BUDOWA PIONOWA ATMOSFERY I SKŁAD POWIETRZA
1. Budowa atmosfery jest warstwowa
– Troposfera – znajduje się najbliżej powierzchni Ziemi. W troposferze zawarta jest prawie cała para wodna. Zachodzą w niej procesy kształtujące pogodę i klimat.
– Stratosfera – sięga do wysokości około 50 km. Zachodzą w niej bardzo silne poziome ruchy powietrza. Znajduje się w niej ozonosfera. Ozonosfera jest warstwą ochronną niezwykle ważną dla życia na Ziemi. Pochłania ona szkodliwe promieniowanie.
– Mezosfera – sięga do wysokości ok. 80 km. Następuje w niej ponowny szybki spadek temperatury wraz z wysokością.
– Termosfera – górna granica tej warstwy wynosi 300-800 km, Następuje gwałtowny wzrost temperatury do 1500OC. Występują tu zjawiska zorzy polarnej.
– Egzosfera – przybliżona jej granica znajduje się na wysokości ok. 2 tys. km. Atmosfera stanowi parasol ochronny dla życia na Ziemi.
2. Skład powietrza: azot, tlen, argon, neon, hel, krypton, ksenon, wodór, metan, tlenek azotu.
TEMPERATURA TROPOSFERY
1. Temperatura troposfery w przekroju pionowym
a) gradient suchodiabatyczny jest to wzrost lub obniżenie się temp. suchego powietrza o 1O na każde 100 metrów wysokości
b) gradient wilgotnodiabatyczny jest to wzrost lub obniżenie się temp. wilgotnego powietrza o 0,6OC na każde 100 metrów wysokości
2. Najniższa temperatura – Antarktyda = – 89 OC
Najwyższa temperatura – Dżibuti (Afryka) = 63 OC
CYRKULACJA POWIETRZA NA ZIEMI
1. Masy powietrza i fronty atmosferyczne
a) masy powietrza
– równikowe – występują w strefie okołorównikowej
– zwrotnikowe – występują w strefie wyżów podzwrotnikowych
– polarne – występują w umiarkowanych szerokościach geograficznych
– arktyczne – występują w strefach wyżów okołobiegunowych
b) fronty atmosferyczne
– front arktyczny oddziela powietrze arktyczne od polarnego
– front polarny oddziela powietrze zwrotnikowe od polarnego
– front równikowy oddziela pasaty półkuli północnej i południowej.
2. Ciśnienie powietrza
a) niż baryczny (cyklon) obszar powietrza na którym ciśnienie jest niższe od ciśnienia mas powietrza otaczających
b) wyż baryczny – jest to obszar atmosfery w którym ciśnienie jest wyższe od otaczającego.
3. Masy powietrza wykonują dwa rodzaje ruchów
a) w pionie – prądy wstępujące i prądy zstępujące
c) w poziomie – czyli wiatry, wiatr wieje zawsze od niżu do wyżu
4. Wiatry
– tajfuny – płd.-wsch. Azja
– bora – Wybrzeże Adriatyku
– monsuny – występują głównie w płd.-wsch. Azji
– mistral – wiatr wyst. w Dolinie Rodanu
– tornado – mają mniejszy zasięg niż tajfuny o niższym zasięgu
OPADY I OSADY ATMOSFERYCZNE
1. Wilgotność powietrza to zawartość w nim pary wodnej
Wilgotność bezwzględna – to zawartość pary wodnej w atmosferze w jednostce objętości powietrza
Wilgotność względna – miara nasycenia powietrza, Wilgotność powietrza nasyconego wynosi 100%.
2. Rodzaje chmur ze względu na:
a) Chmury niskie
– stratus (warstwowo-niskie)
– nimbostratus (warstwowo-deszczowe)
– straocomulus (kłębiasto-warstwowe)
– cumulus (kłębiaste)
b) Chmury średnie
– altostratus (warstwowe średnie)
– altocomulus (kłębiaste-średnie)
c) Chmury wysokie
– cirrus (pierzaste)
– cirrostratus (warstwowo-pierzaste)
– cirrocomulus (kłębiasto-pierzaste)
3. Rodzaje opadów atmosferycznych: deszcz, śnieg, grad.
4. Rodzaje osadów atmosferycznych: rosa, szron, sadź i gołoledź.
POGODA A KLIMAT
1. Pogoda – to stan fizyczny atmosfery w danej chwili
Klimat – to charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych kształtujących się pod wpływem właściwości fizycznych i geograficznych tego obszaru, określony na podstawie wieloletnich obserwacji.
2. Składniki pogody: ciśnienie, wiatr, zachmurzenie, nasłonecznienie, temperatura powietrza, opady.
3. Czynniki klimatotwórcze: szerokość geograficzna i związane z nią oświetlenie Ziemi, odległość od mórz i oceanów, prądy morskie, wysokość n.p.m., ukształtowanie terenu, szatę roślinną, pokrywę śnieżną.
4. Strefy klimatyczne wyróżniamy ze względu na przebieg temp. i ciśnienia.
5. Wyróżniamy typy klimatu, w zależności od:
– odległości od zbiornika wodnego (morski, przejściowy, kontynentalny)
– sumy opadów (wybitnie wilgotny, wilgotny, suchy, wybitnie suchy)
6. Wyróżniamy typy klimatu, w zależności od:
a) odległości od zbiornika wodnego (morski, przejściowy, kontynentalny)
b) sumy opadów (wybitnie wilgotny, wilgotny, suchy, wybitnie suchy)
7. Strefy klimatyczne i ich charakterystyka
a) Okołorównikowa (śr. roczna temp. 20OC, pory roku wyznacza rozkład opadów)
– równikowy (ponad 20OC przez cały rok, opady = 2000 mm, najwyższe przy zenitalnych położeniach Słońca)
– podrównikowy wilgotny (ponad 20OC przez cały rok, opady = 1000-2000 mm)
– podrównikowy suchy (znaczne wahania temp., opady = 1000 mm)
b) Zwrotnikowa (śr. roczna temp. powyżej 20OC, temp. najzimniejszego miesiąca = 10 OC – 20 OC, opady głownie latem)
– zwrotnikowy suchy (duże wahania temp., brak opadów, występują gwałtowne ulewy)
– zwrotnikowy morski (małe wahania temp., dużo opadów)
– monsunowy gorący (małe wahania temp., duże opady w czasie monsunu letniego)
c) Podzwrotnikowa (śr. temp. roczna 10OC – 20 OC, śr. temp. najchłodniejszego mies. jest 0 OC – 10 OC, opady w chłodnej porze roku)
– śródziemnomorski (gorące lata, opady wyst. zimą)
– podzwrotnikowy monsunowy (gorące lata, duże opady podczas monsunu letniego)
– podzwrotnikowy suchy (duże wahania temp., mało opadów)
d) Umiarkowana (śr. temp. 0 OC – 10 OC)
– umiarkowany ciepły (morski, lądowy, przejściowy, monsunowy)
– umiarkowany chłodny (morski, lądowy)
e) Okołobiegunowa (śr temp. poniżej 0 OC)
– subpolarny (najcieplejszy miesiąc = powyżej 0 OC, opady z przewagą śniegu)
polarny (mrozy przez cały rok, opady śniegu)
