Na końcu ogrodu pod kasztanem była ławeczka; tam panna Eufemia zaciągnęła Madzię mówiąc:
– No, a teraz powiedz: jaki miałaś do mnie interes? Łatwo pozbyłyśmy się tych panów – dodała tonem, który nie oznaczał zadowolenia.
– Może obrażą się?… – lękliwie zapytała Madzia.
– Dajże spokój!… – odparła panna Eufemia wyciągając zgrabnie obute nóżki i wachlując się liściem kasztana. – Pan Krukowski udaje dla mnie obojętnego, więc musi nas unikać, a pan Miętlewicz obawia się asystować mi w obecności tamtego.
– Oni obaj kochają się w tobie? – zapytała Madzia.
– I oni, i… inni… Ten sekretarz pocztowy, co… wiesz, tak się nieładnie nazywa… szaleje z zazdrości… Nawet mówiono, że… wikary… Ale mniejsza… powiedz, o czym chciałaś… – dokończyła panna Eufemia.
– Tylko, Femciu… sekret!…
– Bądź spokojna. Komuż go wreszcie powiem?… – Twojej mamie…
– Och!… – westchnęła panna Eufemia w sposób, który oznaczał, że ze swoją matką nie dzieli się tajemnicami.
Madzia zamyśliła się.
– Wiesz – rzekła po chwili – otworzę tu szkółkę elementarną. Pannie Eufemii wypadł z rąk liść kasztanu. Otworzyła oczy cudne jak niebo i – jeszcze dalej wysunęła drobne nóżki.
– Ty… Madziu?…
– Ja. Cóż w tym złego?
– Zlituj się… – mówiła panna Eufemia zniżając głos. – Przecie u nas jest nauczyciel elementarny i wiesz, że jego żona… sama piele w ogrodzie i… pierze bieliznę!…
– Więc cóż z tego?
– Więc… pracuje jak sługa i nikt z towarzystwa nie żyje z nią.
Madzi błysnęły oczy, a na twarz wystąpił rumieniec oburzenia. – Wiesz, Femciu, że tego nie spodziewałam się usłyszeć… Czy myślisz, że moja mama nie piele w ogrodzie, a nawet nie pierze?… Sama wyprała mi szlafroczek…
– Twoja mama co innego… Ją wszyscy szanują…
– Trzeba szanować każdą kobietę, która pracuje, i jeszcze tak ciężko – mówiła Madzia z zapałem. – Przecież dzisiaj jest to dążenie wszystkich kobiet, ażeby pracować… pracować jak najciężej i nie oglądać się na pomoc rodziców czy zarobki męża…
Więc ty chcesz iść za mąż – wtrąciła chmurnie panna Eufemia.
– Ależ nie!… przysięgam ci. Ja chcę tylko nie być ciężarem dla moich rodziców, chcę pomóc Zosi, ażeby skończyła pensję w Warszawie… Zresztą, ja nie potrafiłabym siedzieć w domu nic nie robiąc… Udławiłabym się chlebem rodziców, spaliłabym się ze wstydu… Ach, a czy mogłabym spojrzeć w oczy moim koleżankom, z których każda pracuje na siebie?…
Zarumieniona panna Eufemia zaczęła całować Madzię.
– Emancypantka z ciebie! – rzekła. – O, ja dużo słyszałam o pensji pani Latter i rozumiem cię. Ja także chciałabym być kobietą samodzielną, tylko… czy można nią być na takim partykularzu?
– Przekonam cię, że można.
– O, nie myśl, że ja tu zaśniedziałam – mówiła panna Eufemia. – Ja także chciałam pracować na siebie, nawet nauczyłam się haftu. Ale cóż z tego?… Kiedy powiedziałam, że będę sprzedawać moje hafty, mama dostała spazmów!
Panna Eufemia ciężko odetchnęła.
– Chciałam – ciągnęła – dawać lekcje fortepianu córeczce naczelnika powiatu… Ale mama znowu zrobiła mi scenę i od tej pory zerwaliśmy stosunki z naczelnikostwem. Spróbuj tu być emancypantką, a zobaczysz…
– Będę – odparła Madzia stanowczo.
– Czy myślisz,że i ja nie jestem nią?… – mówiła panna Eufemia coraz ciszej, ale coraz goręcej. – Ja, na przykład, kiedy kłania mi się ten… sekretarz z poczty, odpowiadam mu z lekka, czego mama nawet nie domyśla się… I jeszcze ci coś powiem, ale… Madziu, to wielka tajemnica…
– Masz przecie moją.
