1. Talk- związek chemiczny o wzorze 3MgO*4SiO2*H2O, minerał barwy białej , zielonej lub żółtej o perłowym połysku. 1 w skali Mohsa, jest tłusty w dotyku działa antystatyczne. Zastosowanie w kosmetyce, do produkcji materiałów izolacyjnych, farb podkładowych, w przemyśle gumowym. W Polsce występuje w niewielkich ilościach w Sudetach (Góry Sowie).
2. Gips – prosty związek chemiczny o wzorze CaSO4*2H2O. 2 w skali twardości. Czysty jest przeźroczysty, szklisty. Odmiana szlachetna to alabaster. Zastosowanie w budownictwie, medycynie, sztuce. Występuje na Wyżynie Lubelskiej, Niedzice Nidziańskiej.
3. Kalcyt – 3 w skali twardości, prosty związek chemiczny CaCO3, występuje powszechnie w przyrodzie. Popularny minerał skałotwórczy. Czysty jest bezbarwny o szklistym połysku. Są znane odmiany różowe, żółte i szare. Składnik wielu skał osadowych (wapieni, margli) oraz metamorficznych (marmurów). Wykorzystywany jest głównie w przemyśle ceramicznym i szklarskim jako topnik , w budownictwie, sztuce, rolnictwie.
4. Kwarc – prosty związek chemiczny SiO2, najbardziej pospolity minerał budujący skorupę ziemską. 7 w skli twrdości. Może być bezbarwny (kryształ górski), jednak występowanie wielu domieszek powoduje istnienie jego różnobarwnych odmian np. agat, ametyst, chryzopraz, cytryn, krwawnik, morion. Zastosowanie w przemyśle szklarskim, ceramicznym, w optyce, radiotechnice, jubilerstwie.
5. Siarka – 1-2 w skali Mohsa. Minerał żółty, rysa zgodna z kolorem minerału, brak przeźroczystości , żółty połysk.
6. Cynober – 3 w skali Mohsa, o wzorze HgS, minerał wykorzystywany przemysłowo jako ruda rtęci, barwy czerwone, nieprzeźroczysty, rysa czerwona.
7. Grafit – 1-2 w skali Mohsa, szary, rysa szara, metaliczny połysk, służy do wyrobu elektrod, ołówków, smarów, farb.
8. Opal – minerał o wzorze SiO2*nH2O, bezpostaciowy(brak sieci krystalicznej), nietrwały, po pewnym czasie przechodzi w chalcedon lub kwarc. 5 w skali Mohsa. Rysa biała, brak przeźroczystości, połysk kolorowy.
9. Piryt – 6 w skali Mohsa, o wzorze FeS2, złocisty, biała rysa, brak przeźroczystości, metaliczny połysk, nie przewodzi prądu elektrycznego. W Polsce występuje w Górach Świętokrzyskich i na Śląsku.
10. Lazuryt – 6 w skali Mohsa, szafirowy, rysa szafirowa, brak przeźroczystości. (Na, Ca)8 [(SO4,S,Cl2),(AlSiO4)6].
Skały
SKAŁY OSADOWE
OKRUCHOWE
1. Iły – skała zbudowana z drobnych ziarenek, minerałów ilastych, łyszczyków i pyłu kwarcowego. Osadza się na dnach zbiorników wodnych. W procesie diagenezy iłów powstaje spoista skała iłowiec.
2. Muły – luźna skała osadowa, powstaje w zbiornikach wodnych, w wyniku nagromadzenia bardzo drobnych ziaren frakcji pylastej z domieszką substancji ilastych oraz dużą ilością materii organicznej. W procesie diagenezy mułów powstaje spoista skała mułowiec.
3. Piaski – luźna skała osadowa, skład mineralny piasku jest bardzo zróżnicowany. Wyróżniamy piaski kwarcowe, ortoklazowe, szarogłazowe. Wyróżniamy piaski rzeczne, morski ,wydmowe, nadrzeczne. W procesie diagenezy piasków powstaje spoista skała piaskowiec.
4. Żwiry – luźna skała osadowa, składa się z obtoczonych okruchów skalnych tkz. otoczaków. Wyróżniamy żwiry morskie, jeziorne, rzeczne. W procesie diagenezy żwirów powstaje spoista skała zlepieniec.
5. Lessy – skała osadowa, składa się z ziarenek kwarcu, węglanu wapnia, oraz materiałów ilastych, zawiera także domieszki skaleni, miki oraz wodorotlenków żelaza i glinu. Less jest skałą zwartą, miękką, porowatą, ma barwę żółtą lub żółtokremową.
ORGANICZNE
Węgle
1. Torf – zbudowany z substancji organicznych (kwasy huminowe i ich związki, celuloza, hemiceluloza, lignina, bituminy) zawierających duże ilości węgla i azotu, a także substancji mineralnych (Krzemionka, żelazo, fosfor, wapń i in.). Wyróżniamy torf wysoki (węgiel) oraz torf niski (azot).
2. Węgiel kamienny – jeden z węgli kopalnych, zawiera 78-92% pierwiastka węgla. Barwa czarna, zwarty, kruchy, przy spalaniu daje długi, błyszczący płomień.
3. Węgiel brunatny – jeden z węgli kopalnych, zawiera 65-78% pierwiastka węgla. Barwa jasnobrunatna, brązowa do czarnej.
Wapienie – skała zawierająca ok. 75% kalcytu. Barwa od białej przez żółtą, szarą, czerwoną do brunatnej. Jako domieszki mogą zwierać dolomit, kwarc, glaukonit, piryt, minerały ilaste i in. Powstają na dnie jezior albo jako skała na lądzie, powstają z wapiennych szkieletów zwierząt.
