NIK, instytucja polityczna powołana do kontroli działalności organów administracji publicznej, samorządu terytorialnego i komunalnych jednostek organizacyjnych; zadaniem głównym jest kontrola wykonania budżetu państwa. Jej pierwowzorem w Polsce był Główna Izba Obrachunkowa (1808) i ustanowiona w 1919 Naczelna Izba Kontroli. Po zakończeniu II wojny światowej reaktywowano NIK jako Najwyższą Izbę Kontroli, która działała w latach 1949-1952. Powołana ponownie przez Sejm PRL II kadencji (13 XII 1957), podporządkowana została Sejmowi; następnie w latach 11976-1980 premierowi, a od 8 X 1980ponownie Sejmowi. Kompetencje NIK znowelizował ustawa z 23XII 1994. Prezes NIK powoływany był przez Sejm, za zgodą Senatu, na 6-letnią kadencję. Odwołanie prezesa NIK mogło nastąpić wyłącznie z przyczyn określonych w ustawie, co zabezpiecza przed odwołaniem go z przyczyn politycznych lub osobistych oraz stwarza warunki politycznej niezależności. NIK podejmowała działania kontrolne z własnej inicjatywy, na zlecenie Sejmu, Senatu, Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów. NIK przedstawiała na forum Sejmu roczne sprawozdanie ze swej działalności oraz analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej. Prezes NIK przedstawiał Sejmowi coroczne wniosek o udzielenie (lub nieudzielanie) absolutorium dla rządu. Konstytucja z 2 IV 1997 ustanowiła organ o nazwie: Naczelna Izba Kontroli NIK. Jej kompetencje są zbliżone z regulacjami z 1994. Zróżnicowanej, co do zakresu i formy kontroli NIK podlegają organy administracji rządowej, NBP, inne państwowe jednostki organizacyjne, a także (w ograniczonym zakresie) organy samorządu terytorialnego i innych komunalnych jednostek organizacyjnych oraz inne jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze, jeżeli wykorzystują majątek lub środki państwowe albo komunalne.
