Paradoks, zaskakujące sformułowanie, w sposób efektowny prezentujące myśl lub ideę przeciwstawiającą się stereotypowym mniemaniom. Paradoks łączy sprzeczności, formułując tym sposobem nowe prawdy. Posługuje się zwykle znaczeniami maksymalnie kontrastowymi (antyteza), ustalając między nimi stosunek wzajemnego zawierania się (inkluzji). Najprostszą formą paradoksu jest oksymoron.
Paradoks służy często aforystyce, np. Pierwszym warunkiem nieśmiertelności jest śmierć (S.J. Lec). Matematyczne paradoksy często zawierają ukryty w dowodzie błąd (np. podzielenie obu stron równania przez wyrażenie równe zeru). Formułowanie twierdzeń paradoksalnych stanowiło i stanowi nadal ważny element rozwoju ścisłego, matematycznego myślenia (paradoksy matematyczne) oraz refleksji nad konsekwencjami nowych teorii naukowych (paradoksy fizyczne).
Powszechnie znane są paradoksy Zenona z Elei, stanowiące argumenty przeciw ruchowi, m.in.:
1) paradoks strzały, mówiący, że strzała wypuszczona z łuku nigdy nie doleci do celu (wynika to z faktu, iż w każdej chwili teraźniejszej strzała owa nie porusza się, lecz spoczywa, zajmując jakieś określone miejsce w przestrzeni – ponieważ zaś czas składa się z takich właśnie chwil, tzn. chwil, w których strzała spoczywa, więc w istocie spoczywa ona w ogóle i nie może posuwać się do przodu),
2) paradoks Achillesa, głoszący, iż najszybszy biegacz nigdy nie dogoni najwolniejszego (paradoks ten przedstawia żółwia, którego goni szybkobiegacz, Achilles – zgodnie z argumentacją Zenona szybkobiegacz nie może dogonić żółwia, bo gdy pokona odległość, jaka dzieli go od miejsca, gdzie był żółw przed chwilą, ten przesunie się już o następny kawałek drogi, itd.).
Oba paradoksy Zenona wyjaśnia się zauważając, że choć opisane sytuacje tworzą nieskończone ciągi zdarzeń, w których droga wyrażona jest przez nieskończony szereg geometryczny (szereg l), to suma tych szeregów jest skończona, więc i czas osiągnięcia celu jest skończony.
Przykładem paradoksów fizycznych może być paradoks Olbersa, podważający ówczesne wyobrażenie wszechświata, lub liczne paradoksy związane z teorią względności, np. tzw. paradoks bliźniąt, w którym jeden z braci bliźniaków, odbywszy podróż kosmiczną z prędkością zbliżoną do prędkości światła, będzie po powrocie młodszy od swego brata bliźniaka, gdyż upływ czasu zależy od prędkości ruchu (zegar umieszczony na obiekcie poruszającym się z prędkością równą 0,99 prędkości światła przez 20 \”ziemskich\” lat wskaże upływ czasu wynoszący zaledwie 2,8 roku).
