I. Klimat Polski
1. Pogoda – aktualny stan atmosfery
Klimat – średni stan pogody na jakimś obszarze mierzony w czasie przez kilka lat
2. Czynniki kształtujące klimat w Polsce:
đ szerokość geograficzna
đ odległość od zbiorników wodnych
đ ukształtowanie powierzchni
đ rodzaj podłoża
đ rozkład frontów atmosferycznych
đ rozkład ośrodków barycznych (niże, wyże)
3. W Polsce występuje klimat umiarkowany przejściowy
Powietrze polarno – morskie – znad północnego Atlantyku. Powietrze wilgotne,
zimą – ocieplenie, odwilż, wzrost zachmurzenia, opady
latem – ochłodzenie, wzrost zachmurzenia, opady
Powietrze polarno – kontynentalne – dociera ze wschodu Europy i Azji. Powietrze suche,
zimą – pogoda mroźna, bez opadów
latem – sucho i słonecznie
Powietrze arktyczne – znad Morza Arktycznego. Pogoda zmienna, ze znacznym ochłodzeniem, przynosi przymrozki wiosenno jesienne
Powietrze zwrotnikowo – morskie – z rejonu Wysp Azorskich (Ocean Atlantycki). Są to ciepłe masy
latem – pogody gorące, ale z burzami
zimą – gwałtowne odwilże
Powietrze zwrotnikowo – kontynentalne – znad Afryki i Azji Mniejszej. Pogoda sucha i ciepła, duże zapylenie powietrza, noce tropikalne.
4. Stałe ośrodki baryczne w Polsce:
đ niż Islandzki (zima)
đ wyż Azorski (lato)
đ sezonowo – zmienne układy ciśnień znad Azji.
zimą wyże, latem niże
zmienne
đ wyż zwrotnikowy
đ wyż arktyczny
5. Wiatry:
60% to wiatry zachodnie
Wiatry lokalne:
đ halny w górach
đ bryza
6. Opady zależą od:
Izohiety – linie łączące punkty o tych samych opadach
ukształtowania terenu
v góry – największe opady 900 – 1400 mm rocznie
v wyżyny – umiarkowane opady 650 – 800 mm rocznie
v niziny – najmniejsze opady 500 – 600 mm rocznie
cześć Wielkopolski i Kujawy poniżej 500 mm rocznie
pojezierza i niziny nadmorskie 650 – 800 mm rocznie
7. Temperatura i pory roku:
Izotermy – linie łączące punkty o tej samej temperaturze
Izohipsy – linie łączące punkty o tej samej wysokości
Izobaty – linie łączące punkty o tej samej głębokości
Mamy sześć pór roku, wyznaczonych na podstawie temperatury:
{ zima temp. poniżej 0-C
{ przedwiośnie temp. 0- – 5-C
{ wiosna temp. 5-C – 15-C
{ lato temp. powyżej 15-C
{ złota jesień temp. 5- – 15-C
{ szaruga jesienna temp. 0- – 5-C
średnia temperatura roczna wynosi +7,5- – +8,1-C
– izotermy zimą okładają się południkowo
¨ najwyższe wartości na zachodzie i płn. zachodzie
¨ najniższe wartości na płn. wschodzie (- 5-C) i w górach (- 8-C)
– latem układają się równoleżnikowo
¨ najwyższe wartości – środkowa Polska (+ 19-C) i kotliny śródgórskie
¨ najniższe wartości – na południu (+ 9-C)
nad morzem (+ 16-C)
Izoamplituda – linia łącząca punkty o jednakowej amplitudzie, o tej samej różnicy temp. między latem, a zimą
§ najmniejsza – zachód (19-C)
§ największa – wschód (23-C) – jest to umowna granica między klimatem kontynentalnym i morskim.
8. Okres wegetacyjny
¨ najdłuższy – zachodnia część Polski
nizina Śląska
kotlina Sandomierska
kotlina Oświęcimska
220 dni
¨ najkrótszy – wschodnia Polska
Szeska Góra
Góry
180 dni
Nasłonecznienie – to poddanie Ziemi działaniu promieniowania słonecznego. Jego intensywność zależy od astronomicznej wysokości Słońca, przezroczystości atmosfery, w szczególności od zachmurzenia.
Średnia roczna liczba godzin słonecznych w Polsce wynosi ok. 1500, tj. 4,1 godz. dziennie. Największa jest w Polsce środkowo – wschodniej, a najmniejsza na Śląsku.
Zachmurzenie – pokrycie nieba chmurami. Polska należy do krajów o dużym zachmurzeniu, wynosi ono ok. 67% – ma zróżnicowany przebieg. Największe występuje od listopada do stycznia, najmniejsze jest na przełomie wiosny i lata w północnej części kraju i na przełomie lata i jesieni w południowej części kraju.
Liczba dni pogodnych – tj. z zachmurzeniem poniżej 20% średnio w roku wynosi 30 – 50.
