Prawo gospodarcze

PRZEDMIOT I ZAKRES PRAWA GOSPODARCZEGO.
Prawo gospodarcze (zakres):
– wyraża stosunek państwa do własności środków produkcji, które stanowią podstawę gospodarowania i tworzą określony typ gospodarki,
– określa zasady gospodarowania składnikami majątku państwowego i komunalnego,
– uzupełnia normy prawa konstytucyjnego, finansowego,
– określa formy prawne prowadzenia działalności gosp.,
– reguluje stosunki między podmiotami gosp. a państwem,
– zawiera regulacje prawne dotyczące zakresu i form ingerencji państwa w funkcjonowanie rynku.
Prawo gosp. – to ogół przepisów za pomocą których państwo wnikało w stosunki gosp. regulowane przepisami prawa cywilnego i handlowego. Prawo gosp. – to zespół norm odnoszących się do aktywnych podmiotów gosp.
ŹRÓDŁA PRAWA GOSP.
– formalne (forma aktu, w którym są zawarte normy prawne),
– materialne.
Cechy charakterystyczne źródeł:
1. różnorodność aktów normatywnych,
2. obszerność przepisów i stosunkowo mała stabilność,
3. mozaika różnych aktów normatywnych.
Źródła dzielą się na te, które dotyczą:
– ustrojów podmiotów gosp.,
– funkcji podm. gosp.
RODZAJE ŹRÓDEŁ PRAWA:
1. Konstytucja – jako akt najwyższej rangi prawnej powinna zawierać postanowienia wiążące prawodawcę. Prawa obywatela zawarte w konstytucji w sferze gospodarczej to:
– zdolność gospodarcza,
– ochrona własności indywidualnej.
2. Ustawy – są to akty pochodzące od parlamentu, który jest władny do ustalania praw i obowiązków w zakresie funkcjonowania gospodarki i zadań państwa z tym związanych.
3. Akty podustawowe – są wtedy, gdy systemy prawne przewidują różne rodzaje aktów wykonawczych, np. rozporządzenia, zarządzenia. Statuty lub regulaminy nadawane przez organy adm. państwowej podmiotom gosp.
ZACHOWANIA PAŃSTWA WOBEC GOSP. – JEGO FORMY.
Tworzenie prawa gosp. – czy prawo ma regulować gospodarkę ?
Każde państwo ma jakiś program gosp. i musi go wcielić w życie za pomocą jakiś norm prawnych. Są trzy koncepcje:
1. Podstawa dogmatyczna – regulowanie przez państwo stosunków gospodarczych jest poza dyskusją, ponieważ funkcjonowanie kategorii ekonomicznych wymaga wprowadzenia ich do systemu gosp. (prawo musi regulować gospodarkę w formie norm prawnych).
2. Jurydyzacja ekonomiki – postawa ta wynika z przeświadczenia o zakłóceniu procesów ekonomicznych przez prawo stanowione.
3. Ekonomizacja prawa – prawo nie może regulować gospodarki, bo to prowadzi do ekonomizacji. Ekonomizm – pogląd XIX w. sprowadzający gospodarkę do podłoża czysto ekonomicznego.
Formy oddziaływania państwa na gospodarkę:
– tworzenie prawa gosp. – prawna regulacja zachowań państwa wobec gosp.,
– podział kompetencji prawodawczych do regulowań zachowań państwa wobec gospodarki,
– zagadnienia techniki prawodawczej w regulowaniu zachowań państwa wobec gospodarki.
ORGANY PAŃSTWOWEJ ADM. GOSP.
1. Rada Ministrów – jest org. naczelnym o kompetencji ogólnej. R.M. podejmuje decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, których konstytucja nie zastrzegła dla prezydenta lub innego org. adm. lub samorządu. R.M. zapewnia wykonywanie ustaw, ale może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Sporządza projekt budżetu i kieruje jego wykonaniem.