– Wiem i wierzę ci – odparła panna Eufemia. – Więc słuchaj… Ja nie tylko jestem emancypantka, ale – radykalistka… Wiesz, co ja robię?… Ja do kościoła nie chodzę z książką do nabożeństwa, tylko… czytam Pascala Pensées sur la religion… Kazałam je oprawić w czarną skórkę z krzyżem i złoconymi brzegami i z tym chodzę do kościoła… Rozumiesz?… Madzi zrobiło się zimno. Wszakże ona dziś, przed kilkoma godzinami, doznała opieki Matki Boskiej… Ale ponieważ między kobietami samodzielnymi spotykała już wolnomyślne (pierwsza panna Howard), więc milczała.
– Może ci się to nie podoba?… – zapytała panna Eufemia parząc jej w oczy.
– Szanuję twoje przekonania – odparła Madzia. – Zresztą nie mówmy o tym… Zrobię ci propozycję: załóżmy obie do spółki szkołę elementarną… sama nie wydołam…
Panna Eufemia zawahała się.
– Moja droga… moja Madziu – odparła – ale… co świat o tym powie?…
Nagle twarz jej zajaśniała energią i zapałem.
– Owszem!… – rzekła podając Madzi rękę. – Należę do spółki… Niech się to raz skończy…
Nie chcę wiecznej kontroli nad sobą… nie chcę targować się z mamą o każdy grosz wzięty na drobiazgi… o każdy ukłon oddany komuś na ulicy… Założymy pensję… Przełożone pensyj bywają w towarzystwach.
– Nie szkółkę elementarną? – spytała Madzia.
– Lepiej pensyjkę dla panienek z lepszych domów… Zbierze ich się sporo… I nawet powiem ci: od jutra zacznijmy szukać lokalu… Będziemy mieszkały przy pensji, bo ja nie wytrzymam w domu.
– Tak… lokal najpierwsza rzecz… Weźmiemy dwa obszerne pokoje…
– I dwa malutkie dla nas – dodała panna Eufemia.
– Trzeba kupić ławki takie, jak były u nas, ażeby dziewczątka nie pochylały się i nie psuły oczu…
– I elegancko wytapetować całe mieszkanie – wtrąciła panna Eufemia. – Miętlewicz dostarczy…
– Dwie tablice… dwie katedry… Aha, najważniejsza rzecz: rysunki i okazy do metody poglądowej…
– Mebelki do mego pokoju mam bardzo ładne – mówiła panna Eufemia.
– A i jeszcze zapomniałam najważniejszej rzeczy: muszę wziąć pozwolenie od dyrekcji.
– Doskonale!… Awantura będzie z mamą okropna, ale raz się to wszystko złamie. Przy tym jestem pewna, że ojciec mnie poprze – zakończyła panna Eufemia; ściskając Madzię. – Niech żyje emancypacja, prawda?… – szepnęła jej do ucha.
W tej chwili panny usłyszały szelest za parkanem, jakby ktoś przedzierał się przez krzaki.
Zalękniona Madzia obejrzała się i przez szczelinę między deskami zobaczyła błyszczące oko.
– Tam ktoś jest… – szepnęła panna Eufemia wieszając się u ramienia Madzi.
– Pewnie chłopcy, co kamieniami rzucają…
– Nie, proszę pani – odezwał się stłumiony głos zza parkanu. – Są dwa listy do panny Magdaleny i… i jeden do panny Eufemii – dodał głos, w którym czuć było drżenie.
Przez szczelinę parkanu wysunęły się dwa listy.
– Cynadrowski!… – szepnęła panna Eufemia do ucha Madzi blednąc i rumieniąc się.
– Ten… oddam tylko pannie Eufemii – mówił głos zza parkanu.
Panna Eufemia gorączkowo schwyciła trzeci list.
– Co za szaleństwo – rzekła – pan mnie zgubisz!…
– Niech mi pani przebaczy, ale – jestem bardzo nieszczęśliwy… – odparł głos. – Już odchodzę…
Obie panny, blade, drżały jak w febrze.
– Czy kto nie widział z altanki?… – odezwała się panna Eufemia.
