tak, że popełnia on nieszczęśliwe zbłądzenie (Arystoteles). Bohater nie wie, że popełnia zbrodnię, lub czyn niegodny. Takie przeciwieństwo między samoświadomością bohatera a jego rzeczywistą sytuacją nazywamy właśnie ironię tragiczną. TRAGIZM – kategoria estetyczna. Wywołuje tę jakość szczególny sposób konstrukcji losów bohaterów, usytuowanych w konflikcie tragicznym. Bohater niezależnie od siły charakteru, szlachetnych intencji, sprowadza na siebie zgubę, śmierć lub klęskę swoich idei. BUDOWANIE TRWOGI -poprzez konflikt tragiczny i ironię tragiczną. Trwogę bowiem budzi tylko nieszczęście człowieka, który jest do nas podobny. POSTACIE są symbolami pewnych postaw, idei. Kreon to racja stanu, Antygona to religia i miłość do brata Starcie uczucia , rozumu i siły wyższej z wolnością człowieka (Antygona). Każda postać tragedii antycznej cierpi (Kreon, Antygona, Hajmon – syn Kreona i narzeczony Antygony). (na podstawie tekstu : Rozwój tragedii antycznej. Jej cechy i funkcje , niestety nie znam nazwiska autora.) Dramat szekspirowski: Jego twórczość odchodzi od klasycznych założeń dramatu brak jedności akcji, miejsca i czasu wielowątkowość BRAK FATUM – ludzkie namiętności, człowiek decyduje sam o sobie, jest targany sprzecznymi myślami i uczuciami silna psychologizacja postaci zachwianie decorum (dopasowania odpowiedniego języka do odpowiedniej treści) indywidualizacja języka elementy ludowe i fantastyczne wiele punktów kulminacyjnych (w Antyku był tylko jeden wieńczący cały dramat) stopniowanie napięcia wprowadzenie rozbudowanej scenografii (w Antyku były dopiero zaczątki) didaskalia (teksty poboczne – nowość) podział na akty i sceny ograniczenie roli chóru pojawienie się (!) kobiet jako aktorek (w końcu 🙂 ) grano bez masek i koturnów, wprowadził także NISKICH aktorów przemieszane kategorie estetyczne, np. tragizm z liryzmem bohaterów cechował swoisty apsychologizm (zmienność i łatwość poddawania się skrajnie emocjonalnym stanom – od miłości do nienawiści, od wierności do zdrady) współbieżność losów ludzkich i historii. wprowadzenie zjawisk atmosferycznych (burze, chmury, wiatry i błyskawice) konstrukcja jego sztuk jest utrzymana w stylu tzw. dramatu elżbietańskiego Sielanka – wieś w ujęciu Reja, Kochanowskiego i Szymonowica Tematyka rustykalna ( rusticus , po łacinie – wiejski) w twórczości poetów renesansowych wiąże się na ogół z humanistyczną pochwałą piękna świata naturalnego. Doskonała harmonijnie zorganizowana przyroda staje się częstokroć tłem dla prezentowania zachowań i postaw ludzkich. Okresowi renesansu charakteryzującemu się poczuciem piękna i harmonii towarzyszyło nieodmienne i powszechne przekonanie, że stan ziemiański jest stanem szczęśliwym, zapewniającym człowiekowi prawdziwe powodzenie i radość. Radości płynące z życia człowieka na wsi mocno podkreślili w swojej twórczości: Szymon Szymonowic, Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Szymon Szymonowic – był wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malującej życie proste i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z naturą przez pasterzy, wieśniaków, rybaków, doświadczających uczuć smutku, żalu, kochających i opowiadających o swojej miłości prosto z serca, podśmiewających się z siebie i swoich amorów. Sielanki jego ze względu na treść, stopień zawartej w nich mitologizacji i język można podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy hołduje dworskie konwencje i zawiera utwory, które są albo przykładami, czy przeróbkami idylli antycznej, albo też zbiorem oryginalnych obrazków z życia wiejskiego, ale alegorycznych, pełnych powiązań z mitologią, w których pod maską pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i stosunki dworskie. Oczywiście obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominają prawdziwego życia wsi. Te wszystkie postacie występują pod mitologicznymi imionami: Dafinis, Licydas nie są prawdziwe lecz sztuczne i zmyślone, ale prawdziwe na pewno są uczucia, szczęście i nieszczęście w miłości, których doświadcza prawie każdy, tak jak i bohaterowie utworów Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiają się sielanki o treści realistycznej, wypływające z trafnej i celnej obserwacji i oceny życia, takiej jak Kołacze i Żeńcy . W nich to kreśli prawdziwy obraz życia wiejskiego, chociaż różnią się od siebie tematycznie. Kołacze