II. Sieć hydrograficzna Polski
rzeka – woda płynąca w sposób ciągły lub okresowy, w korycie opadającym zgodnie z kierunkiem nachylenia terenu. Ujście a) deltowate morza śródkontynentalne (zamknięte)
b) lejkowate morza otwarte
zlewisko – obszar, z którego wszystkie rzeki spływają do jednego morza
dorzecze – obszar, z którego wszystkie rzeki dochodzą do rzeki głównej
dopływ – rzeka, która wpada do innej rzeki
system rzeczny – rzeka wraz z dopływami
reżim rzeczny (ustrój rzeczny) – przedstawia przebieg zasilania i stanów jej wody
dział wodny – granica między dorzeczami lub zlewiskami.
Najdłuższe rzeki:
§ Wisła
§ Odra
§ Warta
§ Bug
§ Narew
§ San
99,7% rzek ma zlewisko w Morzu Bałtyckim
0,2% – Morze Czarne
0,1% – Morze Północne
Największe rzeki w Polsce mają dorzecza asymetryczne, wynika to z nachylenia terenu (Niżu Środkowo – Polskiego) w kierunku płn. zach. Oraz kształtowania się rzeźby terenu w okresie wycofywania się lodowca.
Rzeki mają zasilanie śnieżno – deszczowe
– przez opady – latem
– przez śnieg – zimą
Kanały łączące rzeki:
§ Kanał Augustowski
§ Kanał Gliwicki
§ Kanał Bydgoski
§ Kanał Wieprzy i Krzny
jezioro – woda stojąca, wypełniająca obniżenie terenu
największa ilość jezior – Pojezierze Pomorskie
największe jeziora – Mazury
§ Śniardwy
§ Mamry
§ Łebsko
§ Dąbie
§ Miedwie
§ Jeziorak
§ Niegocin
§ Gardno
najgłębsze:
§ Hańcza
§ Drawsko
§ Wielki Staw
§ Czarny Staw
§ Wigry
§ Wdzydze
Typy jezior:
q rynnowe – np. Gopło, Hańcza, Wdzydze
q morenowe – np. Śniardwy, Mamry, Niegocin
q krasowe – Polesie Lubelskie (zapadanie się skał wapiennych
q starorzecze – wzdłuż największych rzek
q deltowe – przy deltach rzek
q przybrzeżne – np. Łebsko, Jarno (słone, powstałe w wyniku odcięcia dawnych zatok morskich)
q górskie – np. Morskie Oko, Wielki Staw, Czarny Staw – lodowce górskie
mokradła – tworzą się w miejscach zarosłych jezior, stanowią 4% powierzchni
Zbiorniki sztuczne:
§ j. Zegrzyńskie na Narwii
§ j. Włocławskie na Wiśle
§ j. Jeziorsko na Warcie
§ j. Otmuchowskie na Nysie Kłodzkiej
§ j. Turawskie na Małej Panwi
§ j. Goczałkowickie na Wiśle
§ j. Rożnowskie na Dunaju
§ j. Solińskie na Sanie
– cele turystyczne
– zbiorniki retencyjne
– do produkcji energii elektrycznej
– zaopatrzenie w wodę
Źródła mineralne – 4 regiony
v Sudecki – Świeradów Zdrój
– Lądek Zdrój
– Duszniki Zdrój
v Karpacki – Krynica
– Rabka
v Niecka Nidziańska – Busko Zdrój
v Kujawsko – Pomorski – Ciechocinek
– Kołobrzeg
Obszary deficytowe:
– Pojezierze Poznańsko – Kujawskie
– Wyżyna Śląska
– Roztocze
– Nizina Mazowiecka
– Nizina Podlaska
– Wyżyna Kielecko – Sandomierska
Nadwyżki:
– Karpaty
– Sudety
– Płn. część Pojezierza Pomorskiego, Mazurskiego
III. Gleby w Polsce
gleba – to cienka warstwa skorupy ziemskiej, w której rozwija się życie organiczne. W jej skład wchodzą:
– części mineralne
– części organiczne (próchnica)
– powietrze
– woda
Proces glebotwórczy:
Polega na stopniowej zamianie zwietrzeliny w glebę. Objawem tego procesu jest wytwarzanie poziomów glebowych , które różnią się między sobą ilością próchnicy, wielkością części mineralnych i strukturą.
