Obowiązywanie prawa
I. Znaczenie aksjologiczne
II. Znaczenie realistyczne
Obowiązywanie prawa – na stopień zgodności norm prawa z normami moralnymi. Znaczenie aksjologiczne im większa jest zgodność tym większe przestrzeganie prawa
Realnie się patrzy na występowanie w skali masowej zgodności adresata norm prawnych z hipotezą dyspozycji norm prawa.
Zjawisko odwyknienia – poprzez powtarzające się działania ( a właściwie zaniechania ) adresaci się nie zachowują jak wskazują normy prawne. Nie wykonują, powtarzając to dokonuje się odwyknienie np. bilet peronowy. Przepis istnieje, ale nikt o nim nie pamięta, nikt nie używa norm prawnych.
Formalna zasada obowiązywania prawa:
a) musi być ustanowiony właściwy sposób (odpowiednia procedura)
b) norma musi być właściwie ogłoszona (uchybienie powoduj, że norma nie obowiązuje); dwa sposoby ogłoszenia publikacja np. przeczytanie w telewizji
c) nie może zawierać przepisów sprzecznych
d) nie może być uchylona
Prawo zachodzi w określonej przestrzeni. Zakres jest na terytorium państwa. Mamy też normy międzypaństwowe, obowiązują one nawet na terenie całego świata np. ściganie zbrodni na tle całej ludzkości, handel narkotykami. Obowiązuje też prawo w czasie ( konkretny termin-czas obowiązywania prawa, egzekwowane jest przez wskazanie początku (daty) (np. moment ukazania w dzienniku ustaw). Może być wskazany konkretny moment np. czas ogłoszenia ustawy. Obowiązuje tak długo, aż nie zostaje uchylone. Uchylenie to moment końcowy. Przepisy, które są nie uchylone to nadal obowiązują. Moment końcowy można wskazać, ale praktycznie często obowiązuje uchylenie. Przestrzeń i czas – gdzie i kiedy.
SYSTEM PRAWA – usystematyzowany zbiór norm prawnych. Składają się na nie normy prawne. Przepisy prawne – dostateczne materiały do budowy normy prawnej.
Charakter związków pomiędzy normami tworzącymi system prawa.
a) związki treściowe – podstawy powiązań jest logika; powiązanie jest logiczne; wynika z wspólnej podstawy aksjologicznej; jednolitość pojęć języka prawnego ( chodzi o nadanie tych samych zasad regulacyjnych )
b) związki hierarchiczne – wyżej usytuowane w hierarchii normy są podstawą treści niższych norm. Zgodność z przepisami niższymi z wyższymi normami
c) związki formalne – związane są formalizacją tworzenia norm prawnych. Każda jest stanowiona taką sama drogą ( takie same procedury )
Zasady systemu prawa
a) zasada niesprzeczności norm – system ma być zupełny i konkretny; musi funkcjonować bez sprzeczności.
Mogą występować sprzeczności:
1. logiczne (jedna mówi tak, a druga inaczej)
2. przeciwieństwo logiczne – jeżeli więcej niż dwie normy określają niemożliwe zachowania
3. przeciwieństwo prakseologiczne – zachowanie zgodne z jedną normą jest niezgodne z drugą
b) zasada reguł kolizyjnych
1. norma wyższa uchyla niższą
2. norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą; lepsza jest późniejsza
3. norma szczegółowa uchyla normę ogólną
LUKA PRAWNA –sytuacja taka, kiedy w danych normach regulacji jest luka w normach. Luki są czynnością zamierzoną. Wypełnienie luki może być na podstawie logicznej
Różnicowanie się systemów prawa na podłożu historycznym (efekt procesów historycznych): zjawiska polityczne, społeczne, kulturowe. Te elementy powodują zróżnicowanie i powstanie gałęzi: tworzenie prawa; starożytne; prehistoryczne; najstarsze
I. Podział na prawo publiczne i prywatne
II. ………..podział na gałęzie prawa
1. charakter stosunków społecznych, które realizują się w różnych sferach. Są przedmiotem regulacji prawa
2. wynika zakresu regulacji terytorialne (prawo powszechne i prawo miejscowe)
PRAWO WSPÓLNOTOWE – współczesne, ostatniej dekady. Wynika z procesów historycznych. Prawo, które obejmuje kraje członkowskie (np.UE)
ŹRÓDŁA PRAWA I TWORZENIE PRAWA – tworzenie prawa nie odbywa się bez uczestniczenia państwa – jest to źródło prawa. Jest pojęciem wieloznacznym.
