Wiek XVIII to fatalne stulecie, w którym rodzą się rozmaite instytucje dręczące nas po dziś dzień. Burzliwe przemiany polityczne uwarunkowały powstanie zjawisk propagandy – kształtuje się ona głównie we Francji i Anglii. Narzędziem masowego przekazu staje się czasopiśmiennictwo – wydawano periodyki przypominające współczesną publikację książkową. Takie czasopisma studiowano w rozwijających się czytelniach i kawiarniach. Inną formą rozwoju było czasopiśmiennictwo ulotne – gazetki jednostronicowe, drukowane w stosunkowo dużym nakładzie, gratisowe. Dominującymi formami były paszkwile – pisma satyryczne, posługujące się świadomie poetyką oszczerstwa, pamflety – nieco od paszkwili łagodniejsze oraz bajki. Pierwsze polskie czasopismo zaczęło się ukazywać w 1 marca 1765 roku – był to \”Monitor\” pod redakcją Franciszka Bohomolca i Ignacego Krasickiego. W latach 1770 – 77 ukazywały się ponadto \”Zabawy Przyjemne i Pożyteczne\”. W czasie obrad Sejmu Wielkiego istotną rolę w konfrontacji obozów patriotów i konserwatystów odgrywały : \”Gazeta Narodowa i Obca\”, \”Gazetka Warszawska\”, \”Pamiętnik Historyczno – Polityczny\”, \”Magazyn Warszawski\”. Ważką rolę w kształtowaniu się polskiego piśmiennictwa publicystycznego odegrała Kuźnica Kołłątajowska, która działała w latach 1788 – 92. Terminem tym określamy grono 12 najwybitniejszych polskich publicystów oświecenia skupionych wokół Kołłątaja. Zbierali się w jego domu i redagowali czasopisma ulotne. Miały za zadanie urobienie ludu na rzecz dokonania reform politycznych. Posługiwali się paszkwilem, pamfletem i bajką. Stanisław Konarski \”O skutecznym rad sposobie\” W czterech częściach dzieła autor ukazuje zgubne skutki działania liberum veto, charakteryzuje istotę kryzysu polskiego parlamentaryzmu. Józef Wybicki \”Listy patriotyczne\” Przedstawił panującą w Polsce anarchię, ruinę miast. Pragnął pobudzić patriotyczne postawy swoich rodaków poprzez formułowanie konkretnych postulatów politycznych i ekonomicznych – wprowadzenie gospodarki czynszowej, ograniczenie władzy pana względem chłopa. Hugo Kołłątaj \”Listy Anonima\” W pierwszej części utworu autor scharakteryzował problemy polskiej skarbowości. W drugiej i trzeciej rozważał problemy związane z przekształceniem narodu szlacheckiego w naród burżuazyjny. Hugo Kołłątaj \”Prawo polityczne narodu polskiego\” Dzieło opatrzone dedykacją \”Do prześwietnej deputacji\” – była to grupa posłów redagujących projekt konstytucji. Apelował do nich by mieli świadomość, że ich praca może stać się podstawą dobrobytu i szczęśliwości Polaków. Proponował utworzenie monarchii dziedzicznej, sejmu trwałego, zawarcie sojuszu pomiędzy szlachtą a mieszczaństwem o charakterze antymagnackim. Stanisław Staszic \”Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego\” Autor scharakteryzował różnorodne zagrożenia Rzeczpospolitej, jej niepodległości. Uważał, że wychowaniu powinno się nadać kształt utylitarny, tak aby kształtowało postawy obywatelskie, jego podstawą winna być religia pojmowana katechetycznie. Postulował wprowadzenie trójpodziału władzy i monarchii. Przyczyn panującego zła upatrywał w skażeniu magnaterii. Stanisław Staszic \”Przestrogi dla Polski\” Jest to traktat publicystyczny – autor wyraża namiętne skażenie magnaterii, opisuje tragiczne położenie polskich chłopów, postuluje wprowadzenie sojuszu politycznego między mieszczaństwem a szlachtą przeciw magnaterii. Franciszek Salezy Jezierski \”Katechizm o tajemnicach rządu polskiego\” Autor posłużył się katechizmem aby wyszydzić dogmatyczne traktowanie elementów ustrojowych Rzeczpospolitej. Posługuje się poetyką parodii i oszczerstwa – obnaża fakt, iż ustrój polski jest amorficzny, krytykuje przywileje, których skutkiem jest nierząd, oficjalny podział stanowy, fakt, iż chłopi i mieszczanie pozbawieni są praw obywatelskich i politycznych. Zarzuca stanowi szlacheckiemu przekupstwo, korupcję, ministrom współpracę z państwami ościennymi, krytykuje bezprawie – za jawne przestępstwa nikt w Polsce nie odpowiada.
