W latach 1900 – 1910 Karl Landsteiner i Ludwik Hirschfeld wykryli we krwi czynniki chemiczne o charakterze antygenów (substancje, które wyzwalają odpowiedź immunologiczną; wśród wielkocząsteczkowych związków mogą być nimi białka, RNA, DNA i niektóre węglowodany) i przeciwciał (specyficzne związki białkowe należące do klasy immunoglobulin, produkowane przez komórki plazmatyczne w odpowiedzi na specyficzne antygeny i mające zdolność reagowania przeciwko nim).
W błonach erytrocytów znajdziemy antygeny (aglutynogeny) trzech rodzajów:
A – jest niejednorodny i tworzy różne odmiany: A1, A2 itd. (wyróżniamy m.in. grupy A1, A2, A1B, A2B),
B,
0 – jest bardzo słabym antygenem.
W surowicy (płynna frakcja osocza pozostała po usunięciu białek biorących udział w procesach krzepnięcia krwi) mogą znajdować się przeciwciała (izohemoaglutyniny):
anty-A (a ) – powodują one zlepianie (aglutynację) krwinek zawierających antygen A,
anty-B (b ) – powodują zlepianie krwinek zawierających antygen B.
W surowicy krwi nigdy nie występują przeciwciała skierowane przeciwko własnym antygenom grupowym, które stanowią cząsteczki polisacharydów, występujące w otoczce krwinek czerwonych (reguła Landsteinera). I tak na podstawie występowania aglutynogenów w otoczkach krwinek czerwonych wyróżniono sześć grup krwi, a wśród nich cztery podstawowe.
Grupa krwi
Antygen grupowy w otoczce krwinek czerwonych
Izohemoaglutyniny w osoczu
Częstość występowania grup krwi w Polsce w %
A1
A1
Anty-B
31,5
A2
A2
Anty-B
9,5
B
B
Anty-A1
19,0
A1B
A1 + B
Brak
6,4
A2B
A2 + B
Brak
1,6
0
0
Anty- A1 + Anty-B
32,5
Znajomość grup krwi umożliwia prawidłowe przetaczanie (transfuzję) krwi. Osobnikowi z grupą AB, nie mającemu przeciwciał, można przetoczyć wszystkie rodzaje krwi, bowiem nie „broni się” on przed żadnym antygenem. W związku z tym, że 0 jest słabym antygenem – osocza wszystkich grup krwi nie posiadają zazwyczaj izohemoaglutyniny skierowanej przeciwko niemu, osobnikowi z tą grupą nie można przetaczać żadnej innej grupy krwi tylko 0, ponieważ mając przeciwciała a i b będzie aglutynował krew każdego rodzaju, z wyjątkiem własnego. Natomiast w osoczu grupy 0 znajdują się izohemoaglutyniny anty A i anty B, czyli można dokonywać jej transfuzji do wszystkich pozostałych grup krwi.
Ta zasada uniwersalnego dawcy i biorcy ma jednak bardzo ograniczoną stosowalność bowiem ilość przetaczanej krwi dawcy może stanowić mniej niż 1/10 krwi biorcy, a oprócz tego we krwi znajduje się jeszcze wiele innych antygenów oraz przeciwciał, które mogą oddziaływać na siebie powodując aglutynację krwinek.
Gdy choremu przetacza się krew pochodzącą od innej osoby, bardzo dokładnie muszą być sprawdzone ich grupy krwi. Jeśli pacjent otrzyma złą grupę krwi, to jego własna może zareagować na podaną krew w taki sposób, że erytrocyty zbiją się w grupy (aglutynacja). Jeśli to nastąpi, pacjent może umrzeć.
Klasyfikacji krwi dokonuje się jednocześnie na podstawie występowania antygenów grupowych A, B i 0 i obecności lub braku antygenu D. W związku z tym oznacza się krew np. grupy A2B Rh- lub A1 Rh+.
Dla oznaczenia grup krwi w zakresie układu AB0 i Rh potrzebne są:
surowice wzorcowe (hemotesty): anty-A, anty-B, anty-AB, anty-Rh (D),
krwinki wzorcowe grupy A, grupy B i grupy 0
dolichotest anty-A1 dla rozróżnienia antygenów A1 i A2.
Rozróżniamy wiele rodzajów transfuzji krwi, w zależności od:
drogi przetaczania (dożylne, dotętnicze, dosercowe, dopłodowe, do jam szpikowych),
jakości stosowanej krwi (krew świeża, krew konserwowana),
szybkości przetaczania (metodą kroplową, pod ciśnieniem) i ilości użytej krwi (przetaczanie zwykłe, masywne, wymienne).
Najczęściej stosowana jest transfuzji krwi jest przetaczanie dożylne krwi konserwowanej metodą kroplową. Jest to dość prosty zabieg, a polega na połączeniu naczynia zawierającego krew (butelka, pojemnik plastikowy) z układem krwionośnym biorcy za pomocą plastikowego zestawu do jednorazowego użycia, wyposażonego w filtr, kroplomierz i zacisk do regulacji szybkości przetaczania. Przed transfuzją sprawdza się dokumentację krwi konserwowanej, zgodność grup krwi dawcy i biorcy, ocenia makroskopowo jakość krwi i jej przydatność do przetoczenia, wykonuje próbę krzyżową, ogrzewa krew przez 1 godzinę w temperaturze pokojowej. Dawniej stosowano dość często bezpośrednie przetaczanie krwi od dawcy do biorcy, za pomocą specjalnych aparatów. Obecnie, dzięki znacznemu postępowi w metodach konserwowania krwi, nie stosuje się prawie zupełnie bezpośredniego przetaczania ze względu na szereg jego wad.
Transfuzja masywna – polega na przetoczeniu ponad 2,5 l krwi lub ponad 50% krwi chorego.
Transfuzja wymienna – ma na celu zastąpienie krwi chorego krwią osoby zdrowej, by usunąć z krążenia chorego substancje toksyczne lub patologicznie zmienione erytrocyty niezdolne do pełnienia prawidłowych czynności fizjologicznych. Całkowita transfuzja wymienna polega na wymianie ponad 90% krwi chorego, co osiąga się przez przetoczenie krwi w ilości potrójnej objętości krwi chorego (tj. około 15 l).
Transfuzja pod ciśnieniem – wykonuje się przy znacznym wykrwawianiu chorego.
Transfuzja dotętnicza – wykonywana jest przy objawach śmierci klinicznej z powodu wykrwawienia.
Obecnie jednak z metody przetaczania korzysta się bardzo rzadko i pod pojęciem transfuzji krwi rozumie się potocznie również podawanie krwi metodą pośrednią, a więc krwi konserwowanej pełnej lub tych preparatów krwi, czyli środków krwiopochodnych, które zawierają krwinki czerwone (masa erytrocytarna).
Podawanie dożylne pozostałych środków krwiopochodnych (np. preparatów osocza), tzw. środków krwiozastępczych (np. dekstranów) i in. roztworów (np. roztworów glikozy, elektrolitów), określa się terminem „przetaczanie”.
