Przemysł środków transportu, mimo, że nie cechuje się już tak znaczną dynamiką wzrostu produkcji jak w latach 1950-1975, nadal odgrywa dużą rolę. Sięga niemal 10% wartości produkcji przemysłowej i ma duże znaczenie w światowym handlu wyrobami przemysłu przetwórczego.
Krajem o najsilniej rozwiniętym przemyśle środków transportu są Stany Zjednoczone, później Japonia, Niemcy, Rosja, Francja i Wielka Brytania. Struktura produkcji przemysłu transportowego w wymienionych krajach wykazuje duże różnice, w Stanach Zjednoczonych 51,7% wartości wytworzonej w przemyśle środków transportu to przemysł samochody, a 41,9% to przemysł lotniczy, w Wlk. Brytanii to 50% przemysł samochodowy i 39% przemysł lotniczy, natomiast w Japonii 80% to przemysł samochodowy a 2,5% lotniczy
Przemysł Samochodowy
– Czynniki lokalizacji
o rynek zbytu
o korzyści aglomeracji
o baza naukowo-techniczna
o wykwalifikowana siła robocza
Początki rozwoju tego przemysłu na świecie wiążą się z niewielkimi zakładami, w których produkcja rosła jednak szybko, osiągając w 1929 r. 5,3 mln sztuk samochodów osobowych i 1,1 mln sztuk samochodów ciężarowych. Kryzys gospodarczy lat trzydziestych, a następnie druga wojna światowa zakłóciły jego rozwój, ale już w 1950 r. Światowa produkcja wynosiła 8,2 mln sztuk samochodów osobowych i 2,3 mln sztuk samochodów ciężarowych. Od tego czasu rozpoczęła się jego nieustanna rozbudowa, trwająca bez zaburzeń do 1973 r. W latach 1960-1973 produkcja samochodów wzrosła 2 krotnie do 30 mln, a produkcja samochodów ciężarowych 3 krotnie osiągając 8,6 mln. Przez kilka następnych lat tępo rozwoju znacznie spadło, spowodowane to było kryzysem energetycznym. Na początku lat osiemdziesiątych produkcja wskazywał tendencję wzrostową jednak już nie tak dynamiczną jak uprzednio. W 1994 r. Wyprodukowano 35,4 mln samochodów odobowych i 14,3 mln samochodów ciężarowych.
Przemysł samochodowy obejmuje zakłady montażowe oraz zakłady specjalizujące się w produkcji podzespołów i części. W krajach o rozwiniętej tej dziedzinie przemysłu zakłady montażowe są duże, natomiast podzespoły i części wytwarza wiele małych firm. Szczególnie dużą liczbą drobnych dostawców części odznacza się Japonia. Jej cechą charakterystyczną jest również duży stopień przestrzennego rozproszenia, gdyż zakłady znajdują się w wielu ośrodkach – w Nagoi, Kioto, Jokohamie, Hiroszimie i Kawasaki (samochody ciężarowe).
Od lat 60 XX wieku produkcja samochodów systematycznie rosła by w 1994 r. osiągnąć pozycje lidera światowej produkcji samochodów, kraj ten produkuje 22,6% światowej produkcji samochodów osobowych i 19,3 światowej produkcji samochodów ciężarowych. Na wyspie produkuje się takie marki jak: Nissan, Toyota, Mazda, Suzuki, Honda, Subaru, Mitshubishi, z czego 60% rynku opanowali Toyota i Nissan. Większość japońskich produkcji samochodów jest przeznaczona na eksport. W celu zwiększenia eksportu a równocześnie zwiększenie opłacalności firmy te zakładają filie w Korei, Malezji, Tajlandii, Brazylii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Indiach, Meksyku, Indonezji, Chinach, Turcji, Hiszpanii, Holandii, Stanach Zjednoczonych, RPA, Wenezueli, Filipinach, Ekwadorze, Kolumbii, Argentynie i we Włoszech.