2. Org. naczelne.
Minister Finansów – opracowuje budżet państwa, obsługuje dług państwowy, wykonuje kontrolę podatkową, dewizową i finansową. Przedstawia bilans finansów sektora publicznego. Jest właściwy w sprawach finansów publ. i jej realizacji oraz zapewnienia koordynacji działań w sprawach gospodarowania. Sprawuje nadzór nad Izbami i Urzędami Skarbowymi.
Minister Skarbu – inicjuje politykę państwa w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa oraz państwowych osób prawnych, w tym prywatyzacji tego mienia oraz ochrony interesów Skarbu Państwa. Uprawnienia Min. Skarbu to:
– przygotowuje coroczne sprawozdanie R.M. (z jej upoważnienia) i Sejmowi, o stanie mienia państwa oraz ekonomicznych skutkach prywatyzacji,
– przygotowuje projekty rocznych kierunków prywatyzacji.
Powołana jest Agencja Prywatyzacji, która podlega Min. Sk. i dokonuje prywatyzacji w imieniu Skarbu Państwa.
Minister Gospodarki – inicjuje politykę w zakresie gospodarczego rozwoju kraju i energetyki oraz współpracy z organizacjami sam. gosp. Przygotowuje i przedstawia R.M. założenia polityki społ-gosp. na rok budżetowy. Przedstawia krótko- i średniookresowe programy gospodarcze.
Rządowe Centrum Studiów Strategicznych – jest państwowa jednostka organizacyjna, która prowadzi prace, które służą R.M. i prezesowi R.M. do programowania strategicznego i prognozowania rozwoju gosp. i społ., oraz zagospodarowania przestrzennego kraju. Ta jednostka badawcza współpracuje z Akademią Nauk.
Komitet Integracji Europejskiej – jest naczelnym org. adm. rządowej powstałym do prognozowania i koordynowania polityki w sprawach związanych z integracją Polski z Unią Europejską (działania dostosowawcze, ubieganie się o pomoc zagraniczną w tym zakresie).
3. Narodowy Bank Polski – NBP
Posiada osobowość prawną, jest samodzielnym org. adm. państwowej. Jest bankiem centralnym (kształtowanie polityki kursowej, w ramach tej funkcji działa jako agent). Jest bankiem emisyjnym, bankiem banków. Na jego czele stoi prezes, powołuje go Sejm na wniosek Prezydenta. Prezes NBP uczestniczy w posiedzeniach Sejmu i R.M. W banku działa zarząd NBP, który podejmuje uchwały dotyczące np. prowizji opłat bankowych.
REALIZACJA SWOBODY WYBORU FORM PROWADZENIA DZIAł. GOSP.
Zasada swobody podejmowania dział. gosp. nie ma charakteru absolutnego – podlega ograniczeniom, które wynikają z reglamentacyjnych funkcji adm. państwowej. Wyróżnić można dwa systemy reglamentacyjne w dziedzinie podejmowania dział. gosp.:
– rejestracyjny, państwo ogranicza się do postawienia warunku przed podmiotem pragnącym podjąć działalność gosp.
– koncesyjny, polega na udzieleniu przez państwo zgody na podjęcie dział. gosp. w określonej dziedzinie.
Państwo w niektórych sferach działalności ustala swój monopol. Podmiot gosp. jest zobowiązany, by czynnościami przez niego prowadzonymi zajmowały się osoby legitymujące się odpowiednimi kwalifikacjami.
STOSUNEK PAŃSTWA DO SAMODZIELNOŚCI GOSP.
W gospodarce sterowanej samodzielność podm. gosp. jest bardzo względna, bo właściwie podmiot gosp. nie ma wyboru. Jest to samodzielność operatywna w zakresie wykonywania ustalonych zadań. Odnosi się to zarówno do jednostek państwowych i prywatnych, jeśli w ogóle takowe są.
W gospodarce rynkowej obowiązuje swoboda podejmowania dział. gosp. i wyboru jej formy prawnej.
