1. Dzieje litosfery.
Kształtowanie powierzchni Ziemi zaczęło się od fazy wyjściowej. Zakończyła się ona około 2mld 700mln lat temu. Powierzchniowe warstwy globu cechowała wielka ruchliwość. Gdyby nie ta ruchliwość oraz procesy lądotwórcze i orogeniczne już po 100mln lat czynniki zewnętrzne doprowadziły by do likwidacji urozmaiconej rzeźby kontynentów. W okresie tym nie istniały jeszcze bloki kontynentalne, a jedynie archipelagi wysp. Podlegały one procesom górotwórczym.
Druga faza trwała od 2,7mld lat do 1,8mld lat temu. Następowało wtedy łączenie się archipelagów wysp i formowanie sztywnych elementów kontynentów. Łączące się elementy litosfery podlegały procesom tektonicznym. Odbywały się one na dużych obszarach i w ogromnych odstępach czasowych. Przez to formowały się sztywne fragmenty litosfery tzw. kratony. W dalszych dziejach ziemi nie podlegały one fałdowaniom lecz tylko pękaniu i powolnym ruchom pionowym. Występowały wtedy też różne strefy klimatyczne i działały zróżnicowane procesy zewnętrzne. Na powierzchni lądów rozwijały się i zanikały pokrywy lodowe. Dowodem na to są osady lodowcowe tzw. tility (gliny lodowcowe w formie skały zwięzłej).
Trzecia faza- faza tektoniki płyt (kier) rozpoczęła się 1,8mld lat temu. Nadal trwał ruch sztywnych fragmentów litosfery. Formowały się oceany, najpierw długie lecz stosunkowo wąskie o nieustannie obniżającym i rozszerzającym się dnie. Tam gromadziły się grube warstwy osadów, które podczas zsuwania kratonów były fałdowane i wypiętrzane formując systemy górskie. Około 700mln lat temu istniał jakiś prastary wszechląd , utworzony z fragmentów litosfery, otoczony wszechoceanem. Rozpadł się on na wiele elementów porozdzielanych oceanami: preuralskim, prekaledońskim, prehercyńskim, a może nawet oceanem Tetydy. Wskutek wciąż trwających przemieszczeń litosfery zanikł ocean prekaledoński. Likwidacja oceanów i spiętrzanie położonych w nich osadów doprowadziły do uformowania pasm górotworu kaledońskiego. Potem zanikł ocean prehercyński i preuralski. Na ich miejsce pojawiły się systemy górskie hercynidów i uralidów. W rezultacie około 200mln lat temu istniał na Ziemi wszechląd otoczony wszechoceanem. Około 2000mln lat temu zaczął się wielki dryft kontynentów. Najpierw doszło do pęknięcia Wszechlądu na część północną Laurazję i południową Gondwanę. Począł się rozwierać ocean Tetydy. Najpierw rozpoczęło się tworzenie środkowego Atlantyku, potem południowego. Zaczęła też powstawać przestrzeń wodna między Afryką a Antarktydą, stanowiąca nadal wielki ląd z Australią. Przez Tetydę ruszył na północ oderwany od Afryki blok Indii. Środkowy Atlantyk zaczął rozszerzać się na północ. Ameryka odłączyła się od Grenlandii nadal połączone j z Europą. Potem doszło do ich rozerwania. Przemieszczające się na zachód bloki Ameryki PN i PD deformowały swoje zachodnie krańce, tworząc systemy górskie. Potem nastąpił proces zanikania oceanu Tetydy, blok Indii zderzył się z Azją, zapoczątkowane zostało intensywne fałdowanie i wypiętrzania Himalajów. Na skutek odłączenia się Australii od Antarktydy powstał ocean Indyjski. Afryka i Europa tak dalece się zbliżyły że zaczęły formować Alpy, Pireneje i Kaukaz. Z oceanu Tetydy powstało Morze Śródziemne.
2. Ery prekambryjskie.
Z tego okresu pochodzą układy skał o wielkiej miąższości złożone ze skał krystalicznych i przeobrażonych (granity, gnejsy, łupki krystaliczne). Na tych skałach spotyka się także skały osadowe (zlepieńce, piaskowce). Dochodziło do licznych i na dużą skalę ruchów górotwórczych. Powstawały i ulegały zniszczeniu wielkie systemy górskie. Silnie zdeformowane ale i też skonsolidowane skały tworzą fundamenty obecnych kontynentów, a gdy występują na powierzchni ziemi mówimy o nich tarcze krystaliczne ich cechą jest ugięcie w środku. Skały prekambryjskie występują także w obrębie niektórych pasm górskich jako wysoko podniesione twardzielce, wyjątkowo odporne na działanie procesów zewnętrznych. Na ery prekambryjskie przypadały początkowe fazy rozwoju życia, które rozwinęło się w wodach. Najpierw powstały rośliny, a nieco później pierwsze zwierzęta. Pod jej koniec życie osiągnęło już zaawansowany etap rozwoju. Po organizmach z tego okresu pozostały tylko skalne ślady.