Bituminy – kopalne węglowodory, powstałe w długotrwałych procesach geologicznych prawdopodobnie z resztek roślinnych i zwierzęcych w osadach morskich. Wyróżnia się bituminy: gazowe (gaz ziemny), ciekłe (ropa naftowa), stałe (wosk ziemny, łupki bitumiczne).
1. Wosk ziemny – naturalna mieszanina stałych węglowodorów (głównie parafinowych), twardość 1-2, barwa czarna, brązowa, zielonobrązowa, lub żółta, połysk żywiczny, plastyczny. Powstaje na skutek odgazowywania ropy naftowej w trakcie jej migracji ku powierzchni ziemi.
2. Łupki bitumiczne – drobnoziarniste skały ilaste, składają się głównie z minerałów ilastych wzbogaconych o substancje bitumiczne.
3. Ropa naftowa – mieszanina węglowodorów (alkanów, cykloalkanów, arenów), kwasów karboksylowych, fenoli, tioalkoholi, pochodnych tiofenu, azotowych związków heterocyklicznych, żywic, związków metaloorganicznych. Barwa brązowa lub czarna, odznacz się silnym, specyficznym zapachem.
4. Gaz ziemny – mieszanina węglowodorów (głównie metanu -powyżej 75% i etanu), zawiera jako domieszki azot, helowce, tlen, dwutlenek węgla, siarkowodór, dwusiarczek węgla.
Kreda – skała powstała w wyniku nagromadzenia dużych ilości wapiennych szkieletów glonów planktonicznych, skorupek otwornic, drobnych nieorganicznych ziaren kalcytu. W Polsce występuje na Wyżynie Lubelskiej.
CHEMICZNE
Skały solne
1. Sól kamienna – powstała w wyniku wytrącania się halitu podczas odparowywania wody z mórz lub słonych jezior.
2. Sól potasowa – czysta jest bezbarwna , domieszki mogą go zabarwić na żółtawo, czerwonawo lub niebieskawo. Posiada szklisty połysk. Powstaje w czasie odparowywania mórz lub słonych jezior.
Gipsy – skała osadowa chemicznego pochodzenia złożona z minerału gipsu z domieszkami anhydrytu, soli kamiennej, dolomitu, kalcytu, kwarcu, pirytu i innych.
SKAŁY PRZEOBRAŻONE
1. Marmury – skała metamorficzna powstała w wyniku przeobrażenia skał węglanowych (wapieni, dolomitów) składająca się głównie z kalcytu. W zależności od domieszek może przybierać różne barwy: białą, szarą, różową, zielonkawą, czarną. Używana jako materiał budowlany i rzeźbiarski. W Polsce wydobywane są w Sudetach.
2. Gnejsy – skała metamorficzna składająca się z kwarcu oraz glinokrzemianów sodu, potasu, wapnia, żelaza, magnezu. Powstaje przez przekształcenie granitu i jej skład odpowiada mu. Występuje w Polsce w Górach Sowich i Sudetach.
3. Koks naturalny – powstaje z węgla przy kontakcie z gorącą magmą (metamorfizm kontaktowy). Tekstura porowata powstała na wskutek odgazowywania. Ma kolor czarny i jest lekki. Przemysłowo produkowany jest w koksowniach.
4. Łupki krystaliczne – szeroka grupa skał metamorficznych o różnorodnym składzie chemicznym, charakteryzująca się równoległym układem minerałów posiadających kształt blaszkowaty, co jest powodem ich łatwego rozpadu na szereg cienkich płytek. Powstają w wyniku przeobrażenia skał magmowych i osadowych, pod wpływem temperatury i ciśnienia w płytszych piętrach metamorfizmu. Występuje w Górach Sowich i Sudetach.
SKAŁY MAGMOWE
1. Granit – skała głębinowa o jasnoszarej lub różowej barwie, ziarnistej strukturze. Zbudowany z kwarcu, skaleni, miki, ortoklazu i łyszczków. Najbardziej rozpowszechniona skała głębinowa. Występuje najczęściej w centralnych częściach dużych łańcuchów górskich, tworząc ogromne masywy, tkz. batolity. Twardy, zbity, występuje w Sudetach.
2. Rapakiwi – odmiana granitu charakteryzująca się występowaniem dużych, czerwonych lub różowoczerwonych kryształów skaleni potasowych, otoczonych białawą lub zielonawą otoczką oligoklazu. Często występuje w Polsce w postaci głazów narzutowych.
3. Cieszynit – drobnokrystaliczna żyłowa skała magmowa, której głównymi składnikami są: plagioklaz, biotyt, piroksen, amfibol sodowy, hornblenda, nefelin. Zabarwienie ciemne. Występuje bardzo powszechnie w okolicach Cieszyna.
4. Andezyt – skała wylewna o strukturze porfirowej. Składa się głównie z plagioklazu i amfibolu lub piroksenu. W Polsce występuje głównie w Pieninach.
5. Porfir – wyróżniamy porfiry: kwarcowe – należące do grupy skał kwaśnych, charakteryzujące się występowaniem jasnych prakryształów kwarcu oraz bezkwarcowe – należące do grupy skał obojętnych, zawierające prakryształy skaleni, piroksenów i amfiboli.
6. Pumeks – skała wylewna zbudowana z silnie porowatego, jasnego szkliwa wulkanicznego.
7. Bazalt – skała wulkaniczna barwy czarnej lub ciemnoszarej, szklisty, pod względem składu mineralnego odpowiada diabazowi. Główne składniki bazaltu to glinokrzemiany sodu i potasu z domieszką żelaza. Występuje w Polsce w okolicach Krakowa, Gór Świętokrzyskich, w Sudetach i na Pogórzu Sudeckim.
8. Ksienit –