Naruszenie lub zagrożenie samodzielności podm. gosp. polega na uniemożliwieniu mu podejmowania we własnym imieniu i na własny rachunek decyzji gosp. i finansowych. Powinnością państwa jest:
– ochrona podm. gosp. i ich samodzielności,
– określenie granic, których samodzielna dział. gosp. nie może przekroczyć. Państwo kontroluje i sprawdza, czy to nie nastąpiło.
FUNKCJE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH.
– kredytowa – polega na tym, że wystawiając pap. wart. i wydając je wystawcy, uzyskują od nabywcy określoną sumę pieniędzy lub prolongatę (przedłużenie okresu ważności, odroczenie terminu płatności np. weksla).
– płatnicza – polega na tym, że z mocy prawa określone pap. wart. stanowią legalnie dopuszczany instrument płatniczy – zastępują pieniądz (czeki, weksle).
– obiegowa – wynika z łatwego przenoszenia praw z pap. wart.
– gwarancyjna – zobowiązany dla zabezpieczenia roszczenia mogącego powstać z określonego stosunku prawnego, np. sprzedaż na raty – wystawia odpowiedni weksel istotnie ułatwiający ich dochodzenie.
– legitymacyjna – polega na ułatwieniu identyfikacji podmiotów praw inkorporowanych (wcielonych) w pap. wart.
PAPIERY WARTOŚCIOWE BĘDĄCE WŁASNOŚCIĄ SKARBU PAŃSTWA.
Skarb Państwa może wprowadzić do obrotu pap. wart. przez siebie i przez emitentów (są to akcje spółek powstałych w procesie prywatyzacji). Skarb Państwa emituje:
– obligacje – pap. wart. o stałym oprocentowaniu, przynoszący jego posiadaczowi stały dochód w postaci odsetek od wartości obligacji. Jest formą kredytu udzielanego przez nabywcę obligacji jej emitentowi, którym jest państwo (samorząd teryt.).
– bony skarbowe – są wypuszczane w różnych nominałach i w seriach, od dnia zakupu do dnia wycofania (do 360 dni) oprocentowanie jest zmienne, uzależnione od stopy redyskonta weksli NBP. Odsetki są płatne w dniu przedstawienia bonu do wykupu. Są one emitowane w formie dokumentu na okaziciela.
UDZIAŁ PAŃSTWA W ORGANIZACJI RYNKU TOWAROWEGO.
Rynek towarowy – rynek środków produkcji i rynek konsumpcji. Funkcjonowanie tego rynku jest możliwe, jeśli wszystkie podmioty respektują obowiązujące zasady. Dlatego państwo ingeruje w rynek towarowy i strzeże, by podmioty gosp. przestrzegały prawo.
Organizowanie przez państwo własnej działalności gosp. może być dla rynku:
– pożyteczne – podjęcie przez państwo dział. gosp., która jest niezbędna społecznie, a inne podmioty nie chcą jej się podjąć, gdyż jest nierentowna.
– obojętne – państwo nie wykorzystuje swej pozycji władczej i organizuje działalność gosp. na zasadach pozostałych uczestników rynku. Państwo traktuje się na równi z innymi podm. gosp.
– szkodliwe – państwo wykorzystuje swoją pozycję i staje się dominującym podmiotem na rynku towarowym.
Inicjowanie przez państwo powstawania różnych rynków towarowych:
1. Zamówienia publiczne – uchwalona 10 czerwca 1994 r. ustawa o zamówieniach publicznych jest aktem normatywnym znajdującym zastosowanie do zamówień na dostawy, wykonywanie usług i robót budowlanych opłacanych w całości lub w części ze środków publicznych.
Dla wykonywania różnych funkcji o charakterze adm-organizacyjnym utworzony został Urząd Zamówień Publicznych. Na jego czele stoi powoływany i podlegający Prezesowi R.M. Prezes Urzędu, będący centralnym org. adm. publ. w zakresie zamówień publ. Zakres jego działań obejmuje:
– składanie R.M. corocznych sprawozdań o funkcjonowaniu systemu zamówień publ.
