Wojna Trzydziestoletnia była to wojna między cesarzem z rodu Habsburgów i katolickimi książętami Rzeszy (Liga Katolicka), których popierały Hiszpania, pd. Niderlandy i pod koniec wojny Dania, a obozem protestanckim ( unia protestancka) oraz jego sprzymierzeńcami: Francją, Szwecją, Holandią. Wybuchła na tle konfliktów politycznych i religijnych w Rzeszy; w późniejszym okresie decydującym czynnikiem kontynuowania wojny trzydziestoletniej było dążenie króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa, do opanowania ziem na pd. od Morza Bałtyckiego i poddania samego morza wyłącznej kontroli Szwecji, a także nieustająca rywalizacja francusko-habsburska. Wojna trzydziestoletnia rozpoczęła się powstaniem czeskim (defenestracja praska 1618) przeciw Habsburgom, stłumionym po klęsce pod Białą Górą 1620, i walkami w Palatynacie 1623; kontynuowana 1625-29 wskutek interwencji Danii oraz 1630-48 – Szwecji; 1635 do wojny włączyła się Francja; jednocześnie w Niderlandach toczyły się walki Holandii z Habsburgami zakończona pokojem westfalskim-1648. Religia przestała być źródłem międzynarodowych konfliktów politycznych, zaludnienie Rzeszy zmniejszyło się (szacunkowo) o 15-20% (z ok. 20 mln do ok. 16-17 mln.), a Czech z 3mln. na 780000.
Zdefiniujmy teraz pojęcie wojny religijnej, są to konflikty głównie o charakterze wojen domowych, toczone w XVI-XVII w. w wielu krajach europejskich między zwolennikami reformacji a katolikami. U podstaw wojen religijnych – prowadzonych pod hasłami obrony wiary – leżały sprzeczności społeczno-polityczne i przede wszystkim religijne.
W latach1556-1576, za panowania następców Karola V, po całych Niemczech i w Austrii nasilał się protestantyzm, więc pod wpływem jezuitów wzmogła się reakcja katolicka (kontrreformacja). Opierała się ona głównie na Habsburgach oraz książętach bawarskich i zagrażała stanowisku książąt protestanckich w Rzeszy.
1576-1612 Katolicy z powodzeniem zaczęli wypierać wpływy protestanckie z okręgów nadreńskich, a nawet przenikać do pólnocno-zachodnich Niemiec. Jezuici objęli swoją działalnością Czechy, a ich ostoją stała się katolicka Bawaria. W roku 1608 powstała protestancka Unia Obronna. W celu przeciwstawienia się reakcji katolickiej, protestanci utworzyli unię ewangelicką, z elektorem Palatynatu Reńskiego Fryderykiem na czele. W 1609 roku Utworzono ligę katolicką, w odpowiedzi na wcześniej założoną unię protestancką. Liga związana była z cesarzem, hiszpańskimi Habsburgami i z papieżem. Wrogie stosunki między dwoma obozami groziły wojną już w 1610r.
W 1609r. Pod wpływem ostrej opozycji sejmu czeskiego zatwierdzono stanom czeskim wolność religijną. To ustępstwo Habsburgów nie trwało jednak zbyt długo, gdyż cesarze Niemiec niechętnie dotrzymywali złożonych obietnic, ciągle ograniczając swobodę Czechom. Długotrwały ucisk polityczny i religijny pogłębiał kryzys w Czechach. Wojna rozpoczęła się w Pradze Defenestracją praską, spowodowaną naruszeniem zobowiązań cesarskich i obawą przed objęciem władzy przez Ferdynanda. Po trwającej trzydzieści lat wojnie, podpisano wreszcie Pokój Westfalski, który nie tylko gwarantował państwom europejskim (głównie Czechom) swobodę wyznaniową, ale również, przydzielił różnym państwom różne terytoria, np.:Szwecja uzyskała pomorze zachodnie, Francja Alzację i Lotaryngię.
Państwa te także zwiększyły swoje znaczenie w Europie. Ponadto powstały jako niepodległe republiki Holandia i Związek Szwajcarski. Do negatywnych skutków zaliczyć należy upadek rolnictwa, handlu i usług. Ogólny upadek kultury sprzyjał rozpowszechnianiu ciemnoty i zabobonu, czego przejawem były np. procesy o czary.
Z przedstawionych przeze mnie argumentów, wynika, że wojna zapoczątkowana została głównie na podstawie konfliktów wewnętrznych w Rzeszy, pomiędzy tamtejszymi wyznawcami różnych religii. Wojna ta rozszerzyła się praktycznie na większą część Europy.
Walka sprzecznych odłamów religijnych o dominację w Europie, wciągnęła
inne państwa, w których sprawy religijne nie były również do końca ustabilizowane.
Narzuca się również kolejna kwestia, że walczące strony niemieckie, nosiły nazwy typowo religijne: (unia protestancka; Liga Katolicka).
Wskazany powyżej przebieg wojny trzydziestoletniej oraz jej podłoże, a także charakterystyka stron biorących udział w wojnie w sposób jednoznaczny wskazuje, że wojna ta była wojną religijną.