W Stanach Zjednoczonych początki rozwoju przemysłu wiążą się z wytwórniami, które powstały w uprzemysłowionej przyjeziornej części kraju. Głównym jego centrum stało się Detroit, wokół którego znajdują się wytwórnie zlokalizowane na przykład we Flint, Pontiac, Ann Arbor. Detroit jest nie tylko ośrodkiem montażu samochodów, lecz także produkcji materiałów i części samochodowych. W tym samym rejonie ośrodkami tego przemysłu są również Cleveland i Toledo. Od czasu zakończenia II wojny światowej na znaczną skalę rozwinął się on także w zachodniej części kraju – San Francisco i Los Angeles. W południowej części kraju liczącymi się ośrodkami są Atlanta i Dallas. Stany Zjednoczone długo liderowały w produkcji samochodów osobowych jednak ostatnio musiały uznać wyższość Japonii, USA produkuje >20% samochodów osobowych na świecie, w produkcji samochodów ciężarowych nadal prowadzą produkując 33,4% światowej produkcji. Koncerny amerykańskie w przeciwieństwie do japońskich nie są nastawione na eksport, gdyż posiadają olbrzymi wewnątrzkrajowy rynek, a także nie trafianie w gusta Europejczyków (samochody są duże, drogie i brzydkie). Część jednak eksportuje się do Kanady, a jedynym poważnym eksporterem światowym jest Ford. Głównymi producentami w Stanach Zjednoczonych są takie firmy jak: Dodge, Chrysler, Ford, Chevrolet, Jeep, Pontiac, Mercury, Cadillac, Oldsmobile i Buick a także kilka mniej znanych marek. Tak jak Japończycy Amerykanie posiadają filię w wielu krajach: Kanadzie, Niemczech, Austrii, Brazylii, Wenezueli, Meksyku, Kolumbii, Ekwadorze, Argentynie. Ford posiada filię również w Japonii, Australii, Belgii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Portugalii, RPA i w Niemczech.
Niemcy w 1994 r. osiągnęły 14,9% produkcji światowej samochodów osobowych, choć rynek niemiecki jest dość duży to takie firmy jak Volkswagen, Mercedes, BMW, Ford, Audi, Opel i Porsche są nastawione na eksport, jest to drugi po Japonii kraj eksportujący samochody. Ośrodki produkcyjne znajdują się w Wolfsburgu, Emden, Salsgitter (Audi, Volkswagen), Rüsselsheim (Opel), Kolonii (Ford), Stuttgarcie (Mercedes, Porsche), Monachium (BMW). Firmy te pozakładały filię w: Brazylii, Chinach, RPA, USA, Australii Belgii, Wielkiej Brytanii, Indiach, Japonii (gdzie trudno o eksportować gdyż są tam przepisy bardzo ograniczające import samochodów czy produkcje innych firm niż Japońskie), Meksyku, Portugalii, Argentynie, Turcji, Austrii, Hiszpanii i na Węgrzech.
Kolejnym krajem posiadającym część światowej produkcji samochodów osobowych jest Francja 8,9%. Zakłady firm francuskich: Peugeota, Renaulta i Citroena, znajdują się głownie w Paryżu i jego pobliżu we Flins, trochę dalej w Rouen, Orleanie, Miluzie, Nancy i w Sochaux. Francuskie firmy są też przygotowane do eksportu i posiadają filie w: Hiszpanii, Portugalii, Urugwaju, Wielkiej Brytanii, Argentynie, Kolumbii, Turcji, Szwecji, Rosji (Renault).
Choć Hiszpania posiada tylko jedną markę SEAT-a to, jednak osiągnęła 5,2% produkcji światowej samochodów osobowych, głównie za sprawą zagranicznych firm inwestujących w ten kraj, gdzie jest duży rynek zbytu, powiększający się wraz ze wzrostem gospodarki hiszpańskiej, a także tania siła robocza. Filie mają tam takie marki jak: Citroen, Ford (europejski), Mercedes, Opel, Peugeot i wiele innych. Zakłady przemysłu głownie skoncentrowane są w Barcelonie i jej sąsiedztwie, a także w Valladolid.
Wielka Brytania, choć posiada wiele sławnych marek samochodów osobowych: Jaguar, Bentley, Aston Martin, Rolls-Royce, Lotus, TVR, to jednak jej udział wynosi tylko 4,1% światowej produkcji samochodów. Dzieje się tak, dlatego, że są to samochody bardzo drogie i składane głównie ręcznie, więc nie powstaje ich zbyt dużo (1999r. 1001 Bentleii i 439 Rolls-Royców, TVR 1460). Na wyspie dominująca część produkcji przypada na dwa okręgi – Londyński i Midland. Większość samochodów jest już sprzedana przed wyprodukowaniem tak, więc firmy nie muszą się martwić ich zbytem, co oznacza, że zakładanie filii jest nieopłacalne. Samochody produkowane bardziej masowo Vauxhall i Rover są przeznaczone na rynek brytyjski.