– opracowanie projektów przepisów zam. publ.
– zatwierdzanie wyboru trybu zamówienia
– określa wzory formularzy wg, rodzajów zamówień
– zaprasza do składania ofert.
Zamawiający – każdy podmiot udzielający zamówienia na podstawie ustawy, są to:
– państwowe jednostki budżetowe (zakłady budżetowe)
– państwowe fundusze celowe
– jednostki sam. teryt.
– spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia w zakresie w jakim dysponują środkami publ.
Dostawcy i wykonawcy – osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju oraz osoby prawne i jednostki org. nie mające os. pr.
W postępowaniu w sprawie zamówień publ. obowiązuje zasada:
a) powszechności – oznacza objęcie przepisami ustawy wszystkich wydatków publ. na dostawy, usługi i roboty budowlane, o ile są w całości lub w części opłacane ze środków publ.
b) jawności – konieczność oparcia się na przejrzystych, czytelnych i znanych regułach oceny oferty.
c) równości szans – przy wyborze oferty należy traktować na równi wszystkich oferentów.
d) konieczność uwzględnienia podstawowych elementów służących ochronie rynku krajowego – zamawiający może ograniczyć postępowanie o zamówienie tylko do oferentów krajowych lub zagranicznych mających przedstawicielstwo w Polsce, jeśli wartość zamówienia nie jest wyższa od sumy 20 tyś. ECU.
Wyróżnia się sześć trybów udzielania zamówień publ.:
* przetarg nieograniczony – podstawowy tryb udzielania zamówień. Oferty składać mogą wszyscy dostawcy lub wykonawcy. Po spełnieniu wymagań dot. ogłoszenia przetargu, zawartości ogłoszenia, wyjaśnieniu istotnych warunków zamówienia, wpłaceniu wadium i upływie terminu składania ofert następuje otwarcie ofert i ich ocena. Wybiera się ofertę najkorzystniejszą. O wynikach powiadamia się wszystkich oferentów.
* przetarg ograniczony – ma miejsce wtedy, gdy ze względu na charakter zamówienia istnieje ograniczona liczba dostawców lub wykonawców mogących wykonać zamówienie, a koszty przeprowadzenia przetargu byłyby zbyt wysokie względem zamówienia. Instytucją typową jest zaproszenie do przetargu.
* przetarg dwustopniowy – łączy on pewne cechy przetargu nieograniczonego i negocjacji, które nie obejmują ceny oferty. Dopuszcza się trzy sytuacje, w których jest on dopuszczany:
a) nie można z góry określić szczegółowych cech tech. i jakościowych zamawianych dostaw, usług lub robót budowlanych,
b) z powodu specjalistycznego charakteru dostaw, usług lub robót budowlanych konieczne są negocjacje z dostawcami lub wykonawcami,
c) przedmiotem zamówienia jest przeprowadzenie badań, eksperymentu, sporządzenie opinii naukowej lub świadczenie usług specjalistycznych.
Ten przetarg odbywa się w dwu etapach:
– konkurs ofert wstępnych (bez podawania ceny), zamawiający może prowadzić negocjacje na temat ofert wstępnych,
– po spełnieniu postawionych warunków, zamawiający kieruje do oferentów zaproszenia – wg. wymogów przetargu nieograniczonego wybiera się ofertę.
* negocjacje z zachowaniem konkurencji – może być stosowany, gdy zachodzi jedna z przesłanek:
a) istnieją warunki do przeprowadzenia przetargu dwustopniowego
b) wszczęte post. przetargowe nie przyniosło spodziewanych efektów
c) zachodzi \”pilna potrzeba udzielenia zamówienia w sytuacji, której wcześniej nie można było przewidzieć, a nie wynikła ona z winy zamawiającego\”.
Dopuszcza się tu możliwość negocjowania ceny. Negocjacje warunków umowy powinny być prowadzone z taką liczbą oferentów (co najmniej trzech), aby zapewniona była konkurencja.
