KONGRES WIEDEŃSKI i „Święte Przymierze”
Podstawą kongresu miało być „prawo publiczne”, czyli zasady:
– restauracji – przywrócenie polityczno – ustrojowego stanu sprzed 1789r (jednak nie było to możliwe)
– legitymizmu (łac. legitimus – prawowity, słuszny) – wypływała z przekonania o boskim przeznaczeniu monarchów, a nie o ich wyborze przez lud. Taka władza miała być prawowita, jej prawa „historyczne” i nienaruszalne, a próby obalenia przez poddanych – nielegalne
– europejskiej równowagi – dotyczyła stosunków międzynarodowych sięgająca czasów oświecenia. Wg niej żadne z mocarstw nie powinno uzyskać hegemonii na kontynencie ani wzbogacić się terytorialnie bardziej niż pozostałe, a jednocześnie należało wynagrodzić ewentualne straty.
W XVIII w. ofiarą tej zasady padła Pl. W 1815r. w imię tej samej zasady sprzymierzenie przesuwali granice i tworzyli nowe państwa, likwidując inne.
Do najważniejszych spraw załatwionych na kongresie były:
– utworzenie Król. Zjedn. Niderlandów
– utworzenie Związku Szwajcarskiego
– potwierdzenie granic Francji z 1790r. wg ustaleń II pokoju paryskiego z 20 XI 1790r.:
Prusy dostały ~1/3 Saksonii, Gdańsk, Toruń i dept. Poznański i bydgoski, z których powstało Wlk. Xięstwo Poznańskie; Austria otrzymała okręg wielicki i tarnopolski; pozostała część b. X. Warszawskiego jako Król. Polskie została poprzez unię personalną zawiązana z Rosją; Kraków został wolnym miastem (RP Krakowska) pod protektoratem 3 zaborców; utworzono Związek Niemiecki (z 1 cesarstwa, 5 królestw, 28 xięstw i 4 wolnych miast).
„Święte Przymierze” było częścią systemu bezpieczeństwa zawartego między sprzymierzonymi mocarstwami. Jego drugą częścią był związek mocarstw. „Ś. P.” Było osobistym paktem zawartym pod hasłami „sprawiedliwości, miłości bliźniego i zgody” przez suwerennych władców europejskich. Traktat nie nakładał na członków żadnych szczególnych obowiązków, dlatego przystąpiły do niego wszystkie pastwa europejskie oprócz: GB, Państwa Kościelnego i Turcji.
UTWORZENIE KRÓL. POL.
W Król. Pol. obowiązywała konstytucja nadana przez Alexandra I dn. 27.XI.1815r. Podstawą była Konstytucja 3 Maja, ale uwzględniała dawne tradycje polskie. Zapewniała dominujące stanowiska szlachcie, która była uprzywilejowana zarówno w sejmie, jak i przy osadzaniu wyższych stanowisk administracyjnych oraz sądowych. Król. Pl. miało być związane z Rosją unią personalną. Każdy car był królem polskim. Polska miała prowadzić wsppólną z rosją politykę zagraniczną, monarcha kierował władzą wykonawczą, sprawował naczelne dowództwo sił zbrojnych, miał inicjatywę prawodawczą i prawo weta wobec uchwał semju, który sam zwoływał, mianował wyższych urzędników, przysługiwało mu prawo zmiany konstytucji. W razie jego nieobecności zastępował go jego namiestnik. Przywrócono w Król. podział na wojew.: augustowskie, płockie, podlaskie, mazowieckie, kaliskie, sandomierskie, lubelskie i krakowskie.
Prawa obywatelskie obejmowały ogół ludzkości z wyłączeniem żydowskiej. Składały się na nie: wolność osobista co do przenoszenia się z miejsca na miejsce, nietykalność osoby i własności, wolność wyznania i druku. Językiem urzędowym miał być polski. Jedynie w korespondencji z królem dopuszczano francuski. Urzędy mielli obejmować tylko Polacy.
DZIAŁALNOŚĆ NIEPODLEGŁOŚCIOWA W KRÓL. POL. W LATACH 1815-30
Od 1815r car Alexander I zaczął przeprowadzać zmiany w Król. Pl. odsunął od władzy polityków, któŽzy pracowywali konstytucję. Byli to arystokraci – konserwatyści o szerokich, europejskich horyzontach. Na ich miejsce car wprowadził nowych ludzi, od których oczekiwał uległości w zamian za karierę politychną. Wodzem naczelnym wojska polskiego został brat cara, wlk xiąże Konstanty, psychopata. Brutalna musztra, bezduszna dyscyplina i kary cielesne wzmagały nienawiść młodych polskich oficerów do wodza i systemu, który reprezentował.
Car zwoływał sejm rzadko i nieregularnie, sejm nie miał wpływu na budżet państwa. W 1819r wprowadzono cenzurę.
Z początku działalność opozycyjną stanowiła leberalna szlachta z wysoko gosp rozwiniętych woj. zach. Jednak po wprowadzeniu cenzury, walka opozycji skoncentrowała się na sali sejmowej. Wincenty Niemojowski, wskazując antyliberalny i antykonstytucyjny charakter dyskutowanych projektów rządowych, doprowadził do ich odrzucenia przez zgromadzenie. Skrytykowano m. in. wprowadzenie cenzury. Car postanowił zdławić legalną opozycję przerywając obrady sejmu w 1820r. Posłów pod wodzą braci Niemojowskich nie wpuszczano do sejmu, fałszowano wyniki wybvorów na niekorzyść liberałów, a w 1825r zniesiono jawność obrad sejmowych.
