WŁAŚCIWOŚCI ESTETYCZNE ŚWIATA PRZEDSTAWIONEGO W „PANU TADEUSZU”:
( BAŚNIOWOŚĆ, LIRYZM, HUMOR, IDEALIZACJA, DRAMATYZM).
BAŚNIOWOŚĆ
1. 1. Osoby:
Gerwazy
Kropiciel
Brzytewka
Sędzia
2. 2. Opisy przyrody:
W całej epopei potraktowane jako element fantastyczności i baśniowości.
„ Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drewna, lecz podmurowany.”
3. 3. Zdarzenia i rzeczy:
Ostatni zajazd na Litwie – przekształcony przez Mickiewicza w nierzeczywistą baśń, gdzie nawet bitwa jest przedstawiona w sposób humorystyczny;
„Do domu nie wpuszczeni, biegną do folwarku,
Do kuchni. -Gdy do kuchni weszli, widok garków,
Ogień ledwie zagasły, potraw zapach świeży,
Chrupanie psów gryzących ostatki wieczerzy, …”
Astronomia Wojskiego – ukształtowany obraz nieba;
„Już na przeciw księżyca gwiazda jedna, druga …”
„Dalej niebieskiej Wagi dwie szale błyskają …”
„Nieco wyżej Dawida wóz …”
Historyczna wiosna 1812 roku;
„O wiosno, kto cię widział, jak byłaś kwitnąca
Zbożami i trawami, a ludźmi błyszcząca,
Obfita we zdarzenia, nadzieje brzemienne.”
4. 4. Zakończenie utworu – poniższe słowa poety przenoszą jego całą opowieść w krąg baśni:
„ I ja tam byłem, miód i wino, piłem,
A com widział i słyszał, w księgi umieściłem.”
LIRYZM
Repertuar przeżyć i problemów staje się jednym z tematów utworu.
1. 1. Mistrzostwo Mickiewicz osiągnął w lirycznym przekazie przyrody i krajobrazu Litwy:
uwrażliwienie romantyka na piękno natury;
malowniczość pejzażu;
miłość ziemi utraconej;
atmosfera oddziaływania na psychikę odbiorcy;
sielski krajobraz pełen ładu, harmonii, spokoju;
„Czyż nie piękniejsza nasza brzezina,
Która jako wieśniaczka, kiedy płacze syna,
Lub wdowa męża, ręce załamie, roztoczy
Po ramionach do ziemi strumienie warkoczy
Niema z żalu, postawą jak wymownie szlocha .”
2. Liryka opisowa:
Mickiewicz ukazał Soplicowo z całym bogactwem sztuki opisowej, z plastyką żywego obrazowania . Szczegóły charakterystyki postaci, obyczajów, otoczenia, wnętrz, sprzętów opisał poeta z dokładnością godną klasyków , z drobiazgowym realizmem .
3. 3. Zastosowanie odpowiednich środków stylistycznych, których dobór i układ wpływa na emfatyczną funkcję języka.
4. 4. Liryka miłosna, patriotyczna, religijna.
5. W epilogu, smutny elegijny liryk rozjaśnia wzruszające szczerością i prostotą słów pragnienie poety dotarcia, jak w młodości, do wdzięcznych, czułych słuchaczy.
„O, gdybym kiedy dożył tej pociechy,
Żeby te księgi zbłądziły pod strzechy,
Żeby wieśniaczki […]
[…] wzięły na koniec do ręki
Te księgi, proste jako ich piosenki.”
6. 6. Udzielenie czy nawet narzucenie czytelnikowi przeżyć uczuciowych przez pisarza wyraża się również w:
poezji rodzinnej;
ukazaniu zaścianka w swoistej sielanki;
postawie emocjonalnej bohaterów;
HUMOR
1. 1. Dobrotliwy, tzn. odnoszący się do przywar ludzkich, a nie bezpośrednio do bohaterów utworu.
2. 2. Stanowi dopełnienie wpływające na uzyskanie prawdziwości przedstawianych wydarzeń.
3. 3. Wprowadza optymizm.
4. 4. Humor gruntował się na przeświadczeniu o moralnym ładzie świata.
zło jest ograniczone i bezsilne;
bieg świata idzie ku dobru;
dość będzie określonego czasu „wielkiego postu”, cierpienia i pokuty, by zło w jednym pokoleniu przezwyciężyć i sprowadzić zmartwychwstanie;
5. 5. Symfonia optymizmu.
stanowi szczęśliwą na pewien czas próbę zestrojenia przeświadczeń ogarniających w jeden wyższy symfoniczny wydźwięk: dobro i zło, radość i cierpienie, wiary i rozpacze osobiste, narodowe, wszechludzkie
Dominantą symfonii jest pewność o zwycięstwie Boga nad szatanem dziejowym, wiary w rychłe, ugruntowane na fundamencie przerodzenia się duszy narodu, zmartwychwstanie Polski, i w powrót emigracji na „ojczyzny łono”.
6. 6. Brak ironii, ponieważ brak dla niej fundamentu: wywyższonego samopoczucia poety.
7. 7. Humor wyraża się również w:
komizmie postaci, np. chimeryczne zachowanie Gerwazego, petersburskie obsesje Telimeny, wybujały romantyzm hrabiego;
komizmie sytuacyjnym, np. Gerwazy nie odróżniający wąsalów od wasali, Sędzia swoiście rozumiejący styl gotycki;
komizmie słownym, np. opowieść o Domejce i Dowejce;
Pochodzenie komizmu w epopei:
wyrażany sposobami stosowanymi dawniej w poezji heroikomicznej; zasadza się na zamykaniu błahej treści w patetycznych formach dawnej epopei;
IDEALIZACJA:
rzeczywistość ukazana w utworze uległa silnej poetyzacji i przetworzona została w baśniową krainę;
idealizacja opisów przyrody, obyczajów, życia codziennego;
pejzaż Soplicowa pełen spokoju i harmonii;
biały dworek symbol polskości, którego porządek i tradycje budzą poczucie bezpieczeństwa;
społeczeństwo kultywujące pamięć o świętej przeszłości i zachowujące tradycyjne więzi społeczne;
opis Litwy, unoszący utracony kraj dzieciństwa w sferę baśni;
obrazy przyrody jak gdyby przeniesione z raju;
DRAMATYZM:
tragizm Jacka Soplicy:
a) a) nieszczęśliwa miłość;
b) b) morderstwo;
c) c) wewnętrzne rozdarcie;
d) d) wewnętrzna przemiana;
e) e) poświęcenie się służbie ojczyźnie;
f) f) nie osiągnięcie zamierzonych celów;
koncert Jankiela, w którym przedstawione są chwile tragiczne (Targowica, Powstanie Kościuszkowskie, rzeź Pragi)
PODSUMOWANIE
Ogół zastosowanych wartości estetycznych sprawia, iż epopeja narodowa mieni się różnymi nastrojami. Utwór ten jest summą gatunkową, wymaga więc uważnego czytania. Poddany jest jednak jednemu wspólnemu celowi – ukazania wartości Polaka i piękna dawnej Polski.