w niemal scenicznym układzie przedstawiają z pogodą i dowcipem obrazek przyjazdu spóźnionego narzeczonego na ślub. Później pokazuje autor przebieg tej radosnej uroczystości. Utwór rozpoczyna motyw krzektania sroczki, która według wierzeń ludu zwiastuje gości: Sroczka krzekce na płocie, będą goście moi, sroczka czasem omyli, czasem prawdę powi . Kołacze to realistyczny obraz wesela szlacheckiego, już sam tytuł i wiele miejsca poświęconego ludowemu obrzędowi kołaczemu wiąże utwór z obyczajowym tłem ruskiej wsi, w której nie obeszło by się wesele bez kołacza – obrzędowego ciasta weselnego i wróżb z nim związanych. Odmienną treściowo sielanką, ukazującą codzienne życie i pracę chłopa są Żeńcy . W utworze tym poeta zrywa zupełnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmują spracowane wiejskie kobiety, narzekające na swój los. Uderzający jest realizm, z którym poeta maluje tragedię ludu wiejskiego, dziełem rąk tego ludu wszakże jest przepych wesela i bogate życie przedstawione w Kołaczach . Żeńcy wyraźnie zarysowują konflikt między pańskim dozorcą – Starostą, który występuje zawsze z nieodłącznym symbolem swojej władzy – nahajką, a chłopem bezwzględnie pędzonym do roboty. On nad nami z maczugą pokrząkując chodzi Albo nie widzisz bicza za pasem u niego? Prędko nas nim namaca Kwaśno patrzy, z nahajką się na nas gotuje Widzimy więc tutaj krytyczną ocenę życia i sytuacji chłopów. Mikołaj Rej – był nazywany ojcem polskiej literatury. Jest on autorem Rozprawy między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem . Jest to utwór o problematyce społecznej, zaczyna się rozmową Pana z Wójtem. Pan krytykuje postępowanie księdza, który nie odprawia nabożeństw należycie. Również nauki księdza są minimalne, ale łaje za to często. Pan obawia się, czy czasem dzięki temu postępowaniu wszyscy wraz z księdzem nie znajdą się na lewicy, to znaczy czy nie zostaną potępieni. Wójt jest oskarżony. Nie atakuje jeszcze księdza, mówi tylko o dziesięcinie, świadczeniach w czasie kolędy. Te rzeczy jednoczą Wójta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytykę. Mówi o odpustach, które są właściwie jarmarkami. Ludzie znoszą księdzu kury, świnie, jaja, piją pod kościołem, wrzeszczą, śpiewają, za co otrzymują odpust. Teraz włącza się do rozmowy Pleban, który właśnie nadszedł. Zaczyna krytykować urzędy świeckie. Mówi, że na stu urzędników, jeden jest sprawiedliwy i nieprzekupny. Sędziowie nie chcą odprawiać swych procesów, chyba że za dodatkowe świadczenia. Różne łapówki i daniny przypominają zbiory myśliwego, na przykład takie jak sarna, zając, kura, lis. Ksiądz krytykuje również Sejm i jego bezowocne obrady, prywatę bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wójt słuchając tego sporu włącza się i przedstawia smutny los chłopa. Ksiądz Pana wini Pan Księdza, a nam prostym zewsząd nędza . Okazuje się, że chłopa ciągną wszyscy: Urzędnik, Wójt, Pleban. Trzeba dawać im to gęsi, to kokosz. Pod przymusem wykonać trzeba tłokę, pracę dodatkową prócz pańszczyzny. Ksiądz nie pozwala znowu zwozić zboża póki nie wybierze dziesięciny, wśród lepszych kop snopków. Zwózka też jest trudna, bo i Pan i Ksiądz domagają się pierwszeństwa. Chłop krytykuje postępowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiększanie pańszczyzny. Mówi również o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek życia ponad stan. Zbytki powodują brak rozsądku i nieuchronne bankructwa. Chłop jest zadowolony ze swego losu. Jest człowiekiem uczciwym i nie żal mu żywota. Ksiądz i Pan nie są zadowoleni. Pan karci Wójta za zbytnią poufałość i odwagę. Utwór jest obrazem rzeczywistości. W Żywocie człowieka poczciwego zawarł Rej wskazówki dotyczące życia szlachty na wsi, omawia przebieg całego jej życia. W młodości zaleca ćwiczenia związane z obyciem towarzyskim i rzemiosłem wojskowym. Nauki nie zaleca studiować. Gramatyka trudzi umysł, a języka można się nauczyć bez jej znajomości. Młody szlachcic powinien posiadać jedynie poczucie sprawiedliwości, stałości, roztropności, umiarkowanie, miłosierdzie, stateczność i zdolność własnych korzyści. Gdy młody szlachcic dorośnie, powinien zająć się gospodarstwem ożenić. Związek małżeński trzeba zawierać z osobą równego stanu i majętności. Do urzędów nie należy pretendować. W ciągu roku przewidział również Rej zajęcia dla młodego niedoświadczonego gospodarza: