Egipt stal sie krolestwem okolo 3100 r. pne., kiedy to krol Menes zjednoczyl Gorny i Dolny Egipt, zakladajac I dynastie. Jest to wiec jedno z najstarszych panstw na swiecie. Kaplani egipscy patronowali nauce. Znali astronomie, geometrie, technike, medycyne. Egipcjanie wslawili sie znajomoscia pisma, budowa monumentalnych piramid, umiejetnoscia nawadniania ziemi.
Pismo egipskie bylo pismem obrazkowym i nazywalo sie hieroglifami. Przez cale wieki nie mozna go bylo odczytac Rozszyfrowal je w 1822 r. francuski uczony, Jean François Champollion. Potezne panstwo egipskie upadlo po podboju Rzymian w 30 r. pne.
Rolnictwo
Egipt zapewne nie moglby stac sie tak bogatym i silnym panstwem, gdyby nie Nil. Historyk grecki Herodot nazwal ten kraj „darem Nilu”. Jest to trafne okreslenie, poniewaz co roku Nil wylewal, nanoszac zyzny mul na piaszczysta , sucha glebe, co umozliwialo rozwoj rolnictwa.
Starozytni Egipcjanie uprawiali zboze, cebule, groch, ogorki i inne warzywa. Nawadniali ziemie za pomoca systemu kanalow doprowadzajacych wode z Nilu. Rzeke uwazali za boga o imieniu Hapi, ktory obdarza ich urodzajem. Nie zawsze jednak mogli na Nilu polegac, poniewaz zdarzaly sie lata suszy, kiedy nie wylewal. Wiekszosc mieszkancow starozytnego Egiptu pracowala na roli. Uprawiali oni ziemie, a takze hodowali krowy, owce, kozy i swinie. Egipcjanie chetnie polowali na dzikie zwierzeta i chwytali w sidla ptaki. Zajmowali sie tez rybolowstwem, ale niejednokrotnie lowili ryby wylacznie dla przyjemnosci.
Egipskie swiatynie i konstrukcje inzynierskie
Egipcjanie trudnili sie rowniez: ozdabianiem grobowcow, rzezbieniem posagow, jubilerstwem. Budowniczowie wznosili potezne piramidy na czesc faraonow, a takze wspaniale swiatynie. Prace budowlane trwaly niejednokrotnie latami, a uczestniczyly w nich tysiace ludzi. Najwieksze piramidy wznosilo ponad 100 000 osob. Wiele z nich zginelo Transport towarow odbywal sie droga wodna. Wlasciciele lodzi przewozili je w gore i w dol Nilu.
Egipcjanie byli swietnymi inzynierami. Wazne i potezne budowle, takie jak piramidy czy swiatynie, wznoszono z blokow kamiennych, okladanych plytami z wapienia lub z granitu, pozniej – z cegly suszonej, pokrywanej kamieniem. Wszystkie inne budynki wykonywano z nie wypalanych cegiel, otrzymywanych przez zmieszanie gliny ze sloma i woda i suszenie na sloncu w prostych formach, czemu sprzyjal suchy i goracy klimat.
Do pomiarow poziomu wody podczas wylewu rzeki w czerwcu uzywali specjalnych „nilomierzy”. Na podstawie tych pomiarow obliczali, ile wody beda musieli zuzyc, kiedy w pazdzierniku zacznie sie orka. Urzednicy czuwali nad tym, aby odpowiednio obciazyc rolnikow podatkami.
Krol i rzad
Wladcow Egiptu nazywano faraonami. Byli oni nie tylko krolami – uwazano ich takze za bogow. Faraon byl jednoczesnie najwyzszym kaplanem, glownym sedzia i naczelnym dowodca armii. Niejednokrotnie zenil sie z wlasna siostra, a ich syn stawal sie jego nastepca Szczegolna pozycje w kraju zajmowali kaplani, a takze urzednicy wyznaczani przez faraona, ktorzy faktycznie rzadzili krajem (czesto spokrewnieni z wladca). sprawowali oni piecze nad skarbem, zajmowali sie polityka wewnetrzna i zagraniczna, prowadzili rejestry podatkow.
Poczet egipskich bostw
Egipcjanie byli bardzo religijni; bogowie odgrywali w ich zyciu wazna role. Wierzyli rowniez w zycie pozagrobowe. Uwazali, ze zmarli odbywaja podroz w zaswiaty i tam zyja nadal w taki sam sposob jak na ziemi. Tak wiec wedlug ich wierzen faraon pozostawal faraonem, a chlop – chlopem.
Dla ulatwienia bogatym pozagrobowej wedrowki wznoszono zdobione malowidlami grobowce, ktore mialy odzwierciedlac ich bogactwo. Zmarlym pozostawiano w miejscu pochowku jadlo i napoje.
