Co to takiego zobowiązanie?
-jest to stosunek prawny, w którym jedna osoba (wierzyciel) może zadać od drugiej (dłużnika) świadczenia, a ta ostatnia powinna to świadczenie spełnić
*podmiotami zobowiązania są wierzyciel oraz dłużnik, wyjątkowo do stosunku zobowiązaniowego może być włączona osoba \”3\”; muszą oni być w zasadzie w chwili powstania zobowiązania zindywidualizowani (ewentualnie musi być wskazany sposób, który pozwoli określić osobę wierzyciela w przyszłości – najpóźniej w chwili spełnienia świadczenia przez dłużnika)
– wielopodmiotowość – kiedy istnieją dwie strony na które składa się wiele podmiotów
– stosunek wielostronny – charakteryzuje się brakiem możliwości ścisłego rozdzielenia wierzycieli i dłużników istnieje wiele wzajemnych powiązań
*przedmiotem zobowiązania jest świadczenie rozumiane jako zgodne z treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela
(musi istnieć w czasie, gdy świadczenie jest spełniane; wyjątkowo może mieć charakter niemajątkowy)
*treścią zobowiązania są uprawnienia wierzyciela i będące ich korelatem obowiązki dłużnika
*cel zobowiązania – realizacja z reguły celów ekonomicznych, bezpośrednich lub pośrednich do których zmierzają strony
A) uprawnienia wierzyciela (obowiązki dłużnika jako korelat)- stosunek obligacyjny stwarza między jego stronami więź o charakterze względnym, a więc skuteczną tylko między jego stronami (skuteczność inter partes)
-zwiększona ochrona prawna zobowiązania – przeciwko osobie trzeciej stojącej poza stosunkiem zobowiązaniowym:
1) w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej – osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej (jeżeli strony wiedziały o roszczeniu osoby trzeciej lub umowa była nieodpłatna)
2) jeżeli osoba trzecia względem istniejącego stosunku zobowiązaniowego ze swojej winy wyrządzi szkodę wierzycielowi, przez to że uniemożliwi wykonanie zobowiązania dłużnikowi – na mocy przepisów o czynach niedozwolonych
3) gdy osoba trzecia względem stosunku zobowiązaniowego zawiera z dłużnikiem czynność prawną, zmniejszającą jego majątek w taki sposób, że wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo powiększa stopień swojej niewypłacalności – wierzycielowi służy roszczenie o uznanie czynności za bezskuteczną w stosunku do niego (dłużnik musiał działać ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela i osoba trzecia była tego świadoma)
4) poprzez wpisanie do księgi wieczystej
*wierzytelność – zobowiązanie ze strony wierzyciela:
a) uprawnienie do uzyskania świadczenia – uprawnienie zasadnicze
b)uprawnienie do uzyskania odszkodowania zamiast lub oprócz świadczenia (konieczne warunki)
-uprawnienie pomocnicze – obok zasadniczych, uzupełniają je – np. do zabezpieczenia roszczeń (nie mogą powstać bez zasadniczych)
-wierzyciel może dochodzić swych uprawnień przed odpowiednią władzą państwową – środkiem przymusu jest m.in. egzekucja sądowa lub administracyjna
-jeżeli dłużnik był zobowiązany do złożenia odpowiedniego oświadczenia woli to prawomocne orzeczenie sądu zastępuje to oświadczenie (Art. 1047&1 KPC)
B) obowiązki dłużnika
*dług – zobowiązanie ze strony dłużnika, wyraz powinności
*odpowiedzialność – odnosi się do kwestii pokrycia długu, która jest związana z przymusową realizacją świadczenia – może więc istnieć dług bez odpowiedzialności i teoretycznie odpowiedzialność bez długu (np. poręczenie, przy nieruchomości z hipoteką)
*odpowiedzialność osobista – we współczesnym systemie prawa polskiego jest to wyłącznie odpowiedzialność majątkowa w zasadzie nieograniczona, w związki z tym:
1) wierzycielowi służy pomiędzy przedmiotami majątkowymi należącymi do dłużnika, z których chce uzyskać zaspokojenie, oraz wybór przymusowego zaspokojenia (Art. 797 i 799 KPC)
2)w razie zbiegi wierzycieli następuje zaspokojenie z długu proporcjonalne do wartości poszczególnych wierzytelności
-ograniczenie odpowiedzialności osobistej:
1) do wyodrębnionej masy majątkowej traktowanej w majątku dłużnika jako osobnej całości
2) do pewnej ograniczonej liczbowo wysokości z całego majątku dłużnika
-jest niedopuszczalne umowne ograniczenie odpowiedzialności dłużnika do oznaczonego przedmiotu majątkowego
-odpowiedzialność rzeczowa nie należy do zakresu prawa zobowiązań jako dziedzina prawa rzeczowego, która jest konsekwencją pewnych czynności prawnych normowanych przez to prawo
*zobowiązania niezupełne (naturalne) obligationes naturales – są to zobowiązania, w których ustawodawca pozbawił wierzyciela możliwości przymusowego dochodzenia świadczenia
-cechy charakterystyczne: niezaskarżalność i przyznanie mocy prawnej spełnieniu tego zobowiązania przez dłużnika (wierzyciel może zatrzymać świadczenie)
-przykłady zobowiązań niezupełnych:
1) zobowiązania z przedawnionym roszczeniem wierzyciela, a nie wygasłe
2) zobowiązanie pochodzące z gry lub zakładu (poza pewnymi zatwierdzonymi przez państwo – Art. 413 KC)
