I. Systematyka
Królestwo: Protista / Pierwotniaki
Typ: Wiciowce
Typ: Sporowce
Typ: Korzenionórzki
Typ: Otwornice
Typ: Promienionóżki
Typ: Orzęski
II. BUDOWA KOMÓRKI PIERWOTNIAKA
Komórka pierwotniaka jest grudką cytoplazmy otoczoną błoną komórkową. Zawiera
jądro komórkowe, siateczkę wewnątrzplazmatyczną, cytoszkielet, centriole, rybosomy,
mitochondria, struktury Golgiego, lizosomy, wodniczki pokarmowe, ziarna substancji
zapasowych, wodniczki tętniące.
1.Budowa powierzchni komórki
Wszystkie pierwotniaki mają złozoną budowę powierzchni komórki. Pelikula składa
się z pofałdowanej błony komórkowej, cytoplazmy oraz różnych włókienek cytoszkieletu i
mikrotobul. często nagromadzenie włókieniek i ew. pęcherzyków nadaje stały kształt
pierwotniakowi, co usprawnia ruch, ale uniemożliwia tworzenia wodniczek pokarmowych w
dowolnym miejscu na powierzchni komórki. Wapienne pancerzyki otwornic uniemożliwiają
zmianę kształtu.
2. Organelle ruchu
Pierwotniaki poruszają się za pomocą wici (wiciowce), rzęsek (orzęski) i nibynóżek
(korzenionórzki, otwornice i promienionóżki) lub nie poruszają ich wcale. w każdy rodzaj
ruchu zaangażowany jest cytoszkielet.
3. Jądro komórkowe
Pierwotniaki mogą mieć jedno lub wiele takich samych jąder. wyjątek stanowią
orzęski, które posisadają dwa rodzaje jąder pełniących odmienne funkcje życiowe.
4. Wodniczki tetniące
Zazwyczaj funkcjonuje kulista wodniczka tętniąca otoczona pęcherzykami RE
wspomagającymi jej dzialanie. Orzęski często mają więcej wodniczek tętniących
zaopatrzonych w kanaliki RE.
III. Wybrane funkcje życiowe
ODŻYWIANIE. Pierwotniaki to organizmy cudzożywne. Najczęściej odżywiają się innymi
organizmami tj. bakterie, inne pierwotniaki, glony bądż komórki roślinne i zwierzęce.
wiele gatunków pierwotniaków czerpie pokarm z ciał innych żywych organizmów (np.
zarodziec malarii). niektóre pierwotniaki odżywiają się martwą materią organiczną
(pierwotniaki żyjące w glebie. Sposoby pobierania pokarmu to fagocytoza (pobieranie
dużych cząsteczek pokarmowych), pinocytoza (pobieranie drobnych cząstek
pokarmowych) i wchłanianie (odżywianie się związkami organicznymi, które dostają się
do ciała na drodze osmozy, dyfuzji, transportu ułatwionego lub aktywnego).
WYDALANIE I OSMOREGULACJA. Zbędne produkty przemiany materii pierwotniaki
usuwają przez błonę komórkową na zewnątrz na zasadzie dyfuzji. wydalanie zbędnych
produktów przemiany materii łączy się z osmoregulacją, czyli kontrolą i utrzymywaniem
wewnątrz organizmu pożądanego stężenia róznych substancji.
ROZMNAŻANIE. Wszystkie pierwotniaki rozmnażają się bezpłciowo przez podział
mitotyczny. Jednokomórkowce o ustalonym kształcie dzielą się poprzecznie lub podłużnie.
wiekszość pierwotniaków rozmnaża się również płciowo, ktore prowadzi nie tylko do
powiększenia liczby osobników, ale również zapewnia im różnorodność gatunku.
Koniungacja pantofelków jest procesem płciowym, w którym dochodzi do wymieszania
materiału jądrowego 2óch osobników. Proces ten o tyle łączy się z rozmnażaniem
płciowym, że bezpośrednio po koniungacji nastepują podziały.