* zapytanie o cenę – stosuje się, gdy przedmiotem zamówienia są dostawy rzeczy lub usługi powszechnie dostępne. Zamawiający powinien się zwrócić do nie mniej niż czterech dostawców lub wykonawców, którzy zapewnią konkurencję i możliwość uzyskania najkorzystniejszej ceny. Nie negocjuje się wysokości cen. Umowa jest zawierana z tym, kto zaproponował najniższą cenę.
* zamówienie z wolnej ręki – zamawiający udziela zamówienia po rokowaniach tylko z jednym dostawcą lub wykonawcą. Ma to miejsce w sześciu przypadkach:
– dokonywanie zam. dodatkowych nie przekracza 15% wartości poprzedniego zam. przy potrzebie zachowania tych samych norm, parametrów i standardów,
– zawarcie umowy o przeprowadzenie badań, eksperymentu lub opinii naukowej
– gdy realizacja usług i dostaw możliwa jest tylko przez jednego dostawcę lub wykonawcę
– zamówienia na prace o charakterze twórczym
– gdy korzysta się z jednego dostawcy lub wykonawcy w następstwie zastosowania dozwolonych preferencji krajowych
– gdy w związku ze szczególnymi okolicznościami gosp. i społ. konieczne jest natychmiastowe wykonanie zamówienia.
2. Interwencyjny skup płodów rolnych – jest dokonywany przez Agencję Rynku Rolnego oraz przez interwencyjną sprzedaż tych płodów, a także gromadzenie rezerw produktów rolnych i ich przetworów.
3. Instytucje związane z obrotem towarowym międzynarodowym – to cła importowe i polityka ich stosowania, pozwolenia na przewóz towarów z zagranicy (kontyngenty).
4. Tworzenie w kraju:
Wolnych obszarów celnych – jest to wyodrębniona i niezamieszkana część polskiego obszaru celnego, traktowana jako zagranica, na której terenie może być prowadzona dział. gosp. przez polskie i zagraniczne podmioty gosp. (z wyłączeniem handlu detalicznego).
Składów celnych – jest to wyodrębniona część polskiego obszaru celnego, traktowana jako zagranica, na której terenie podm. gosp. mające siedzibę na terytorium Polski mogą składać, przechowywać towary.
Agencji celnych – prowadzi ona działalność usługową, działa na zlecenie podmiotu dokonującego obrotu towarowego z zagranicą, w granicach udzielonego jej upoważnienia. Może m.in. badać towary, pobierać próbki przed dokonaniem zgłoszenia celnego, podejmować towary po odprawie celnej, tworzyć i utrzymywać magazyny celne.
Agencja jest obowiązana podejmować niezbędne działania dla zapobieżenia interesów podmiotu dokonującego obrotu towarowego z zagranicą, który udzielił jej upoważnienia.
Formy reglamentacji państwa na rynku.
Reglamentacja cen – swoboda ustalania i stosowania cen jest ważnym elementem wolności gosp. Państwo nie może jednak całkowicie zrezygnować z reglamentacji niektórych cen:
– konieczne jest utrzymanie cen na niektóre towary i usługi, na poziomie zapewniającym opiekę socjalną państwa,
– państwo musi reagować na takie kształtowanie się cen, które jest wynikiem nieuczciwej konkurencji lub praktyk monopolistycznych
Reglamentacja w zakresie wytwarzania i świadczenia usług – w toku dział. gosp. podmioty gosp. obowiązane są przestrzegać licznych unormowań prawnych, które stanowią o reglamentacji przez państwo procesów produkcyjnych oraz świadczenia usług. Ogranicza swobodę podm. gosp. lecz stanowi konieczność podyktowaną interesami ogólnymi i indywidualnymi konsumentów. podm. gosp. zobowiązane są przestrzegać określonych norm technicznych, posługiwać się odpowiednimi miarami i narzędziami.