– POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA, HISTORIA
Kampinoski Park Narodowy jest jednym z dwóch parków narodowych w świecie położonych w bezpośrednim sąsiedztwie stolicy państwa. Leży w województwie mazowieckim, na północny-zachód od Warszawy. Obejmuje fragment pradoliny w Kotlinie Warszawskiej, gdzie występuje duży kompleks Puszcza Kampinoska. Takie położenie nie jest bez znaczenia dla Warszawy. Przy wiatrach wiejących głównie z zachodu, statystycznie co trzy dni nad miasto nawiewane jest świeże powietrze znad Puszczy Kampinoskiej, jest ona więc „Zielonymi Płucami Warszawy”. W 1959r. dostrzeżono i doceniono ponadczasowe wartości przyrodnicze, naukowe, wychowawcze i historyczne tworząc Kampinoski Park Narodowy. W styczniu 2000r. Park został uznany przez UNESCO za Światowy Rezerwat Biosfery.
Idea utworzenia parku powstała w latach 20-tych XX wieku. W latach 30-stych utworzono w Puszczy Kampinoskiej pierwsze rezerwaty przyrody (Granica, Sieraków, Zamczysko), które obecnie mają znacznie większą powierzchnię i podlegają ochronie ścisłej. Kampinoski Park Narodowy został utworzony na powierzchni 40700ha. Największe zasługi w jego tworzeniu mieli Roman i Jadwiga Kobendzowie, którzy pierwsi w latach 20-tych i 30-tych na terenie Puszczy Kampinoskiej prowadzili szerokie badania florystyczno-fitosocjologiczne i geomorfologiczno-geologiczne.
Aktualna powierzchnia parku wynosi 38544ha, w tym 68ha poza województwem mazowieckim zajmuje Ośrodek Hodowli Żubrów im. Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim.
70% powierzchni parku stanowią lasy. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, a dominującym siedliskiem – bór świeży. Herbem Parku jest łoś.
Umowa o siostrzanych związkach z Parkiem Narodowym Indiana Dunes National Lakeshore (Stany Zjednoczone) została podpisana 15 kwietnia 1998r. w Warszawie. Park Narodowy Indiana Dunes National Lakeshore, o powierzchni 5600ha, położony jest nad brzegiem jeziora Michigan, posiada bardzo różnorodny krajobraz – ruchome wydmy nad brzegiem jeziora, prerię oraz bogate w ptactwo tereny bagienne. Roślinność w obu siostrzanych parkach jest zbliżona. Podobieństwo jest także w położeniu – blisko dużych miast, co pociąga za sobą takie same problemy: wpływ urbanizacji, duża liczba turystów, zmniejszające się zasoby wody itd.
Celem umowy jest promowanie współpracy międzynarodowej, zdobywanie nowych doświadczeń i szkolenie pracowników poprzez wymianę informacji oraz wiedzy technicznej i naukowej. Potencjalne dziedzinami współpracy to:
. badania naukowe i dokumentacja np. projekt bilansu wodnego w Kampinoskim Parku Narodowym,
. metody i techniki ochrony przyrody: renaturalizacja ekosystemów bagiennych, restytucja ekosystemów leśnych, kontrolowanie nierodzimych gatunków, monitorowanie jakości powietrza i wody,
. łączność elektroniczna i wymiana informacji w dziedzinie badań naukowych i gospodarowania zasobami przyrody,
. techniki i programy edukacyjne,
. planowanie i zarządzanie rekreacją i ekoturystyką,
. wspieranie organizacji pozarządowych, grup miłośników i ochotników pracujących na rzecz parków narodowych,
Jednym z pierwszych praktycznych przykładów wspólnej działalności była robocza wizyta amerykańskich specjalistów z dziedziny ochrony zasobów przyrody i edukacji przyrodniczej, która miała miejsce we wrześniu 1998r.
– GEOLOGIA I GEOMORFOLOGIA
Krajobraz Parku ukształtował się ponad 12 tysięcy temu, gdy płynące z południa rzeki napotkały czoło ustępującego lądolodu skandynawskiego i skierowały się wzdłuż niego ku zachodowi, żłobiąc szerokie na około 18 km koryto. Tak powstał taras akumulacyjny pradoliny Wisły, ograniczony od wysoczyzn polodowcowych. Na północy jest to wysoka na ponad 20 m skarpa Równiny Płońskiej, na południu nieco niższa skarpa Równiny Błońskiej. Właściwy taras Puszczy kampinoskiej zbudowany jest z piasków i żwirów rzecznych.
Pod koniec epoki lodowcowej na łachach Pra-Wisły rozwinęły się procesy eoliczne, tworząc wydmy, które sięgają do 30 m wysokości względnej i prezentują różne formy morfologiczne: łuki, parabole, wały, grzędy i zespoły wydmowe, przypominające do złudzenia mini łańcuchy górskie. Około 12,5 tysiąca lat temu wydmy zostały utrwalone roślinnością i stanowią dziś na powierzchni blisko 20 tysięcy ha unikatowy na skalę europejską twór przyrodniczy.
