Polszczyzna jest jedna ale mieszkańcy Polski niemówią jednakowo. Istnieje wspólny język, tzw. ogólny, używany w urzędzie, szkole, w środkach masowego przekazu, we wszystkich kontaktach oficjalnych, ale obok niego funkcjonują języki regionalne, czyli dialekty, języki środowiskowe, gwary zawodowe. Czynnikiem różnicującym bywa też osobowość autora wypowiedzi. Tak zindywidualizowany język osobniczy nosi miano idiolektu. Język polski możemy podzielić na język literacki (staranny) i potoczny, który występuje w formie mówionej i pisanej.
Dialekty terytorialne:
Gwary stopniowo zanikaja można jednak wyróżnić w naszym kraju wiele dialektow. Najwie-kszy zasięg mają: małopolski, wielkopolski i mazowiecki.
W dialekcie małopolskim występują m. in. gwary: podhalańska, sądecka, żywiecka.
Najbardziej różniącym się od języka literackiego współczesnego jest dialekt kaszubski.
Dla dialektów charakterystyczne jest mazurzenie lub jego brak oraz udźwięcznianie lub jego brak spółgłosek przed samogłoskami i spółgłoskami półotwartymi (m.,n,r,l,ł)
Mazurzenie polega na wymawianiu zamiast spółgłosek szczelinowych i zwartoszczelinowych przedniojęzykowo-dziąsłowych (ż,sz,dż,cz) spółgłosek zębowych (z,s,dz,c). Mazurzenie wy-stępuje na Mazowszu, w Małopolsce, na Podlasiu, Śląsku i Suwalszczyźnie. Nie występuje na Pomorzu i w Wielkopolsce
Udźwięcznienie międzywyrazowe spółgłosek przed samogłoskami i spółgłoskami półotwartymi (np. \”brad ojca\”, \”brad matki\”, \”gloz ludu\”) występuje w Wielkopolsce, w Malopolsce i większej części Śląska.
Gwary miejskie
Powstały i szerzyły się one głównie w większych miastach, zwłaszcza w dobie rozwoju go-spodarki przemysłowej. Do miast przybywali ludzie ze wsi zamieszkiwali peryferyjne dziel-nice, ze względu na ich pochodzenie w ich mowie występowało wiele cech fonetycznych, gramatycznych i słownikowych charakterystycznych dla obszarów z których przybyli. Niedostatek wykształcenia przybyszów powodował zniekształcenie formy przyswajanych przez nich wyrazów. Powodowało to szerzenie się takich błędnych form jak: machenik, karolyfer, trojlebus.
Gwary środowiskowe
Powstają w środowiskach ludzi zajmujących się wspólnym zawodem, posiadających wspólne zainteresowania, działalność w różnych dziedzinach życia. Różnią się one odmiennym słownictwem i frazeologią przyczyna jest potrzeba nazwania przedmiotów i pojęć specyficznych dla danego środowiska
– gwara uczniowska
– myśliwska
– żeglarska
– sportowa
Style języka: to zespół środków językowych wybieranych przez nadawcę lub nadawców tek-stu jako najbardziej przydatne ze względu na cel wypowiedzi. Podłożem zjawisk stylistycznych jest istnienie w języku elementów równoznacznych i bliskoznacznych, spośród których przy tworzeniu tekstów można wybierać. Zasób środków synonimicznych jest różny w różnych działach faktów językowych, np. w odmianie wyrazów znacznie mniejszy niż w słownictwie i składni.
Cechy języka mówionego:
– forma rozmowy i dialogu
– rola pozajęzykowych środków porozumienia się: gestu i mimiki
– mówiony może pozwolić sobie na niedokładność formalną wypowiedzi (zdania niepełne, przerywane, eliptyczne, nie całkiem poprawnie zbudowane pod względem gramatycznym)
– powtórzenia i pauzy
– zwroty bezpośrednie do partnera (rozumiesz?, słuchasz?), pełnią funkcję ekspresywną i fa-tyczną (kontrolują, czy kontakt nie został przerwany i podtrzymują go)
Zróżnicowanie języka pisanego:
Ma dwa warianty:
– swobodny (prywatne listy, zapiska, pamiętnik osobisty)
– staranny, bardziej reprezentatywny i typowy dla omawianej polszczyzny
– odznacza się dużym zróżnicowaniem wewnętrznym, dające się wydzielić w jego obrębie typy stylów (styl przemówienia, urzędowy, naukowy, publicystyczno-dziennikarski, arty-styczny
Styl potoczny (mówiony):
– charakterystyczne słownictwo (dużo wyrazów dosadnych, nacechowanych uczuciowo, za-barwionych humorem, metaforycznych, niekiedy rubasznych) oraz składnia (zdania krótkie, raczej współrzędne, powiązane często na zasadzie skojarzeń, a nie związków przyczynowo- skutkowych)
– rezygnacja z wyrazów o funkcji nawiązującej: następnie, wtem, jak powiedziano itp.
