Celem pracy socjalnej jest pomaganie potrzebującym pomocy członkom społeczeństwa w osobistym i społecznym usamodzielnieniu się.
Definicja pracy socjalnej przyjęta przez kraje członkowskie Rady Europy oraz polska definicja zawarta w “Ustawie o Pomocy społecznej” z dnia 29.11.1990 r. mówią :
Rada Europy: ‘Praca socjalna jest specyficzną działalnością profesjonalną, której zadaniem jest ułatwienie wzajemnego przystosowania się jednostek, grup, rodzin i środowiska społecznego, w którym żyją, oraz rozwijanie poczucia własnej wartości indywidualnej przez wykorzystanie możliwości tkwiących w ludziach, w stosunkach interpersonalnych oraz zasadach udostępnionych przez społeczeństwo ludzkie’.
Polska: ‘Praca socjalna jest to działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków sprzyjających temu celowi’.
W pracy socjalnej wykształciły się trzy zasadnicze metody:
– indywidualnych przypadków;
– pracy grupowej
– organizacji społeczności lokalnej (znana także jako metoda środowiskowa).
Wszystkie trzy metody wprowadził w Polsce dopiero w 1972r. A. Kamiński pod nazwą metody pracy socjalno – wychowawczej w pedagogice społecznej, będącej u nas tradycyjnie podstawą teoretyczną pracy socjalnej.
W każdej z tych metod, systematyczne usprawnianych, podstawą jest umiejętność rozwiązywania problemów. Szansę skutecznego ich rozwiązywania stwarza procedura racjonalnego myślenia, opisana przez J. Deweya w 1910r. a więc na 7 lat przed pojawieniem się fundamentalnego dla metodyki pracy socjalnej dzieła M. Richmond ‘ Diagnoza społeczna’.
Dewey był jednym z twórców pragmatyzmu, kierunku filozoficznego, który: po pierwsze, wyznaczał za cel działalności poznawczej człowieka, rozwiązywanie problemów, które powstają w toku doświadczeń w otaczającym świecie; po drugie, człowiek zmienia środowisko i w tym procesie zmienia się sam. W swej koncepcji edukacyjnej przyjął rozwiązanie problemów za antidotum na wady tradycyjnego nauczania encyklopedycznego, za metodę uczącą radzenia sobie w zmieniającym się świecie.
Rozwiązanie problemów jako podstawowa koncepcja metodyczna została wprowadzona do amerykańskiej pracy socjalnej dopiero w połowie XX w. Proces rozwiązania problemów składa się z następujących etapów:
– odczucie trudności;
– zdefiniowanie problemu;
– poszukiwanie pomysłów możliwych rozwiązań;
– ocena i wybór rozwiązania;
– zastosowanie rozwiązania.
W pracy socjalnej stosuje się procedury oparte na określonych teoriach uczenia się, które mówią o zmianach w zachowaniu, w rezultacie doświadczeń, utrwalaniu i oduczaniu zachowań. Teorie dotyczące uczenia się obejmują teorię warunkowania reaktywnego, warunkowania sprawczego oraz uczenia się zachowania społecznego.
Teoria uczenia się reaktywnego obejmuje zachowania nad którymi zwykle mamy niewielką kontrole lub w ogóle jej nie mamy, takie jak ślinienie się, mruganie, niepokój, gniew. W pewnych okolicznościach – np. mruganie powiekami z powodu ostrego światła czy nagłe poruszenie się na głośny dźwięk – reakcje te określane są jako bezwarunkowe, czyli nie są one wyuczone, a bodźce je wywołujące nazywane są bodźcami bezwarunkowymi. Jeżeli jakiś bodziec bezwarunkowy regularnie kojarzony jest z bodźcem o charakterze neutralnym, ów bodziec neutralny spowoduje wystąpienie określonych reakcji. Gdy to się już wykształci, bodziec naturalny stanie się bodźcem warunkującym, sama zaś reakcja – warunkową.
Teoria uczenia się sprawczego (operacyjnego, instrumentalnego bądź skinnerowskiego). Zachowania typu operacyjnego, w przeciwieństwie do zachowań będących reakcjami, podlegają wpływom wynikłym z otoczenia. Funkcjonują (operują) one w pewnym otoczeniu i powodują określone konsekwencje. Są one zbieżne z zachowaniami określonymi mianem ‘podległych woli’. Uczenie się zachowań operacyjnych może być nieświadome, jak też i na poziomie świadomości. Główne procesy sprawczego uczenia się to wzmocnienie pozytywne i negatywne, wygaszenie (oduczanie) oraz kara.
Teoria uczenia się społecznego (modelowanie, uczenie się naśladowczym bądź obserwacyjnym). Uczenie się następuje wtedy, gdy jedna osoba obserwuje zachowanie innej. Zachodzi wtedy zdobywanie informacji na temat zachowania oraz jego konsekwencji. Jest to szybszy rodzaj uczenia się od dwóch opisanych wcześniej teorii.
Główne zalecenia Światowego Programu Działania na Rzecz Osób Niepełnosprawnych (w ramach ONZ) mówią m.in. o wyrównywaniu szans przez wyeliminowanie albo zredukowanie barier, które utrudniają pełne uczestnictwo w życiu społecznym osób niepełnosprawnych. Obejmuje ono w zależności od wieku niepełnosprawnego zobowiązanego do działań w zakresie: rozwoju, oświaty, zapewnienia pracy i uczestnictwa w podstawowych grupach społecznych, rodzinie, środowisku lokalnym. W zakresie oświaty i kształcenia należy uwzględnić zasady organizowania usług oświatowych dla niepełnosprawnych dzieci i osób dorosłych. Usługi te powinny być:
– zindywidualizowane i dostosowane do potrzeb tych osób;
– łatwo dostępne w miejscu zamieszkania lub w odległości możliwej do przebycia bez korzystania z komunikacji;
– powszechne dla osób niepełnosprawnych i na poziomie nie gorszym niż dla pozostałych uczniów czy dorosłych;
– oferujące szeroki wybór możliwości dostosowany do specjalnych potrzeb;
– zapewnienie warunków sprzyjających integracji w procesie nauczania;
– stymulowanie aktywności rodziców i innych członków rodziny i przygotowanie ich do współuczestnictwa i pomocy w procesie kształcenia ich dziecka lub osoby dorosłej.
Należy zapewnić możliwości korzystania z kin, teatrów, bibliotek, placówek wypoczynkowych. Stworzyć osobom niepełnosprawnym warunki do wykorzystania ich potencjału twórczego, artystycznego i intelektualnego nie tylko dla własnej korzyści, lecz też dla wzbogacenia społeczeństwa. Zachęcać należy osoby niepełnosprawne do uprawiania sportu i zapewnić im odpowiednie urządzenia oraz taką organizację, aby mogły w nim uczestniczyć.
1. “Podręcznik teorii dla nauczycieli praktyki w pracy socjalnej’ – Wybór J. Lishman; ‘Śląsk’ Katowice 1998
2. “Praca socjalna służbą człowiekowi” – WSPS; ‘Żak’ Warszawa 1998
3. “Metodyka działania w pracy socjalnej” – C. De Robertis; ‘Śląsk’ Katowice 1998
4. “Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej” – Z. Kawczyńska; “Śląsk’ Katowice 1998