We Włoszech największe zakłady należące do Fiata znajdują się w Turynie, a wiele z nim współpracujących w jego rejonie. Istotne znaczenie jako ośrodek tego przemysłu ma również Neapol. Kraj ten wytwarza 3% światowej produkcji samochodów osobowych, słynie z takich marek jak wymieniony Fiat, a także z Alfy Romeo, Lanci i samochodów sportowych jak: Ferrari, Maserati, Bugatti, Lamborghini. Filie zakłada głównie Fiat: Polska, Francja, Brazylia, Indie, Malezja, Argentyna.
W Korei Południowej działają głównie w okręgu przemysłowym dwie firmy: Hundai i Daewoo, posiadają filie w: Egipcie, Iranie, Rumuni, Polsce, Indiach, Wenezueli.
W Szwecji działają również dwie firmy Saab i Volvo cały czas podnosząc swoją produkcje, gdyż coraz więcej osób się d nich przekonuje, zapewne za sprawą bezpieczeństwa, jakie proponują, gdyż w Skandynawii jest to bardzo ważne.
Na koniec trzeba podkreślić, że polityka firm jest taka sama. Wielcy producenci, mający swoje fabryki na całym świecie postępują według sprawdzonej zasady: na ważne rynki przygotowywują nowe modele, a produkcje starych na motoryzacyjne antypody: do Europy Środkowej, Azji, Afryki, czy Ameryki Południowej. I tak do dziś w Meksyku wytwarzany jest Volkswagen Garbus pod nazwą Sedan itp.
Wszystkie te firmy nie mogłyby istnieć bez żadnych powiązań. Trzeba sobie uświadomić, że zanim z taśmy montażowej zjedzie nowy model samochodu, trzeba ponieść bardzo duże nakłady na prace badawczo rozwojowe. Nie stać na to małych firm, dlatego albo upadają, albo stają się częścią wielkich korporacji i to nie tylko o zasięgu krajowym, lecz także międzynarodowym. I tak do największych koncernów należą:
– General Motors, który posiada Chevrolet, Pontiaca, Buicka, Oldsmobila, Cadillaca, Opla, Vauxhalla, Saaba.
– Ford posiada Forda, Mercurego, Lincolna, Jaguara, Astona Martina, Volvo
– Toyota – Toyota, Lexus, Daihatsu
– DaimlerChrysler – Mercedes, Smart, Chrysler, Dodge, Jeep, Sterling, Colt
– Volkswagen – Volkswagen, Audi, Seat, Skoda, Bentley, Rolls-Royce, Labmborgini
– Fiat
– PSA
– Honda
– Nissan
– Renault
Przemysł Stoczniowy
Czynniki lokalizacji
– odpowiednie ukształtowanie wybrzeża i dna morskiego
– sąsiedztwo hut żelaza
– korzyści aglomeracji
– baza naukowo-techniczna
Ważną branżą przemysłu środków transportu jest przemysł stoczniowy, mający wielowiekową historię. Jego znaczenie w całokształcie produkcji przemysłu środków transportu uległo jednak wyraźnemy osłabieniu w stosunku do tego, jakie miał do połowy lat 70. Po dużych wahaniach tonażu wodowanych statków w latach 50, w następnych latach szybko rósł do 1975 r. Od 1960 r wynosił 8,3 mln BRT, a w 1975 36 mln BRT. Było to odzwierciedleniem rosnących przweozów ładunków na świecie i wzrostu zamówień na statki. Duży wpływ na zwiększenie tonażu wodowanych statków miał rosnący import ropy naftowej do E
uropy Zachodniej, USA i Japonii. Jest to okres, w którym zaczęto budować tankowce o dużej wyporności. Następne lata przyniosły wielki regres w 1979 r. tonaż wodowanych statków był 3-krotnie mniejszy i wynosił 11,8 mln BRT. Tak wielki spadek produkcji był spowodowany dwoma przyczynami – dużym nasyceniem statkami morskich przedsiębiorstw transportowych, oraz kryzysem energetycznym. Po 1979 r. produkcja wzrosła, jednak wykazywała znaczne wahania, a wyraźny wzrost koniunktury uwidocznił się dopiero w latach 90, kiedy tonaż wodowanych statków osiągnął ponad 20 mln BRT. Zwiększające się zamówienia wiążą się głównie z koniecznością odnowy starej floty, w tym także w celu zwiększenia bezpieczeństwa żeglugi.
