Buduj i niszcz. Dział. morza.
Wody skupione w morzach (stojące) działają niszcząco (abrazja) i budująco (akumulacja). Dzial obejmuje przede wszystkim wybrzeże (płaskie lub strome). Fale morskie uderzając o ściany (strome) powodują podcinanie brzegu i wymywanie materiału skalnego – tworzy się nisza abrazyjna. Stale podcinany i cofający się brzeg to klif lab faleza. Materiał ze zniszcz klifu, który zalega u jego podstawy wynoszony jest w morze i tworzy platformę brzegową.
Wys. Wybrz. Dzielą się na: Dalmatyńskie – powst w wyniku zalania silnie rozczłonowanych grzbietów górskich równoległych do wybrz. Char. Się dużą ilością wysp zatokowych i półwyspów np.: wybrzeże chorwackie Adriatyku.Riasowe – w wyniku zalania dolin starych grzbietów górskich prostopadłych do wybrzeża. Charakteryzują się licznymi zatokami np.: w. Irlandii, pd-zach Anglii, Francji i Portugali. Fiordowe – w wyniku zatopienia dolin polodowcowych. Dlugie waskie głebokie zatoki np.: w. Norwegii, Grenlandii, Alaski
Limanowe – piaszczyste wały odcinają ujścia rzek np.: w.morza Czarnego Klifowe – niszczenie przez fale morskie zboczy wyżyn np.: w. Bałtyku w rejonie Gdyni
Szerowe (szkierowe) – zalanie setek małych wysepek skalistych wygładzonych wcześniej przez lądolód np..: wybrzeża Finlandii, Szwecji oraz Alaski.
Wyb. Niskie powstają w skutek dział akumulacyjnej. Strefa brzegowa jest stale zalewana przez fale (plaża) W obrębie plaży i płytkiego morza odbywa się przemieszczanie materiału przez prądy przybrzeżne i fale. Dzielą się na: Mierzejowe – powstaja pod wpływem prądów przybrzeżnych, które tworzą mierzeje i zalewy np.: w. Bałtyku między Rozewiem a Klajpedą
Lagunowe – powst. W wyniku odcięcia zatoki przez wynurzony i nadbudowany wał wybrzeża (piaszczysta przybrzeżna ławica – lido) np.: w. Morza Adriatyckiego w okol Wenecji oraz w. Zat. Meksykańskiej Namorzynowe – wyst w strefie ciepłej, gdzie nad brzegami rosna słonolubne lasy namorzyn. – chronią one brzeg przed dział fal. Koralowe – wyst. W strefie ciepłej i budują je korale. Niedaleko brzegu tworzą one bariery rafy kor, która nie pozwala na niszc wybrzeża. Wokół wysp rafy tworzą się w formie pierścieni – Atole np.: wsch. Wyb Australii, M. Czerwone, okol Madagaskaru.
Osady morskie:
-strefy przybrzeżnej: grom się osady poch lądowego (terygeniczne). Poch ze zniszczenia brzegów, nanosów rzecznych, dorzeczy, z osadów organicznych, osadów wytrącanych z wody morskiej.
-strefy głębokowodnej – osady otwartego morza – pelagiczne: muły i iły skład. Się z najdrobniejszych osadów, ze zniszczonych lądów, z prod erupcji wulkanicznej (wulk podwodnych) ze szczątków fauny morskiej i z opadających na dno pyłów.
Ukszt dna oceanicznego:
Formy ukształtowania:
Szelf – łagodnie opadającym do głęb ok. 200 m przybrzeźnym fragmentem dna, zalanym przez morze
Stok kontynentalny – fragment dna oceanicznego mający większe nachylenie niż szelf, zbudow z tych samych skał co ląd, ograniczony z jednej strony szelfem z drugiej przechodzi w basen oceaniczny.
Basen oceaniczny – zajmują ok. 72% pow oceanów, najwiękse formy ukształtowania dna oceanicznego. Stanowią najmniej urozmaicony obszar dna. Znajd. się na głęb 4 -6 tys m
Rowy oceaniczne – najgłebsze miejsca oceanu, poł na ich obrzeżach ciągnące się wzdłuż kontynentu lub archipelagu np.: row Mariański – 11.022 m
Grzbiety śródoceaniczne – wznoszą się ponad dno basenów ocenaicznych sięgając do 2 – 3 tys m. Są to obszary aktywne sejsmicznie, natomiast szczyty podwodnych grzbietów ocean. Wynurzają się tworząc wyspy.
Życie w wodach
Wpływ: -oświetlenie, -głębokość, -bliskość lądu.
Strefy:
Przybrzeżna – litoral – najkorzystniejsze warunki do życia. Rozciąga się wzdłuż wybrzeży kontynentów wokół wysp i archipelagów. Większość zwierząt tej strefy prowadzi życie osiadłe, żyjąc na dnie morskim. Zwierzęta tej strefy biernie unoszone przez prądy i fale to plankton. Te poruszające się aktywnie – nekton.
Zwierzęta: jamochłony, małże, ramienionogi, ślimaki, gąbki. Rośliny: brunatnice, krasnorosty, zielenice.
Otwartego morza – pelagial. Zamieszkona przez plankton(glony, grzyby) i nekton (ryby, kałamrnice, żółwie morskie) Na życie tej strefy duży wpływ mają prądy morskie, które powodują wędrówki zwierząt tej strefy.
Głębinowa – abysal. Najrozleglejsza ze wszystkich środowisk biologicznych. Obejmuje wody o głębokości > 500m. Panuje tam wysokie ciśnienie, jednakowa temp, brak ruchu wody i światła. Zwierzęta: głowonogi, bezkręgowce, ryby głębinowe, roślin brak.