Pasy bagienne zajmują tereny dawnego koryta Pra-Wisły. Płynąca pradoliną Wisła zajmuje współcześnie zaledwie 1,5 km szerokości. W zbiornikach stojących następowało odkładanie się substancji organicznej i postępował proces wypyłcania się. Żyzne i wilgotne podłoże opanowywała roślinność bagienna i szuwarowa. Z ich obumarłych szczątków zaczęły tworzyć się pokłady torfu, co doprowadziło do powstania torfowisk niskich. W późniejszych okresach część z nich została opanowana przez roślinność leśną – bagienne lasy olchowe i brzozowe, reszta pozostała w stanie otwartym.
Na płaskich terenach pasów bagiennych, a także w obrębie pasów wydmowych, w misach wywiania piasku powstały pokłady torfu niskiego. Pierwotne stosunki przyrodnicze zakłócił dopiero na przestrzeni ostatnich dwóch stuleci człowiek, przez osuszenie i zamianę bagien na łąki i pastwiska.
– WODY
Park położony jest w największym w kraju węźle wodnym, jaki wyznaczają zbiegające się w tym rejonie doliny Wisły, Bugu, Narwi, Wkry i Bzury. W Parku brak jezior. W XIX i XX wieku znaczne obszary bagien zostały zmeliorowane i obecnie są przesuszone. Największym ciekiem wodnym parku jest Łasica, dopływ Bzury, w dużym stopniu zmeliorowany.
– ROŚLINNOŚĆ
Naturalne zasoby flory parku obejmują około 1100 gatunków roślin naczyniowych. Ochronie gatunkowej podlega 61 gatunków roślin, w tym m.in.: chamedafne północna, zimoziół północny, wisienka kwaśna i wężymord stepowy. Osobliwością parku jest występowanie brzozy czarnej. Stwierdzono też występowanie 115 gatunków mszaków i 50 gatunków porostów. Kontrastowy krajobraz wydm i bagien dodatkowo podkreśla odmienność szaty roślinnej. Na wydmach dominują bory sosnowe i grądy, na bagnach różne typy łąk, turzycowisk oraz zarośla i lasy olchowe. Na terenie Parku występuje ponad 50 zespołów roślinnych, w tym 12 leśnych. Park prowadzi własne gospodarstwo szkółkarskie, skąd pozyskuje się materiał biologiczny, tj. sadzonki.
– ZWIERZĘTA
Park i współczesna dolina nieuregulowanej Wisły ze starorzeczami, piaszczystymi łachami, wyspami, łęgami i zaroślami stanowią niezwykłe ważne biotopy dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Fauna Parku jest bogata – według naukowców obejmuje ponad 16500 gatunków. Najliczniejsze są owady liczące ponad 2030 gatunków oraz ptaki – 199 gatunków. Ponadto na terenie parku występuje 6 gatunków gadów, 13 – płazów i 50 – ssaków.
Park ma bogate doświadczenia w zakresie restytucji: łosia (od 1952r.), bobra (od 1980r.) i rysia (od 1992r.). Populacja łosia w parku rozwinęła się, a gatunek ten przeniósł się także do innych kompleksów leśnych.
W Parku występuje 76 gatunków zwierząt zagrożonych, wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt oraz 226 gatunków objętych ochroną gatunkową. Z terenu Parku opisano 13 gatunków zwierząt nowych dla nauki oraz 14 nowych dla Polski.
– KULTURA MATERIALNA
Tereny Parku mają bogatą historię, w tym związaną z walkami o niepodległość Polski. Świadectwem jej są mogiły powstańców z 1863r., cmentarze wojenne z 1939r. oraz partyzanckie z lat 1944-1945, zbiorowe mogiły i pomniki. Symbolem zbrodni hitlerowskich jest cmentarz Palmiry, miejsce spoczynku mieszkańców Warszawy tajnie pomordowanych w latach 1939-1943. W Parku i na jego obrzeżach znajduje się kilka wartościowych zabytkowych architektury, m.in. gotycko-renesansowy kościół obronny z połowy XVI w. W Brochowie, dworek i kościół z końca XVIII w. w Lipkowie, drewniany kościół z XVIII w. i klasycystyczny dwór z XIX w. w Kampinosie, dworek w Żelazowej Woli, gdzie urodził się Fryderyk Chopin oraz jeden z największych zespołów klasztornych w świecie w Niepokalanowie, założony w 1927r. przez św. Maksymiliana Kolbego.
– TURYSTYKA
W parku dozwolona jest turystyka krajoznawcza (piesza, rowerowa i konna, zimą także narciarska). Służą jej znakomite szlaki turystyczne o długości około 360 km oraz ponad 200-kilometrowy tzw. Kampinoski Szlak Rowerowy. Dla obsługi ruchu turystycznego urządzono na obrzeżu Parku 15 parkingów samochodowych, 6 pól wypoczynkowych, tereny biwakowe. Park jest głównie odwiedzany w dni wolne od pracy.