wiosną należy sadzić drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepić gałęzie, obcinać, mszyce zbierać, krzaki okopać, przygotować grzędy z truskawkami itp. Latem można z tych przygotowanych wiosną krzewów i drzewek mieć owoce i pożytek. Są już wtedy jabłuszka, gruszeczki, śliweczki, ogóreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje także: masełko, serek, jajka świeże, są też kurki, jagniątka, ryby. Wszystko dla użytku gospodarza. Nie należy tratować pola chłopskiego, bo to wznieca niechęć i ludzie źle pracują. Zima niesie największe rozkosze. W lasach polowania z przyjaciółmi, a także łowienie ryb w przeręblach, zastawianie sideł i potrzasków na zwierzęta futerkowe. W domu wszystko przygotowane jest to biesiady. Całoroczne zapasy dają wreszcie pożytek. Jednak i zimą należy doglądać gospodarstwa. Wyjechać na targ też można z produktami, albo też u handlarza się zabawić i owiec i cieląt kupiwszy tanio sprzedać, w innej okolicy drożej. Widzimy, że Rej dba o wygodę szlachcica. Nie zajmuje się już całością gospodarki narodowej, wobec chłopów zachowuje humanitarny stosunek, a korzyści widzi dla szlachty. Jan Kochanowski także podejmuje w swych utworach tematykę życia na wsi. W Czarnolesie powstało wiele pięknych tego typu utworów. Na lipę to wiersz o bardzo popularnym drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca uwagę na to, jakie wartości daje lipa. Miód, szept liści, cień, śpiew ptaków. Są to wartości, które drzewo przynosi człowiekowi. Przymów chłopska – utwór w formie dialogu między szlachcicem a włodarzem. Włodarz odmawia dalszego picia z panem, bo boi się, że po pijanemu może obrazić pana. Pan przypomina przeszłość, kiedy obie strony miały więcej zaufania. Chłop też o tym pamięta, ale czasy zmieniły się na jego niekorzyść. Jest to jeden z utworów w którym poeta porusza problem społeczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje. Pieśń świętojańska o sobótce – składa się ze wstępu i 12 pieśni śpiewanych przez panny. Jest to utwór oparty na tradycjach uroczystości pogańskich ku czci Kupałdy. Daje poeta w ten sposób wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajów ludowych. Chwali wieś i życie wiejskie. W utworze rozbrzmiewają nuty radości. Jest mowa o miłości, tańcu i śpiewie. Wydaje się to zupełnie zrozumiałe, jeżeli weźmiemy pod uwagę charakter opisywanej uroczystości. Pieśń panny drugiej mówi o tańcu i radości. Zachęca wszystkich do pójścia w jej ślady. Ostatnia panna w pieśni swej zawiera pochwałę życia wiejskiego. Chwali wesołość i spokój wsi. Chłop utrzymuje ze swej pracy siebie i rodzinę, a zawód jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niż marynarza, żołnierza czy pisarza. Wylicza następnie wszystkie przyjemności pracy, chwali wieczorne śpiewy i tańce. Utwór należy traktować jako artystyczne uroczystości ludowe. Jest odbiciem radości życia w czasie święta mającego swe pogańskie tradycje. Antyczna a szekspirowska koncepcja losów ludzkich Z antyczną koncepcją tragizmu zerwał w swoich utworach Szekspir. Złamał nie tylko z zasadą trzech jedności, decorum ale również wprowadził nową koncepcję losów ludzkich. W ?Makbecie? zauważyć można współbieżność historii i losów ludzkich. Nie oznacza to, że jest on kroniką historyczną. Tytułowy bohater poprzez swe zasługi zyskuje przychylność króla. Ale według przepowiedni, może i dzięki namowom żony chce zostać królem. Swój plan rozpoczyna od zabicia prawowitego władcy. Potem kolejno musi już zabijać świadków zbrodni i tych, którzy podejrzewają go o zbrodnię. Unurzany we krwi musi brnąć w niej do końca. Jego podejrzliwość wprowadza go na drogę bez odwrotu, która może mieć tylko jedno zakończenie. Najistotniejszą różnicą pomiędzy antyczną, a szekspirowską koncepcją losów ludzkich jest to, że nowożytny bohater na początku swojej drogi mógł wybierać, ponieważ ma wolną wolę i na nic z góry nie jest skazany. Gdy jednak decyduje się wstąpić na złą drogę, w przypadku Makbeta zabić prawowitego władcę (co czyni jednak wbrew sobie), wprawia w ruch potężną machinę, której nie będzie mógł zatrzymać. Do tej pory mógł wybierać, teraz będzie musiał starać się sprostać następstwom swojego czynu. Tragedia Szekspira ukazuje dzieje człowieka, który zbagatelizował wewnętrzne dyrektywy moralne i przestał panować nad swym losem, człowieka, który utracił samego siebie.