Amon
Krol bogow. Sprawca urodzaju; powodowal, ze plony byly obfite, zwierzeta sie mnozyly, a kobiety rodzily dzieci. Mial cialo czlowieka i glowe barana z zakreconymi rogami. Czciciele budowali mu ogromne, kamienne swiatynie.
Bes
Bog urodzin, malzenstwa, tancow i wesolosci. Byl brzydki, mial pokrecone konczyny, garbate plecy i zwisajacy jezyk.
Ptah
Bog sztuki i rzemiosl. Lagodny i zyczliwy, opiekun lekarzy i uzdrowicieli. Maz Sekhmet, bronil ludzi przed jej napascia.
Sekhmet
Bogini wojny, polkobieta, pollwica. Krazyla po polach bitew, zadna ludzkiego miesa,
Historia Mezopotamii
Mezopotamia jest wielka dolina zamknieta w widlach dwoch rzek, Tygrysu i Eufratu, ktore nieco dalej lacza swe wody i razem uchodza do Zatoki Perskiej. Nizina, po ktorej plyna, jest bardzo urodzajna – miedzy innymi dzieki ich czestym wylewom, powodujacym osadzanie sie na polach zyznego namulu. W odleglych czasach, kiedy czlowiek nie potrafil jeszcze uprawiac ziemi, zboze rodzilo sie tam samorzutnie. Z tego powodu prymitywne ludy, wedrujace w poszukiwaniu pozywienia, uczynily Mezopotamie miejscem dlugiego postoju. Powstaly pierwsze osady, czlowiek nauczyl sie uprawiac pola i hodowac zwierzeta i nigdy juz nie opuscil tych zyznych terenow. Znaleziono tam slady obecnosci ludzkiej pochodzace sprzed
30 000 lat, wymowne swiadectwa powolnego, lecz stalego postepu przyblizajacego czlowieka do cywilizacji. Jednak naprawde czlowiek wkroczyl do cywilizacji dopiero 5500 lat temu, a jej pierwszy osrodek powstal wlasnie tam, na ziemi okolonej dwiema rzekami.
Babilonczycy
Krolowie Babilonii stopniowo zagarniali ziemie Sumerow i w koncu podbili Mezopotamie. Najslynniejszym z nich byl Hammurabi, ktory rzadzil przez 43 lata (1792 – 1750 pne.). Ustanowil on kodeks praw, ktore pozwalaly mu wladac tak wielkim krajem. Miasto Babilon slynelo z pieknych ogrodow wiszacych, jednego z cudow swiata starozytnego.
Kodeks Hammurabiego zawieral 282 artykuly dotyczace zycia rodzinnego i pracy, a takze spraw cywilnych i przestepstw.
Kamienna stele z tymi prawami odnalazl w 1901 r. pewien archeolog francuski.
Historia Palestyny
Palestyna jest niewielka gorzysta kraina. Od zachodu dotyka Morza Srodziemnego, od wschodu otaczaja ja obszary pustynne. Nie dla wszystkich jej mieszkancow moglo starczyc ziemi nadajacej sie pod uprawe Zycie tu bylo skromne i trudne. Palestyne nazywa sie czesto Ziemia Swieta, gdyz tu narodzilo chrzescijanstwo
Kraj ten zamieszkiwali Hebrajczycy zwani Izraelitami lub Judejczykami.
Zydzi, zanim osiedlili sie w Palestynie, zmieniali miejsce zamieszkania, wedrujac po pobliskich krainach. Zajmowali sie pasterstwem i przepedzali swe bydlo w poszukiwaniu dobrych pastwisk. W bardzo dawnych czasach Zydzi zyli w Mezopotamii. Nastepnie opuscili ziemie nad Tygrysem i Eufratem, przenoszac sie do krain polozonych wzdluz wybrzeza Morza Srodziemnego. Stamtad zawedrowali do Egiptu. Tutaj zle im sie dzialo, gdyz faraon i jego urzednicy uciskali ich, zmuszajac do ciezkiej pracy. Uciekli wiec z Egiptu na pustynie, kierowani przez wodza zydowskiego ludu – Mojzesza. Wkroczyli nastepnie do Palestyny i tu musieli stoczyc walke z ludami, ktore ja poprzednio zamieszkiwaly.
Wielkim dobrobytem i uznaniem ludow sasiednich cieszylo sie krolestwo zydowskie za panowania krola Dawida i jego syna Salomona, slynacego z wielkiej madrosci.