WRAŹLIWOŚĆ NA BODŹCE. Błona komórkowa pierwotniaków jest spolaryzowana tzn.,
że ładunki są rozłożone na niej nierównomiernie- na zewnątrz dodatnie, a wewnątrz
ujemne. Rozmaite bodźce mogą zachwiać opisywany stan – zmianę polaryzacji błony- i
uruchomić szereg reakcji, co wpłynie na funkcje życiowe i zachowanie się pierwotniaków.
Reakcje ruchowe P. związane są z działaniem bodźca zw. taksjami. Jeśli odbywają się w
kierunku do bodźca są to taksje dodatnie.Jeśli odbywają się w kierunku od bodźca – są to
taksje ujemne.
RUCH. P. o nieusztywnionej powierzchni komórki mogoą poruszac sie ruchem
pełzakowatym – przesuwają cytoplazmę i tworzą nibynóżki. Organelle te mają zmienny
kształt, a ruch pełzakowaty związany jest ze zmianami gęstości powierzchniowej warstwy
cytoplazmy i obecnością określonych włokienek cytoszkieletu. Wiele gatunków P. porusza
się za pomocą wici bądź rzęsek. Najczęściej występuje jedna wić, rzadziej dwie lub
więcej. wskutek pracy wici komórka wykonuje ruche okrężne wokół własnej osi i sunie do
przodu. Rzęski występują w liczbie dużo większej niż wici. Ruch rzęsek jest
skoordynowany, dzięki czemu orzęski sprawnie pływają. Niektóre pierwotniaki nie mają
zdolności ruchu.
IV.CHARAKTERYSTYKA TYPÓW PIERWOTNIAKÓW
WICIOWCE. Należą do niego jednokomórkowce zaopatrzone w jedną,dwie lub wiecej
wici. mają jedno lub wiecej jąder pełniących te same funkcje. powierzchniowa warstwa
komórki jest sztywna i określa kształt pierwotniaka. Środowiskiem życia są dla nich inne
organizmy roślinne i zwierzęce (są więc pasożytami i symbiontami). Podział u wiciowców
odbywa się w charakterystyczny sposób – komórka dzieli sie zgodnie z długą osią.
Rozród płciowy – jeśli wystepuje – polega na łączeniu się gamet. Typ P. wiciowych jest
ogniwem pośrednim pomiędzy królestwem roślin i zwierząt.
OTWORNICE są to morskie pierwotniaki przydenne i planktonowe. sciała ich okrywają
wapienne skorupki z licznymi otworkami, przez które wysuwają się cienkie, nitkowate
nibynóżki. Mają 1 lub wiele jąder. Niektóre z poznanych gatunków otwornic przechodzą
przemianę pokoleń, w której jedno pokolenie jst haploidalne, a drugie diploidalne.
ORZĘSKI. Ich organellami ruchu są rzęski, które najczęściej pokrywają ich całe ciało.
Każdy osobnik ma 2 jądra stanowiące funkcjonalną całość:mikronukleus i makronukleus.
Orzęski wolno żyjące odżywiają się bakteriami,a pokarm pobierają przez cysostom.
Wiekszość orzęsków rozmnaża się przez podział poprzeczny. między kolejnymi podziałami
następuje koniungacja. Jednym z najlepiej poznanych orzęsków jest pantofelek.
SPOROWCE są to pierwotniaki pasożytnicze. Pasożytują na bezkręgowcach i
kręgowcach.Mają niewielkie rozmiary i nie posiadają organelli ruchu. Mają złożony cykl
życia, który możemy podzielić na 3 okresy: wegetatywny, gametogenezy oraz okres, w
którym zygotarośnie, dzieli się, przekształca w liczne postacie inwazyjne. Niektóre
sporowce mogą powodować groźne choroby u ludzi (np. malaria)
KORZENIONÓŻKI to pierwotniaki poruszające się za pomocą płatowatych nibynóżek.