Poprzez źródło prawa rozumie się : akty normatywne, akty prawotwórcze (źródło prawa stanowi zbiór przepisów będących podstawą do konstruowania norm prawnych)
Ujęcie formalne źródła prawa – rozumienie tego pojęcia jako zbioru przepisów
Ujęcie materialne – materia do utworzenia (kultura, polityka, społeczny charakter – jaka jest treść normy prawnej).
Z pojęciem źródła prawa wiąże się też: odniesienie instytucjonalne – wskazuje na instytucje, które tworzą prawo i sankcjonują przestrzeganie prawa. (źródłem prawa jest parlament, sąd)
ŹRÓDŁO PRAWA – fakty tworzące prawo (fakty prawotwórcze) są skutkiem działania różnych instytucji, które funkcjonują u obrębie podejmowania decyzji o charakterze prawnym (np. trybunał konstytucyjny, parlament )
ŹRÓŁDO POZNANIA PRAWA – umożliwia nam poznanie źródeł prawa np. dzienniki ustaw, Monitor Polski, komentarze do kodeksu.
SPOSOBY TWORZENIA PRAWA możemy dzielić je chronologicznie:
– Pierwotny sposób tworzenia – istota to przekształcenie zwyczajów w prawie. Zwyczaj – jest to utrwalone, trwałe posługiwanie się określonymi wzorcami, zachowaniami w danej zbiorowości. Tworzenie się zwyczajów nie jest związane z państwem, tylko z ograniczoną ludnością np. jakiejś grupy. Mówimy wtedy o prawie zwyczajowym. Zasady zwyczajowe powinny być usankcjonowane przez państwo (jeśli to zrobi to jest to już prawo) Normy te są dyspozytywne a nie imperatywne. (wskazujemy możliwość wyboru). Międzynarodowe prawo zwyczajowe – jest istotne i funkcjonuje w szerokim zakresie.
– Kształtowanie na podstawie opinii prawników.
– Tzw. precedensowe orzecznictwo sądu – zależy od konkretnych systemów prawa.
Stanowienie prawa powinno być procesem świadomym i celowym. Co tworzy, dla kogo i po co – świadomość. Cel jest podstawą tworzenia prawa
Stanowienie prawa musi być:
Proces sformalizowany – dla obowiązywania prawa musi ten element zawierać
Proces konstytutywny władzy państwowej – ustanawia reguły
Proces prospektywny – odnosi się tylko ku przyszłości, nie odnosi się do przeszłości.
Stanowienie może być też;
– zawieranie umów może mieć charakter tworzenia prawa (nie tylko umowy międzynarodowe ale i umowy wewnętrzne) Jest to wiążące np. zbiorowe umowy o pracę, umowy zawierane ze związkiem wyznaniowym.
USTAWODAWCA – pojęcie odnosi się do tego, kto udaje ustawy (np. w Polsce – parlament) i akty prawotwórcze niższej rangi. Działalność ustawodawcy oparta jest na racjonalności jego działania. Racjonalność prawotwórcza związana jest z określeniem celów możliwych do osiągnięcia. Pierwszy element racjonalności – cel przewyższa realne możliwości państwa. Drugi cel – kiedy tworzymy prawo należy środki dobierać adekwatnie do rodzaju celu (do osiągnięcia celu)
Efekty stanowienia prawa są korelacją ………….
Akt normatywny jest skutkiem stanowienia: dokument władzy państwowej, zawiera normy prawne, reguluje określony zespół stosunków społecznych. Mają one charakter językowy.
Charakteryzujemy akty normatywne:
1. Powszechne i wewnętrzne. Wewnętrzne obejmujące konkretne osoby podlegające instytucją wydającym taki akt. Nie regulują powszechne
2. Kodeksy prawa – szczególne znaczenie – regulują kompleksowo a z drugiej strony szczegółowo. Akt te regulują całościowo sfery życia społecznego
3. Inkorporacja – kompilacja tekstów aktów normatywnych dotyczących danej sfery, zagadnień
4. Kodyfikacja – kompleksowe uregulowanie całej sfery życiowej.
Prawo gospodarcze – przykład inkorporacji (wybierają teksty)