– rozmaite dygresje, odbiegnięcia od tematu wypowiedzi mówione, tzw. wypracowane
– pod każdym względem poprawne formę wypracowaną mają: wykład, przemówienie, odpowiedź na lekcji czy na egzaminie
– jedynie kanał komunikacyjny, którym jest przewodzące fale głosowe powietrze, odróżnia ów tekst od tekstów pisanych wypowiedzi wtórnie mówione – przygotowane wcześniej na
Styl naukowy:
– występuje w pracach z zakresu nauki i techniki, przeznaczonych dla specjalistów
– charakterystyczne jest występowanie wielu terminów naukowych mających ściśle określone znaczenie (przeważnie wyrazy zapożyczone, a także wyrazy powszechne, ale mają-ce inne znaczenie)
– przewaga zdań złożonych, relacje logiczne(zdania wynikowe, przyczynowe, warunkowe)
– dominuje funkcja informatywna; rzeczowość, obiektywizm
Styl publicystyczny:
– występuje w tekstach zamieszczanych w prasie
– pełnią funkcje informatywną oraz ekspresywną
– odwołują się do intelektu, wyobraźni i uczuć czytelnika
– słownictwo jest konkretne i komunikatywne dla ogółu odbiorców; obrazowość, sugestywność
– często zawierają elementy humoru i ironii
– wiele zdań pojedynczych, współrzędnie złożonych, pytania retoryczne
Styl urzędowy:
– występuje np.: w ustawach, rozporządzeniach, regulaminach, podaniach
– cechuje go rzeczowość, brak elementów obrazowych funkcja informatywna i impresywna
– zdania bezpodmiotowe z czasownikami w formie zwrotnej (zabrania się…., uprasza się o.) oraz zdań z orzeczeniem w formie biernej
Styl artystyczny:
– występuje w utworach należących do literatury pięknej
– funkcje imperatywna, informatywna i ekspresywna
– obrazowość, sugestywność
– oryginalny dobór wyrazów w zakresie słownictwa i frazeologii
– stylizacje
Elementy aktu komunikacji językowej:
– Nadawca
– Odbiorca
– Przekaz (komunikat)
– Kontakt
– Kanał komunikacyjny
– Kod
NADAWCA- najczęściej, ale nie zawsze, jest autorem przekazu; zdarza się, że w różnych przyczyn zostaje nieznany.
W aktach komunikacji mogą pojawić się pośrednicy między nadawca a odbiorcą (np. wydawca, redaktor, aktor.)
ODBIORCA- odbiorca zamierzony to adresat przekazu.
Ze względu na charakter wypowiedzi możemy wyróżnić:
– Adresata rzeczywistego, do którego skierowana jest wypowiedź- albo wprost, albo za pośrednictwem adresata pozornego (wówczas odbiorca jest odbiorcą ukrytym),
– adresata pozornego- wypowiedź skierowana pozornie do niego w rzeczywistości jest adresowana do innego odbiorcy.
Adresatem przekazu może być\”
– jednostka (także sam nadawca komunikatu, np. w sytuacji sporządzania notatek)
– zbiorowość (np. przemówienia sejmowe, apele do społeczeństwa.)
KONTAKT: typy komunikatów zależą od sytuacji komunikacyjnej, którą może cechować:
– bliskość w czasie i przestrzeni między nadawca i odbiorcą (kontakt bezpośredni)
– oddalenie przestrzenne, ale nie czasowe (rozmowa telefoniczna.
– Oddalenie przestrzenne i czasowe (uczestnikami tego typu kontaktów s jako odbiorcy ludzie współcześni i jako nadawcy- pisarze żyjący nawet przed wieloma wiekami)
KANAŁ KOMUNIKACYJNY- taka funkcję pełnią:
– Powietrze (fala głosowa)
– Przewody telefoniczne (fala głosowa przetwarzana na impulsy elektryczne)
– Papier (atrament, farba drukarska)
KOD- kod językowy (słownictwo, gramatyka) musi być znany uczestnikom komunikacji. Nie właściwe posługiwanie się kodem, wynikające często z jego nieznajomości, prowadzi do za-kłóceń w odbiorze przekazu. zakłóceń