– Klomb zasłania… – odparła Madzia. – Ale cóż to za dziwny człowiek!…
– Skąd ten list do mnie? – mówiła panna Eufemia. – Marka jest… pieczątka… Boże! jak ja muszę być zmieniona… Gdyby teraz przyszła mama, wszystko by się wydało.
– Idźmy stąd – rzekła Madzia.
Podała rękę pannie Eufemii i chyłkiem wzdłuż parkanów, okrążywszy dom, wprowadziła ją do swego pokoiku. Ponieważ w altanie major strasznie krzyczał domagając się poprawki i twierdząc, że nie miał zamiaru brać wieży, Madzia była pewna, iż nowy rodzaj komunikacji pocztowej nie był przez nikogo dostrzeżony.
To bardziej uspokoiło pannę Eufemię aniżeli woda sodowa. Stanęła przed lustrem, wyjęła z kieszeni miniaturowe pudełeczko pudru i złagodziła zbyt żywe rumieńce.
– Ale co za list?… – mówiła rozdzierając kopertę – Podpisu nie ma…
– Jestem pewna, że on sam pisał – rzekła Madzia patrząc na list przez ramię panny Eufemii, która zaczęła cicho czytać i robić półgłosem uwagi.
„Bóstwo moje nadziemskie…” Cóż to znowu?… „Błąd czepia mi się głowy, nie jem, nie śpię, zaniedbuję moje obowiązki, a w nocy przewracam się po łóżku jak Tantal!…” Także mitologia!… „Bo mówi mi jakiś głos wewnętrzny, że nie jestem Ci, pani, obojętny, czego miałem niejednokrotnie dowody…” Ależ to głupiec!… Dowody miał?… „Zerwałaś, niebiańska Istoto…” Co za poufałość!… „z Krukowskim, a spotkawszy mnie w rynku, słodkie spojrzenie Twe było dla mnie obrazem Twoich namiętnych uczuć…”
– A, tego już za wiele!… – wybuchnęła panna Eufemia mnąc list.
– Ależ czytaj dalej, kiedyś zaczęła.
„Jeżeli więc teraz odwraca się ode mnie Twe oblicze, które jest dla mnie Niebem, ziemią, powietrzem i Wiecznością, muszę Twoje postępowanie…” Ależ on mi ciągle mówi: ty, ten pisarczyk… „rozumieć w taki sposób, że ktoś mnie podle oczernił. Gdyby tu zjechał rewizor, sam uprawlajuszczy, nawet komisja śledcza, nie tłomaczyłbym się, bo jestem szlachcic z dziada pradziada i mam duszę dumną, nieugiętą w karku. Ale przed Tobą, Aniele…”
– Osioł!… – syknęła panna Eufemia drugi raz mnąc list. Lecz po chwili znowu zaczęła go czytać. „Niech w ziemię wrosnę, niech mnie nagła śmierć spotka, jeżeli kiedykolwiek w życiu odlepiłem markę od listu, czyby ona była za kopiejkę czy za dziesięć kopiejek. Może nieustannie tracąc przytomność z miłości upadł mi jaki list na ziemię, a Josek albo który pocztylion wymiótł ze śmieciami. Ale ja nigdy nie pokalałem w żaden sposób mego honoru, bo wiem, com winien memu nazwisku i Tobie, Bóstwo empiryjskie…”
– Biedny chłopak!… – wtrąciła Madzia.
– Błazen, powiedz… Jak on śmie przemawiać do mnie w podobny sposób?…
– Ale jak on cię kocha…
– Kochać wolno – odparła gniewnie panna Eufemia. – To mój los, że wszyscy szaleją…
Ale pisać do mnie tak poufałym tonem… Więc on naprawdę myśli, że – ja zwróciłam na niego uwagę?…
– Sama mówiłaś, że odpowiadasz mu na ukłony.
– Ach, tak!… Raz nawet rzuciłam mu zeschły listek… Ależ to jałmużna – i on tak powinien ją przyjmować…
Madzi zrobiło się trochę przykro za biedaka, który lepiej umiał kochać aniżeli oświadczać się. Nie odpowiedziała, tylko zaczęła otwierać swoje listy.
– A, od panny Malinowskiej!… – mówiła przebiegając list oczyma. – Ach, od Ady Solskiej… Jest w Zurychu… Moja złota Adziula!…
– Czy to ta milionerka? – zapytała żywo zainteresowana panna Eufemia.
Zapukano do drzwi.
