Ukształtowanie powierzchni Ziemi jest wynikiem przeciwstawnego działania (interakcji) procesów endogenicznych i egzogenicznych, które powodują, że ukształtowanie powierzchni stale się zmienia. W ciągu długiego czasu rozwoju skorupy ziemskiej wzajemne oddziaływanie tych procesów doprowadziło do dzisiejszego rozmieszczenia kontynentów i oceanów oraz ukształtowało powierzchnię kontynentów i dno oceaniczne.
Powierzchnia kuli ziemskiej wynosi około 510 mln km2. Powierzchnia wszechoceanu światowego zajmuje 361 mln km2, a kontynentów- tylko ok. 149 mln km2.
Największe formy ukształtowania powierzchni Ziemi to wielkie cokoły kontynentalne i baseny oceaniczne. Powierzchnia kontynentów i oceanów nie pokrywa się z powierzchnią cokołów kontynentalnych i basenów oceanicznych.
Cokoły kontynentalne to obszary lądowe łącznie z szelfem, płytkimi morzami i stokami kontynentalnymi znajdującymi się poniżej poziomu morza: stanowią one ok. 35 % powierzchni Ziemi.
Baseny oceaniczne to ogromne obniżenia w skorupie ziemskiej rozpościerające się poniżej szelfu i stoków kontynentalnych: zajmują ok. 63% powierzchni Ziemi.
Rozmieszczenie lądów na kuli ziemskiej jest nierównomierne. Na półkuli północnej stanowią one 39,4 % powierzchni (półkula lądowa), a na półkuli południowej 18.7 % (półkula wodna). Na półkuli wschodniej lądy zajmują 36,4%, na zachodniej 18,6%. Wielkość lądów jest różna. Średnie wzniesienie lądów wynosi około 850 m.n.p.m. a średnia głębokość oceanów około 3800m.
UKSZTAŁTOWANIE DNA OCEANICZNEGO:
Zastosowanie echosondy pozwoliło na uzyskanie dokładnych informacji o głębokościach i ukształtowaniu dna oceanicznego. Znajdują się tam potężne grzbiety śródoceaniczne, głębokie rowy oceaniczne i góry.
Ukształtowanie dna oceanicznego jest bardzo urozmaicone, a różnice wielkości są większe niż na kontynentach. Wyróżnia się takie formy ukształtowania dna oceanicznego jak:
-szelf- jest łagodnie opadającym do głębokości około 200 m przybrzeżnym fragmentem dna zalanym przez morze.
-stok kontynentalny- to fragment dna oceanicznego o znacznie większym nachyleniu niż szelf, zbudowany z tych samych skał co ląd, ograniczony z jednej strony szelfem, a z drugiej przechodzący w basen oceaniczny.
-baseny oceaniczne- to największe formy ukształtowania dna oceanicznego, zajmujące 72% pow. Wszechoceanu. Położone są na głębokościach od 4000 do 6000 m i stanowią najmniej urozmaicony obszar dna.
-rowy oceaniczne- to najgłębsze miejsca oceanów, położone na ich obrzeżach, ciągnące się wzdłuż kontynentów lub archipelagów (Rów Mariański 11022m)
-grzbiety śródoceaniczne- wznoszą się ponad dno basenów oceanicznych, siegając 2000-3000 m.p.p.m. Są to obszary aktywne sejsmicznie. Szczyty podwodnych grzbietów oceanicznych, wynurzające się ponad poziom morza, tworzą wyspy.
UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI LĄDÓW:
Największe formy ukształtowania powierzchni lądów to niziny, wyżyny i góry. Ich rozmieszczenie na poszczególnych kontynentach nie jest jednakowe.
Najniższym kontynentem o przewadze nizin jest Europa, której średnia wysokość wynosi ok. 292 m.n.p.m. Najwyższym kontynentem jest Antarktyda, na której przeważają góry i wyżyny, a jej średnia wysokość wynosi 2030 m.n.p.m.
Niziny są obszarami lądu położonymi do wysokości 300 m.n.p.m. Dzieli się je na płaskie (równiny), faliste lub pagórkowate. Budowa geologiczna nizin jest różna. Niektóre z nich powstały wskutek wynurzenia dawnego dna morskiego, inne w wyniku akumulacji rzecznej, lodowcowej czy przez zasypywanie kotlin lub zatok osadami nanoszonymi przez rzeki.
Na nizinach występuję depresje (obszary położone p.p.m.) Najniżej położoną depresją jest rów Jordanu z Morzem Martwym- 393 m.p.p.m. Największą depresją jest obszar Morza Kaspijskiego: zajmuje ona 710 tys.km2 i leży 23 m.p.p.m.
Depresja w Polsce na Żuławach wynosi 1,8 m.p.p.m.. Największą kryptodepresją świata jest tektoniczna niecka Bajkał (-1164 m.p.p.m.)
Wyżyny to obszary lądowe wznoszące się ponad 300 m.n.p.m., przeważnie o równinnym ukształtowaniu terenu. Charakter wyżyn mają również wysoko położone kotliny. Najwyżej położoną wyżyną jest Tybet, leżący na wysokości 4500-5000 m.n.p.m. Największe wyżyny to Wyżyna Mongolska (ok. 3 mln km2) i Irańska (2,5 mln km2).
Budowa geologiczna wyżyn jest zróżnicowana. Większość ma budowę płytową, zazwyczaj jednak mają bardzo skomplikowaną budowę geologiczną, gdyż często są odmłodzonymi przez wypiętrzenia starymi powierzchniami zrównań.
Góry to najwyżej położone wzniesione części powierzchni Ziemi, wyróżniające się dużymi wysokościami względnymi i dużymi nachyleniami stoków. Ze względu na wysokość góry dzielimy na: niskie, (do 600 m.n.p.m.), średnie ( do wysokości 1500 m.n.p.m.) i wysokie (powyżej 1500m.n.p.m.). Najwyższe góry świata to Himalaje z najwyższym szczytem Mount Everestem (8848m.n.p.m.).Góry: fałdowe, zrębowe i wulkaniczne.