– zastyganie skorupy ziemskiej
– tworzenie się tarcz kontynentalnych
– tarcze afrykańskie
– tarcza arabska
– tarcza australijska
– tarcza brazylijska
– tarcza dekańska
– tarcza kanadyjska
– tarcza grenlandzka
– tarcza gujańska
– kilkakrotne ruchy górotwórcze
3. Era paleozoiczna.
Z tej epoki pochodzą głównie skały osadowe, zawierające liczne ślady życia w postaci skamieniałości- trylobity. Były to stawonogi które żyły tylko w tej erze. Trylobity stały się zatem skamieniałościami przewodnimi. Do skamieniałości przewodnich należą również graptolity- pływające krzaczaste kolonie zwierząt morskich. Skamieniałości pochodzące z najstarszych okresów ery paleozoicznej reprezentują faunę morską: stawonogi, skorupiaki, ramienionogi, głowonogi, małże, ślimaki, korale i gąbki. Potem pojawiły się kręgowce reprezentowane przez ryby. W pierwszej połowie tejże ery wykształciły się rośliny lądowe, były to olbrzymie skrzypy widłaki, drzewiaste paprocie, paprocie nasienne, rośliny nagonasienne. W paleozoiku spotykamy także faunę lądową- owady, skorupiaki, płazy gady, w tym ssakokształtne. Podczas tej ery miały miejsce dwa potężne ruchy górotwórcze;
– Starsza orogeneza kaledońska- była w postaci wielu faz, trwała od końca kambru do początku dewonu
– Młodsza orogeneza hercyńska- rozpoczęła się na przełomie dewonu i kambru zakończyła w permie
Podczas tych orogenez zróżnicowanym deformacjom zostały poddane m.in. skały osadowe zawierające liczne skamieniałości, powstawały oraz były deformowane plutoniczne skały krystaliczne.
W paleozoiku zmieniały się warunki termiczne Ziemi. Zmieniało się rozprzestrzenienie i układ stref klimatycznych. Zawsze jednak występowały strefy klimatów ciepłych, umiarkowanych oraz zimnych.
– fałdowanie kaledońskie
– Góry Kaledońskie
– Sudety
– Skandynawskie
– Południowo Chińskie
– fałdowanie hercyńskie
– Harc
– Pireneje
– Apallachy
– Ural
– Sudety
– Świętokrzyskie
– Smocze
– Rudawy
4. Era mezozoiczna.
Intensywne przemiany oblicza Ziemi- zmieniający się rozkład mórz oraz ciągłe przekształcanie rzeźby litosfery. Kształtowały się wielkie sekwencje skał osadowych, głównie pochodzenia morskiego. Miały swój początek pierwsze etapy orogenezy alpejskiej. Aktywność tektoniczna i wulkaniczna powodowała stałe powstawanie skał krystalicznych. Drogą ewolucji rozwijało się życie organiczne. Dominacja płazów i gadów, zarówno morskich jak i lądowych. Gady morskie: ichtiozaury, plezjozaury. Gady lądowe: diplodoki, stegozaury, tyranozaury. W środku tej ery pojawiły się ptaki, a najstarszy z nich to archeopteryks. Zaczęły się rozwijać ssaki. Silnie rozwinęła się drobna fauna morska: głowonogi, ramienionogi, małże, gąbki, jeżowce, korale rafowe, otwornice. Podstawowymi reprezentantami głowonogów były wówczas amonity i beleminty. Wymarły pod koniec ery mezozoicznej dlatego są skamieniałościami przewodnimi.
– okres względnego spokoju w dziejach Ziemi
– pod koniec kredy pierwsze fazy fałdowania alpejskiego
– epoka panowania dinozaurów
5. Era kenozoiczna.
Jest ona bardzo krótka w porównaniu do poprzednich. Jest ponieważ trwa nadal. W niej ukształtował się współczesny układ lądów i mórz. W pierwszej części trzeciorzędu miał miejsce względny spokój tektoniczny. Doszło do rozległych zrównań powierzchni Ziemi, powstały tzw. penepleny- prawierównie. Późniejsze fałdowanie alpejskie spowodowało powstanie wielu łancuchów górskich. Znacznemu podniesieniu podlegały struktury geologiczne pochodzące z poprzednich orogenez. Górotwórcze ruchy końca orogenezy alpejskiej zaktywizowały procesy wulkaniczne. Silnie zaznaczały się zmiany warunków termicznych Ziemi. Dochodziło do dużych ochłodzeń i rozwinięcia pokryw lodowych. W czwartorzędzie tych ochłodzeń było wiele. Rozwinęły się wówczas zlodowacenia górskie, powstawały wielkie lądolody i rozległe zlodzenia mórz. Następowało obniżanie się poziomu wód w oceanach. Zmiany termiczne spowodowały przesuwanie się stref klimatyczno-roślinnych. Nadal trwały procesy ewolucyjne świata organicznego. Niewielkim przemianom podlegała flora, natomiast szybkie i istotne były procesy ewolucyjne fauny. W trzeciorzędzie nastąpił rozwój ptaków, dominujące znaczenie zaczęły mieć ssaki ale ich rozwój został zahamowany na skutek zmian klimatu i przesuwania się stref klimatycznych. Pojawiły się też ssaki naczelne.
Jedną z hipotez na temat pojawienia się człowieka na Ziemi jest ewolucja małp. Małpy które potrafiły coraz bardziej posługiwać się prostymi narzędziami coraz bardziej dostosowywały się do środowiska.
– fałdowanie alpejskie (paleogen- neogen)
– Himalaje, Karpaty, Andy, Alpy, Pireneje, Góry Skaliste, Kaukaz
– flora: dęby, olchy, glony, cyprysy, krasnorosty
– fauna: ślimaki, ryby, płazy, gady, ssaki