Religia Zydow
Mieszkancy Palestyny wyznawali religie odmienna od religii innych ludow starozytnego Wschodu. Wierzyli bowiem w istnienie jednego Boga imieniem Jahwe. Wszechmocny i wszechwiedzacy byl stworzycielem nieba, ziemi i wszystkiego, co na niej zyje. Zydzi byli przekonani, ze sa ludem wybranym sposrod wszystkich ludow ziemi przez Boga, ktory ich szczegolnie umilowal. Wierzyli takze, ze Jahwe zawarl z nimi przymierze, wedle ktorego powinni byli sluzyc mu wiernie i przestrzegac jego rozkazow. On zas obiecal oddac im w niepodzielne wladanie Palestyne, zapewnia dostatek i szczescie
Historia starozytnej Grecji
Wczesne dzieje
Od okolo 1500 do 1000 r. pne. w Grecji, na kontynencie i na wyspach takich jak Kreta, istnialy liczne male, ale bogate krolestwa. Po wielu latach potege mykenskich i kretenskich miast zniszczyli najezdzcy, ogien i trzesienia ziemi.
Miasta – panstwa
Po okresie najazdow i wojen Grecja ponownie rozkwitla. Kazde miasto wraz z otaczajacym je obszarem tworzylo odrebne panstwo, zwane polis. Moglo ono byc duze, jak na przyklad Ateny lub Sparta.
Ateny w okresie klasycznym
Ateny, miasto – panstwo, staly sie poteznym osrodkiem kultury, nauki i sztuki. Posrodku miasta znajduje sie wielkie wzgorze z litej skaly, ktore wtedy widoczne bylo z odleglosci wielu kilometrow. Jest to Akropol, co znaczy „wysokie miasto”. Poczatkowo byl to grod warowny. W V w. pne. Akropol zostal calkowicie przebudowany; wzniesiono na nim wspaniale swiatynie ku czci bogow. Za rzadow przywodcy ludu Peryklesa postawiono bogini miasta Atenie swiatynie (447 – 432 pne.), ktora nazwano Partenonem. Tuz pod Akropolem znajdowala sie agora, wielki atenski plac – rynek, bedacy osrodkiem zycia politycznego i handlowego, miejscem obrad zgromadzenia ludowego.
W okresie tak zwanego zlotego wieku (V w. pne.) w Atenach zylo sie wspaniale; byly tam wielkie budowle publiczne, brukowane ulice i piekne domy. Istnialy rowniez szkoly (wylacznie dla chlopcow) oraz – powstala juz w IV w. pne. – pierwsza na swiecie szkola wyzsza (Akademia Platonska), w ktorej wykladali slawni filozofowie, tacy jak Platon i Arystoteles.
Ateny i Sparta
Ateny nie byly jedynym waznym miastem – panstwem Wieksza czesc poludniowej Grecji, czyli Peloponez, opanowala Sparta. Wszyscy mezczyzni obywatele Sparty przez caly czas sluzyli w wojsku; mieszkancy nie majacy praw obywatelskich byli niewolnikami panstwa, czyli helotami. W 431 r. pne. owe dwa potezne panstwa, Ateny i Sparta, rozpoczely ze soba wojne, ktora dzis nazywamy peloponeska. Ateny mialy o wiele wieksza liczbe obywateli, ale Sparta dysponowala wycwiczona armia.
Grecja pod panowaniem Rzymian
W II w. pne. wieksza czesc Grecji byla juz podbita przez Rzymian, ale cywilizacja grecka nadal sie rozwijala. Rzymianie podziwiali literature i sztuke grecka, chetnie tez zapewniali swoim synom greckie wyksztalcenie.
Swieta i igrzyska
Starozytni Grecy byli bardzo religijni. Uznawali wielu bogow, miedzy innymi: Zeusa, Here, Atene, Afrodyte, Apollina. Czcili ich na rozne sposoby: budowali swiatynie, organizowali pochody i uroczyscie obchodzili swieta religijne.
Grecy wymyslili zawody sportowe, czyli igrzyska, ktore urzadzano ku czci bogow. Przybywali na nie zawodnicy ze wszystkich miast – panstw. Najslynniejsze igrzyska odbywaly sie w Olimpii na czesc najwiekszego boga, Zeusa. Uprawiano miedzy innymi biegi, rzut dyskiem i oszczepem, skoki, boks i zapasy.
Grecja jest ojczyzna teatru. Rozwinal sie on z uroczystosci ku czci boga Dionizosa. Spiewane wowczas piesni zapoczatkowaly rozwoj dramatu (tragedii i komedii). W sztukach, obok aktorow, zawsze wystepowal chor, ktory spiewal lub tanczyl Ludzie chodzili do teatru czesto i licznie. Teatr w Atenach mogl pomiescic 10 000 widzow.
Mity greckie
Juz ponad 3000 lat temu Grecy wierzyli wcala rodzine bogow, o ktorych krazylo wiele opowiescizwanych mitami. Oto niektore z nich.