Nie mają usztywnionej powierzchni komórki. Zamieszkują wody słone i słodkie, wchodzą
w skład planktonu. są cudzożywne, nierzadko pasożytnicze.
PROMIENIONÓŻKI. Od kulistego ciała promieniście rozchodzą się nibynóżki
usztywnione w środku igłami krzemionkowymi. Jądro i część cytoplazmy zamknięte jest w
pancerzyku. Nektóre gatunki tworzą kolonie wiedoczne gołym okiem dzieki połączeniu
tysięcy osobników.
V. Znaczenie pierwotniaków
Istotną rolę spełniają pewne P. żyjące w symbiozie z innymi zwierzętami, np. w jelicie
termitów występują wiciowce.
Orzęski umożliwiają zwierzętom (przeżuwaczom, nieparzystokopytnym) przyswajanie
błonnika. Masy obumarłych ciał P. zostają strawione i tym samym dostarczają żywicielowi
białka zwierzecego.
Skorupki otwornic osadzające się na dnie morskim tworzą pokłady, które z biegiem czasu
przekształcane są w skały osadowe. skorupki te są ważnymi skamielinami przewodnimi.
stanowią pokarm dla zwierząt wodnych
oczyszczają wodę.
CYKL ROZWOJOWY ZARODŹCA MALARII.
1. Po ukłuciu komara formy inwalokre zarodźca dostają się do komórek wątroby, gdzie dzielą
się wiedów,otnie.
2. Z komórek wątroby zarodźce przedostają się do krwi,a w krwinkach czerwonych dzielą się
wielokrotnie.
3. Niektore zarodźce w krwinkach przekształcają się w postacie macierzyste gamet.
4. Podczas ponownego ukąszenia postacie te zostają wessane wraz z krwią do przewodu
pokarmowego komara.
5. W żołądku gamety dojrzewają i tam dochodzi do zapłodnienia.
6. Zygota tworzy cystę, która z krwią komara przedostaje się do ślinianek, dzieląc się
wielokrotnie.
7. Powstają postacie inwazyjne, które w czasie ukąszenia komara dostają sie do organizmu
kolejnego człowieka.
POJĘCIA:
cytoszkielet – kompleks włókienek białkowych i mikrotobul o zróżnicowanej budowie i
właściwościach, wystepujący w każdej komórce. Pełni funkcje podporowe,
uczestniczy w ruchu cytoplazmy i organelli wewnątrz komórki,a także w ruchu
komórki jako całości.
nibynóżka – organella ruchu u pierwotniaków występująca u korzenionóżek, promienionóżek,
otwornic
mikronuleus – (Mi) jądro występujące u orzęsków, które uczestniczy w procesach płciowych i
reguluje podziały komórki.
makronukleus – (Ma) jądro wystepujące u orzęsków, które kieruje wzrostem, oddychaniem,
przemianą materii, ruchem.
heterotrofy – organizmy cudzożywne
osmoregulacja – kontrola i utrzymanie wewnątrz organizmu pożądanego stężenia różnych
substancji.
koniugacja – proces płciowy u pantofelków, w którym dochodzi do wymieszania materiału
jądrowego 2óch osobników.
mejoza postgamiczna – mejoza zachodzi po połączeniu gamet w procesie zapłodnienia
mejoza pregamiczna – mejoza, która poprzedza sam proces zapłodnienia.
taksja – reakcje ruchowe pierwotniaków związane z działaniem bodźca
cysty przetrwalnikowe – postać pierwotniaka pokryta grubą otoczką białkowo – cukrową
cytostom – miejsce, gdzie pobiera sie pokarm u wiciowców, położone w pobliżu wici.
cytopyge – miejsce pozbawione rzęsek i pokryte gładką błoną. jest miejscem usuwania nie
strawionych resztek pokarmu
