Do stawonogów zaliczamy skorupiaki wije, owady pajęczaki i trylobity. Staw sš najliczniejszym typem zwierzšt na Ziemi. Przodkami staw były prymitywne, morskie wieloszczety. Pierwsi przedstawiciele staw najprawdopodobniej pojawiły się w Kambrze. Staw opanowały wszystkie typy rodowisk.
Wodnš linię rozwojowš reprezentujš trylobity i skorupiaki. Trylobity pojawiły się już w kambrze. W rodku ery paleozoicznej osišgnęły szczyt swego rozwoju. Pod koniec tej ery wymarły całkowicie. Posiadały wyodrębnionš głowę, natomiast korpus był podzielony na segmenty. Segmenty posiadały niezróżnicowane odnóża z wyrostkami skrzelowymi. Trylobity zaliczamy do skamieniałoci przewodnich ery paleozoicznej. Ciało staw podzielone jest na głowę, tułów i odwłoki pokryte oskórkiem, bšd pancerzem chitynowym. Pokrycie ciała chitynš uniemożliwia wzrost, dlatego u niektórych staw wyst okresy linienia. Głowa staw zaopatrzona jest w odnóża gębowe. Mogš to być żuwaczki, szczęki, szczękoczółki, nogogłaszczki. Tułów zaopatrzony jest w odnóża kroczne. U skorupiaków – 5 par, u pajęczaków – 4 pary, u owadów – 3 pary. Odnóża kroczne sš różnie zmodyfikowane w zależnoci od trybu życia. Sš one członowane, połšczone stawami.
Cechy ogólne stawonogów
Głowa – czułki, aparat gębowy, oczy złożone. Tułów – skrzydła u niektórych owadów zredukowane 3 pary odnóży sš różnie zmodyfikowane w zależnoci od trybu życia. Odwłok – narzšdy wew, wyrostki czuciowe, pokładełka (do składania jaj), a u niektórych nie ma żadnych odnóży.
Ukł pokarm – otwór gębowy, jama gębowa, gardziel, przełyk, wole, żołšdek, uchodzš tu gruczoły trzustkowe, jelito ( jest większe niż długoć ciała), otwór odbytowy. Ukł krwio – otwarty, położony na stronie grzbietowej. Krew nie kršży tylko w naczyniach, ale wylewa się również do zatok jamy ciała. Ukł oddech – system tchawek. Przenikajš przez całe ciało, dostarczajš tlen wszystkim komórkom. Ukł nerw – parzysty zwój nadprzełykowy i łańcuszek brzuszny. Ukł rozrod – rozmnażanie rozdzielnopłciowe, jajorodne samice posiadajš zbiorniczki nasienne w których magazynowane sš plemniki.
Owady dzielimy na trzy grupy w rozwoju bezporednim z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym. Rozwój bezpor ma miejsce w przypadku niektórych owadów nie posiadajšcych skrzydeł, np. wszy. Wykluwajšca się z jaj larwa przechodzi kilka wylinek i staje się postaciš dojrzałš. Larwa po wykluciu jest podobna do postaci dorosłej. Przeobraż niezupełne – larwa podczas kolejnych wylinek stopniowo upodabnia się do postaci dorosłej, np. zawišzki skrzydeł staja się coraz większe i lepiej widoczne. Osobniki larwalne w tym rozwoju nazywamy nimfami. Przeobraż zupełne – charakteryst jest dla najwyżej stojšcych ewolucyjnie owadów uskrzydlonych, np. motyli, muchówek, pcheł. W przeobraż zupełnym występuje postać larwalna i postać poczwarki. Postacie larwalne (gšsienica, czerw, pędzak) nie sš podobne do postaci dorosłej, żyjš w innym rodowisku, pobierajš inny rodzaj pokarmu, sš bardzo żarłoczne. Poczwarka jest najczęciej postaciš nieruchomš, nie pobiera pokarmu, ukryta w kokonie, zachodzš w niej przeobrażenia wszystkich układów z wyjštkiem nerwowego. W procesie przeobraż zupełnego, w etapie przepoczwarczania istotnš rolę odgrywa układ hormonalny. U niektórych owadów występuje życie społeczne. W społeczeństwie owadzim (np. termity, mrówki, pszczoły) występuje podział na funkcje pełnione z różnicami w budowie poszczególnych kast. Zjawisko to nosi nazwę polimorfizmu . U termitów występuje podział na: Królowš – znajduje się ona w centrum gniazda. Jej głównym zadaniem jest składanie jaj. Z jej jaj wylęgajš się robotnicy i żołnierze. Żołnierze – majš potężne żuwaczki i sš zdolni do produkcji lekkiej, drażnišcej substancji, broniš gniazda. Robotnicy – majš niewielki żuwaczki, ciało ma inny kolor, dostarczajš oni żywnoci, rozbudowywujš gniazdo, pielęgnujš parę królewskš.
