Jedna z trzech bezpośrednio decydujących o życiu czynności ustroju, obok krążenia krwi i czynności ośrodkowego układu nerwowego. Oddychanie ustroju polega na dostarczaniu komórkom tlenu i wydalaniu na zewnątrz dwutlenku węgla. Na całość tego procesu składa się:
A) oddychanie zewnętrzne, zależne od wentylacji płuc – zmiany objętości przestrzeni pęcherzykowej, dyfuzji gazów: tlenu i dwutlenku węgla pomiędzy pęcherzykami płucnymi i krwią włośniczek płucnych oraz perfuzji płuc,
B) transport gazów oddechowych,
C) oddychanie wewnętrzne (tkankowe) przy udziale enzymów oddechowych, polegające na poborze tlenu z krwi i wydalaniu do niej dwutlenku węgla (hemoglobina).
2) zespół złożonych procesów stale zachodzących w organizmie, związanych z pobieraniem tlenu ze środowiska i wydalaniem końcowych produktów utleniania – dwutlenku węgla i wody. Procesy oddychania są źródłem energii potrzebnej do życia.
Oddychanie składa się z dwóch faz: wdechu i wydechu. Częstość oddychania u ludzi zdrowych wynosi 16-18 razy na 1 minutę u dorosłych, 20-30 razy u dzieci, 30-35 u noworodka. Ilość powietrza, jaką wprowadzamy do płuc w czasie jednego wdechu, nazywamy objętością oddechową – wynosi ona 5-10 ml/kg masy ciała w spoczynku.
Całkowitą ilość powietrza, jaką możemy wprowadzić do płuc w czasie najgłębszego oddechu, nazywamy pojemnością życiową – najmniejsza, jeszcze prawidłowa, wynosi 15 ml/kg masy ciała. Ilość powietrza, jaką człowiek zużywa do oddychania w czasie jednej minuty, a więc częstość oddechów pomnożoną przez objętość oddechową, nazywamy wentylacją minutową (norma 6-8 litrów).
W warunkach fizjologicznych na zmianę szybkości oddychania wpływa wzmożony wysiłek fizyczny, stany emocjonalne. W warunkach patologicznych na przyspieszenie oddychania wpływają: stany gorączkowe, bolesne urazy, zabiegi operacyjne. Chory oddycha wtedy płytko i szybko – nie chcąc dopuścić do uczucia bólu, który powodują głębsze oddechy.
Powierzchnia oddechowa płuc jest wówczas zmniejszona, chory szybkością oddechów wyrównuje dostarczenie do organizmu odpowiedniej ilości tlenu. Ze zjawiskiem tym spotykamy się również w stanach zapalnych płuc, przy upośledzonym krążeniu krwi.
Na zwolnienie oddychania wpływają: schorzenia mózgowia, zatrucia wewnątrzpochodne, np.: mocznica, śpiączka cukrzycowa, zatrucia zewnątrzpochodne substancjami działającymi na ośrodek oddechowy (depresja oddechowa), np. morfiną.
Przyspieszenie oddychania u człowieka dorosłego powyżej 40 r
Dyfuzja gazów, wzajemne przenikanie się gazów w wyniku przemieszczania się cząsteczek jednego gazu pomiędzy cząsteczki drugiego. W medycynie najczęściej dotyczy dyfuzji gazów w płucach. Jest to dyfuzja przez tzw. barierę pęcherzykowo-włośniczkową pomiędzy środowiskiem gazowym pęcherzyków płucnych a środowiskiem płynnym krwi przepływającej przez włośniczki płucne.
Dyfuzja tlenu odbywa się z pęcherzyków w kierunku krwi, natomiast dwutlenku węgla – odwrotnie. Cząsteczka tlenu, aby dostać się ze światła pęcherzyka płucnego do cząsteczki hemoglobiny w erytrocycie, musi przenikać przez warstwę surfaktantu, komórki nabłonka oddechowego pęcherzyka, przez płyn międzykomórkowy miąższu płucnego, śródbłonek naczyniowy włośniczki płucnej, osocze, w którym zawieszone są krwinki i błonę komórkową erytrocytu.
Podobną drogę, tylko w kierunku odwrotnym, ma do przebycia dwutlenek węgla. Czynnikiem, który szczególnie wpływa na szybkość dyfuzji gazów w powyższych warunkach, jest różnica ich stężeń, względnie ciśnień cząstkowych (parcjalnych) w obu środowiskach. Dyfuzja gazów w płucach jest podstawowym elementem wymiany gazowej ustroju z otoczeniem. Zablokowanie dyfuzji prowadzi do śmierci wskutek uduszenia (surfaktant).