Typy gleb:
đ gleby początkowego stadium rozwoju – nie mają wykształconych profili glebowych występują w górach, na terenach rekultywowanych i piaskach wydmowych
đ gleby bielicowe
§ słabo, średnio zbielicowane
§ mocno zbielicowane
dużo nawozów i staranna uprawa
słabe
występują w pasie pojezierzy, nizin i wyżyn
prawie 55% powierzchni
đ gleby brunatne – powstały w wyniku brunatnienia, zawierają Fe średnie Pojezierze Mazurskie, Nizina Wielkopolska, Śląska
ok. 20%powierzchni
đ gleby lessowe i czarnoziemy – zawierają dużo próchnicy, powstają pod wpływem roślinności bardzo urodzajne Wyżyna Lubelska, Kotlina Sandomierska, Przedgórze Sudeckie, Pogórze Karpackie ok. 2% powierzchni
đ czarne ziemie – powstały na miejscach zarosłych jezior, bagien, ciemne zabarwienie – duża zawartość próchnicy duża urodzajność Kujawy, Wielkopolska, Pojezierze Pomorskie, Nizina Mazowiecka ok. 2% powierzchni
đ gleby bagienne – tworzą się w dolinach rzek, w kotlinach, w obniżeniach terenu, w pradolinach tam gdzie czarne gleby ok. 9% powierzchni
đ rędziny – na skałach wapiennych i gipsowych, mają dużą zawartość wapnia Wyżyna Lubelska, Krakowsko – Częstochowska ok. 1% powierzchni
đ mady rzeczne – ciągną się pasami wzdłuż dolin rzek, kształtują się z osadów z okresowych wylewów rzecznych gleby urodzajne ok. 5% powierzchni
Aby określić wartość użytkową gleby wprowadzono podział na 6 klas bonitacyjnych:
klasa I i II – gleby najlepsze 3,3%
klasa III – gleby dobre 23,3%
klasa IV – gleby średnie 39,8%
klasa V – gleby słabe 22,7%
klasa VI – gleby złe 11,9%
Najlepsze gleby w Polsce:
– Żuławy
– Lubelszczyzna
– Nizina Śląska
– Kotlina Sandomierska
IV. Szata roślinna Polski
Polska płn. – wsch. – przewaga drzew iglastych
Niż Środkowo Polski – przewaga drzew liściastych
Polska płd. – roślinność górska
Polska płd. – wsch. – roślinność stepowa
Typy lasów:
§ bory – iglaste z przewagą sosny; największa powierzchnia ok. 78%, mieszane
§ grędy – (wielogatunkowe lasy liściaste z przewagą ględu i grabu) ok. 10% powierzchni
§ łęgi – doliny rzek – wierzby, topole, jesiony, wiązy
§ olsy – porastają tereny bagienne – olsza czarna, wierzba, brzoza, jesion
§ buczyny – żyzne lasy liściaste i mieszane
Inna roślinność:
§ roślinność wydmowa – (trawy: turzyca, mikołajek nadmorski)
§ roślinność wodna – (lilie wodne, rzęski, pałki, trzcina)
§ roślinność górska – układa się piętrowo:
– regiel dolny (lasy liściaste)
– regiel górny (lasy iglaste)
– kosodrzewina (karłowata roślinność iglasta)
– hale (pastwiska, łąki)
– turnie (nagie skały porośnięte mchem i glonami)
§ roślinność torfowiskowa
§ roślinność stepowa
§ roślinność synostropijna (pola uprawne)
V. Morze Bałtyckie i jego wybrzeże
Bałtyk jest morzem śródkontynentalnym tzn. z każdej strony otoczony jest lądem europejskim. Jest najmłodszym morzem Oceanu Atlantyckiego. Powstał ok. 12tys. lat temu wskutek cofania się lodowca
– Bałtyckie jezioro zaporowe – utworzyły go wody roztopowe, słodkie zbierające się przed czołem lodowca
– Zimne morze yoldiowe – uzyskanie połączenia z Atlantykiem
– Jezioro ancylusowe – zanikający lądolód skandynawski spowodował podnoszenie Skandynawii
– Morze litorynowe – płd. część jeziora ancylusowego uległa obniżeniu, co było przyczyną połączenia się przez cieśniny duńskie z Atlantykiem
Powierzchnia Bałtyku: 415,3 tys. km˛
Jest morzem płytkim, szelfowym. Ok. 80% powierzchni Bałtyku zawarta jest pomiędzy izobatami 50-100m, tylko 2% powyżej 100m
średnia głębokość wynosi 55m
największa głębina – Landsort – 459m
z Morzem Północnym łączy się przez cieśniny duńskie:
– Skagerrat
– Kattegat
– Sund
– Wielki Bełt
– Mały Bełt
Bałtyk jest morzem chłodnym. Temp. zależy od szerokości geograficznej i zasolenia
0-C – +18-C w zatokach do +22-C
Linia brzegowa jest dobrze rozwinięta, Bałtyk posiada kilka zatok:
– Botnicka
– Fińska
– Ryska
– Gdańska
Podział Bałtyku:
– część płn. Zatoka Botnicka
– część śr. Wyspy Alanckie – zat. Gdańska
– część płd. zat. Pucka – cieśniny duńskie
Zasolenie jest niewielkie
Średnie wynosi 7,8%
Małe zasolenie jest spowodowane:
– małą wymianą wód z oceanem
– dużo słodkich rzek wpływa do Bałtyku
zasolenie wzrasta wraz z głębokością do 15-18 %
Skagerrat i Kattegat
30 – 32% 20 – 30%
Bełt i Sund 10 – 20%
Polskie wybrzeże – 7%
Ruchy wody morskiej wywoływane są przez:
– różne zasolenie
– siła wiatru uderzająca o powierzchnię