3) zobowiązanie, w którym obowiązek świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego – Art. 411 pkt 2 KC)
*zobowiązania przemienne – wykonanie ich może nastąpić przez spełnienie jednego z dwóch lub kilku świadczeń, zależnie od wyboru osoby uprawnionej (Art. 365 &1KC); świadczenie musi być określone jako różne
*kolizja umowy z ustawą:
-z normami ius cogenis – powoduj nieważność umowy w całości lub części
-z normami ius dispositivi – wiążąca jest umowa
Pojęcie świadczenia (jako przedmiotu zobowiązania)
-jest to zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela – może polegać na działaniu lub zaniechaniu
-treść świadczenia – składają się na nią postanowienia zawarte w zobowiązaniu, oraz skutki wyrażone w ustawach oraz wynikające z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów (Art. 56 KC)
-interpretacja oświadczeń woli stron powinna uwzględniać okoliczności, w których zostały one złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje
-świadczenie powinno być ściśle oznaczone lub powinien być oznaczony sposób, który pozwoli je oznaczyć w przyszłości, najpóźniej w chwili wykonywania zobowiązania (oznaczenie świadczenia lub podstawa do jego określenia może wynikać też z przepisów ustawy lub zarządzeń właściwych władz państwowych)
-niemożliwość spełnienia świadczenia – świadczenie musi być możliwe do spełnienia (impossibilium nulla obligatio est), jeżeli nie jest to:
1) w wypadku niemożliwości pierwotnej – zobowiązanie nie powstaje (Art. 387 &1 KC)
2) w wypadku niemożliwości następczej niezależnej od dłużnika – zobowiązanie powstałe wygasa i dłużnik staje się wolny od obowiązku świadczenia
3) w wypadku niemożliwości następczej zależnej od dłużnika – zobowiązanie powstałe nie wygasa i dłużnik jest obowiązany do dania odszkodowania w miejsce świadczenia
-brane jest pod uwagę kryterium obiektywne – kryterium subiektywne (niemożność) nie jest kategorią niemożliwości spełnienia świadczenia
-konieczne jest aby niemożliwość miała charakter stały – nie jest ważne czy jest faktyczna czy prawna
Rodzaje świadczeń:
*jednorazowe – wymaga jednorazowego zachowania się dłużnika (możliwe jest wykonaniu kilku czynności faktycznych; może być spełniane częściami gdy jest podzielne)
*ciągłe – wymaga określonego zachowania się dłużnika przez pewien okres czasu i nie może być wykonane jednorazowo ze względu na rodzaj czynności
*zobowiązanie o charakterze ciągłym – charakter tego stosunku jest trwały i mogą z niego wypływać obowiązki ciągłe bądź okresowe
*okresowe – w ramach jednego stosunku obligacyjnego dłużnik musi spełnić wiele świadczeń jednorazowych, które mogą nie składać się na całość z góry określoną; każde ze świadczeń okresowych jest traktowane jako samodzielne
*podzielne – może być spełnione częściowo bez zmiany jego przedmiotu lub wartości (Art. 379 &2 KC); strony mogą się umówić że świadczenie jest niepodzielne
*niepodzielne – to co nie jest podzielne
skutki podziału:
1) wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, pomimo wymagalności całego świadczenia, o ile nie narusza to jego uzasadnionego interesu
2) przy wielości stron zobowiązanie uległo podziałowi na tyle niezależnych części ile jest stron (o ile nie jest to zobowiązanie solidarne)
*oznaczone indywidualnie – gdy przedmiot jest oznaczony wedle przymiotów tylko jej właściwych i z tego powodu nie można zastąpić jego inną rzeczą
-ryzyko zniszczenia rzeczy ponosi wierzyciel – species perit ei cui debetur – i o ile nie nastąpiło to z winy dłużnika – odszkodowanie; nie jest możliwe wykonanie zastępcze
*oznaczone rodzajowo – co do gatunku, wedle przymiotów rodzajowych (wierzycielowi należy się świadczenie rzeczy średniej jakości w braku bliższych oznaczeń Art. 357 KC, w chwili świadczenia rzeczy oznaczonej gatunkowo należy ją skonkretyzować poprzez dokonania przez dłużnika wyboru – jest to czynność prawno kształtująca – sprzeciw wierzyciela jest usprawiedliwiony w razie naruszenia jego usprawiedliwionego interesu)
– niebezpieczeństwo zniszczenia rzeczy z których dłużnik chce dokonać świadczenia ciąży na nim; z chwilą konkretyzacji dochodzi do przejścia ryzyka utraty rzeczy
*świadczenie w zobowiązaniach przemiennych
-przy wykonaniu musi nastąpić koncentracja – przekształcenie w zobowiązanie o jednym, określonym świadczeniu
-uprawnienie do wyboru – wedle wyboru stron – jeżeli brak wybór należy do dłużnika przez stosowne oświadczenie woli (Art. 365 &1 KC)
-przy braku wyboru jedna strona może wyznaczyć termin do jego wykonania i po jego upływie uprawnienie przechodzi na nią; jeżeli uprawnienie przysługuje osobie trzeciej wyznaczenie terminu przysługuje obu stronom zobowiązania
Źródła zobowiązań
1) przepisy Kodeksu cywilnego
2) przepisy prawa stanowionego zawarte w ustawach
3) postanowienia umów międzynarodowych
4) prawo zwyczajowe i zwyczaje