Narodziny bogow
Pierwszymi istotami na swiecie nie byli bogowie, lecz tytani. Ich wladca, Kronos, lekal sie, ze ktores z jego dzieci, gdy dorosnie, odbierze mu wladze. Dlatego polykal zywcem kazde nowo narodzone dziecko. Jednakze szoste, Zeusa, matka uratowala. Zamiast niego podala Kronosowi kamien zawiniety w pieluchy; tytan nie zauwazyl podstepu Zeus wychowywal sie w jaskini, w ukryciu przed ojcem. Gdy dorosl, udal sie do Kronosa i podal mu napoj, ktory spowodowal, ze tytan wyplul pozostalych bogow, uwiezionych w ciemnej czelusci jego brzucha. Bogowie walczyli o wladze z tytanami i zwyciezyli Dali im jednak krolestwo pod warunkiem, ze nigdy juz nie beda probowali rzadzic Od tej pory swiatem wladali bogowie.
Rzymianie czcili wielu takich samych bogow jak starozytni Grecy, ale pod innymi imionami.
Trzy krolestwa
Bogom przewodzili trzej bracia: Zeus, Posejdon i Hades. Kazdy rzadzil wlasnym krolestwem. Panstwem Hadesa byl swiat podziemny, kraina zmarlych. Jego palac byl labiryntem podziemnych tuneli i jaskin, a lud tego krolestwa stanowily duchy, demony i potwory.
Posejdon wladal krolestwem wod: rzekami, jeziorami i morzami. Mieszkal w podwodnym palacu, a jego zona byla nimfa wodna, Amfitryna. Uzywal trojzeba do otwierania sluz morskich i zlobienia w ziemi nowych kanalow wodnych. Byl takze bogiem koni. W ksiezycowe noce galopowal ze swym orszakiem po falach, a kopyta koni wzbijaly morska piane.
Zeus wladal krolestwem nieba i ziemi. Mieszkal w podniebnym palacu wysoko na gorze Olimp wraz z innymi bogami, ktorzy stanowili jego dwor; dlatego zwano ich bogami olimpijskimi. Zeus jeden w calym wszechswiecie mial moc tak wielka, ze rzadzil piorunami i blyskawicami. Jego kowale – cyklopi, pracowali pod gora Etna na Sycylii, gdzie przekuwali ogien wulkanu w pioruny. Zeus ciskal piorunami w buntownikow, spalajac ich na popiol.
Jego zona byla Hera, bogini malzenstwa Rozzloszczona na niego, ze czesto odwiedzal ziemie i zakochiwal sie w smiertelniczkach, zaczela spiskowac z innymi bogami, zeby pozbawia go tronu. Zeus jednak zagrozil im piorunem i wszyscy kolejno klekali przed nim, przysiegajac mu posluszenstwo Here ukaral, wieszajac ja za wlosy i przyczepiajac do nog ciezkie kowadla.
Rodzina bogow
Grecy wyobrazali sobie bogow na podobienstwo wielkiej ludzkiej rodziny. Czasami bogowie klocili sie i wowczas niebo bylo pelne burzowych chmur. Zwykle jednak zyli dosc zgodnie, ucztowali, urzadzali wyscigi rydwanow wzdluz Mlecznej Drogi i opiekowali sie smiertelnikami. Kazdy z bogow mial swoja specjalnosc, na przyklad muzyke, medycyne, wojne i uczyl jej ludzi.
Ludzie rozmawiali z bogami podczas modlow i skladali im ofiary z ptactwa, owiec lub bydla. Bogow interesowal tylko zapach ofiary – mieso pozwalali zjadac ludziom. Przemawiali oni do smiertelnikow za posrednictwem wyroczni; dawali wskazowki kaplanom i kaplankom, ktorzy tlumaczyli je na jezyk ludzki. Przesylali takze znaki ostrzegajace przed przyszlymi wydarzeniami. Taka wrozba mogl byc chocby szum lisci na wierzbie lub para kolujacych w gorze ptakow, ale niezrozumienie jej znaczenia moglo doprowadzic do katastrofy.
Niesmiertelnosc
Ziemski czas i przestrzen nie mialy wplywu na bogow. Jeden krok boga mogl mierzyc 1000 mil; 300 lat ziemskich moglo byc mgnieniem oka dla boga. Bogowie zawdzieczali swa moc jedzeniu ambrozji i piciu nektaru, pokarmu i napoju zapewniajacych niesmiertelnosc Ludzi nie zapraszano do trzech boskich krolestw, bo mogli wykrasc nektar i ambrozje i stac sie niesmiertelnymi. Zaledwie kilku wybranych smiertelnikow, takich jak Orfeusz i Herkules, odwazylo sie zejsc do podziemnego swiata i zdolalo stamtad wrocic, ale zaden czlowiek nie dotarl na Olimp ani do podmorskiego krolestwa Posejdona.