Okres małych zamówień na budowę statków powodują bankructwa i likwidację wielu stoczni i tylko niektóre z nich odradzają się w czasie poprawy koniunktury. Miejsce ich zastępują nowe stocznie lub stare, ale odpowiednio zmodernizowane, oferujące korzystniejsze warunki zawierania umów. Następstwem tego są zmiany w rozmieszczenieu światowego przemysłu stoczniowego.
Przez długi okres czasu W. Brytania dominowała w produkcji statków w 1929 ž, a w 1950 już tylko 1/3 światowej produkcji, w latach 50 cała Europa produkowała ponad 2/3 statkow, USA 12,5%, a Japonia 10%. Jednak już10 lat później na pierwszym miejscu znajdowała się Japonia, by pod koniec lat 60 przejąc ponad połowę światowej produkcji (japonia dużo tankowców, inni droższe statki). W latach 70 budowę przemysłu stoczniowego zaczęła Korea Południowa by w 1980 zająć drugie, po Japonii, miejsce w tonażu wodowanych statków.
Dziś nadal Japonia produkuje najwięcej bo ok. 41% światowej produkcji, a główne ośrodki to rejon od Osaki po Kure, Jokohama i Jokosuka. Korea plasuje się na drugim miejscu i ma niecałe 22% światowej produkcji, a przemysł stoczniowy mieści się głównie w Pusanie, w Okpo koło Pusany znajduje się największa i najnowocześniejsza stocznia świata (1998 dane). Trzxecim producentem są Niemcy 4,4%, dalej Dania i Włoch 3,4%, a na szóstym miejscu Polska 2,1% światowej produkcji, z głownymi ośrodkami w Szczecinie i Trójmiescie. ( rok wcześniej 9 miejsce i 1,6% światowej produkcji).
Przemysł lotniczy
Czynniki lokalizacji
– strategiczne
– klimatyczne ( obszary o małych opadach zachmurzeniach
– społeczne (o małym zaludnieniu hałas)
Silnie skoncentrowany w wielu krajach jest przemysł lotniczy. Wynika to z bardzo wysokich kosztów produkcji samolotów, konieczności ponoszenia nakładów na prace badawczo-rozwojowe. Najsilniej przemysł ten jest rozwinięty w Stanach Zjednoczonych, w których wytwarz się zarówno wile rodzajów samolotów wojskowych, jak i ciężkie samoloty transportowe, pasażersie i niewielkie pasażerskie dla indywidualnych użytkowników. Dominują w nim zakłady, z których wiele powstało w czasie II wojny światowej w regionie Pacyfiku w Seattle (gdzie obecnie wytwarza się Boeingi), Los Angeles, San Diego, Long Beach, Dallas – wytwarza się samoloty duże, a w New York, Baltimore i Filadelfii – samoloty małe. Drugi miejsce zajmuje Rosja o rozwiniętej produkcji samolotów wojskowych i transportowych (Moskwa, Sankt Petersburg), dalej Francja (Paryż, Tuluza), Wielka Brytania (Manchester, Bristol, Cardiff, Kingston) i Ukraina (Charaków i Kijów).
Przemysł kolejowy
W przemyśle taboru kolejowego pierwsze miejsce w latach 80 zajmowało ZSSR, produkując 20% wagonów osobowych i 40% towarowych wytwarzanych w świecie. Na dużą skalę przemysł ten był rozwinięty także w Stanach Zjednoczonych, jego produkcja uległa załamaniu na skutek braku popytu. Obecnie największymi producentami taboru kolejowego są Indie, Chiny i Rosja – przypada na nie niemal 50% światowej produkcji wagonów towarowych. Na uwagę zasługują niemcy, ze wzglendu na duży udział w produkcji wagonów osobowych 16% oraz Japonia i Francja, które choć nie produkują dużo to wprowadzają nowe technologie pozwalające jeździć z dużymi szybkościami, produkują one najszybsze w świecie pociągi pasażerskie.