Po 1815r zaczęły powstawać tajne związki skierowane przeciwko Rosji.
Związek Przyjacielski – „Panta Koina” – Warszawa i Tow. Filomatów – Wilno – były tajne, chociaż ich program daleki był od politycznej konspiracji. Członkowie spotykali się w celach głównie dyskusyjnych o literaturze, filozofii i społeczeństwie. W 1822r wykryto te organizacje a członków uwięziono na kilka mies.
Związek Wolnych Polaków miał bardziej niepodległościowy charakter. Członkami była głównie młodzież uniwersytecka z Pl, Litwy i Krakowa. Celem ich było przywrócenie niepodległości zjedn. Pl. W 1823r wykryto związek, a jego członków spotkały surowe represje.
Tow. Przyjaciół Pożytecznej Zabawy „Promieniści” i Zgromadzenie Filaretów (przyjaciele cnoty). Ich działalność konspiracyjną szybko przerwały władze.
Wolnomularstwo Narodowe przyjęło formy masońskie i oddziaływało na środowiska patriotyczne w całym Król. Celem było umacnianie więzi narodowych we wszystkich 3 zaborach, jednak ograniczano się do respektowania konstytucji.
Tow. Patriotyczne powstało po rozwiązaniu Wolnomularstwa i kontynuowało jego działalność. Celem było odzyskanie niepodległości.
Sprzysiężenie Podchorążych Piechoty – działaczami byli oficerowie i studenci UW oraz warszawska inteligencja. Nie było żadnego programu polit, celem było zorganizowanie powstania zbrojnego.
NOC LISTOPADOWA 1830 R.
Powstanie miało się rozpocząć 29 XI 1830r o godz. 18:00. Znakiem rozpoznawczym miało być podpalenie 2 miejsc W-wy. Jednak osoby odpowiedzialne za to, z powodu deszczu podpaliły budynek pół godziny wcześniej. W rezultacie na umówione miejsce zbiegła się nieliczna grupka 14 spiskowców.
Dokonali oni nieudanego zamachu na Wlk. X. Konstantego w Belwederze. Wlk. X zdołał się ukryć i uciec w przebraniu kobiecym. Ponieważ z koszar nie udało się wyprowadzić całego wojska polskiego, Piotr Wysocki wraz z podchorążymi przeszedł na Stare Miasto, gdzie opanował Arsenał. W ciągu nocy i następnego dnia uzbrojona ludność W-wy i część oddziałów polskich, która opowiedziała się po stronie spiskowców, opanowały Stolicę. Wojska x. Konstantego wycofały się do Wierzbna.
PIERWSZE TYGODNIE POWSTANIA
Po napadzie na Belweder opadło wrzenie rewolucyjne. Gdy Wlk X odmówił udziału w tłumieniu -powstania, Rada Administracyjna przystąpiła do rozbrojenia i obezwładnienia ludu przez powołanie podporządkowanej burżuazji Straży Bezpieczeństwa. Twórcy powstania i żywioły radykalnie powstrzymały te zakusy kontrrewolucyjne. Dzięki Mochnackiemu reaktywowano Tow. Patriotyczne. Ich postulaty (zerwanie rokowań z Wlk X, rozszerzenie działań wojennych) poparły liczne demonstracje uliczne. Do Rady powołano Lelewela i Mochnackiego, ale już 3 XII przekształcono ją na Rząd Tymczasowy, w którym został Lelewel
Te wszystkie ustępstwa konserwatystów były tylko pozorne. Udało im się namówić gen. Józefa Chłopickiego do objęcia dyktatury – co sam ogłosił 5 XII. Celem jego dyktatury było powstrzymanie wybuchu nieuniknionej wojny z Rosją. Gdy jednak po ustaleniach z carem Mikołaj I nie chciał słyszeć o żadnych umowach, gen. podał się do dymisji.
18XII Sejm ogłosił powstanie narodowe. Po ustąpieniu Chłopickiego ożywiła się działalność obozu radykalnego, zorganizowanego jako Tow. Patriotyczne. Z jego inicjatywy doszło w Warszawie do wielkich manifestacji ku czci straconych z wyroku Mikołajka I dekabrystów. Pod wrażeniem tej demonstracji sejm 25 I 1831r podjął uchwałę o detronizacji Mikołaja I. Władza w kraju pozostała w rękach sejmu. Podlegał mu Rząd Narodowy z prezesem x Adamem Czartoryskim na czele.
WOJNA POLSKO-ROSYJSKA 1831 R. I UPADEK POWSTANIA
3-krotnie większe wojska carskie wkroczyły 5 II 1831r do Polski pod dow. Iwana Dybicza. Była to jednak armia gorzej wyszkolona niż wojska polskie.
14 II doszło do bitwy pod Stoczkiem, w której odniósł zwycięstwo gen. Dwernicki. Do 24 II wojska ścierałly się kilkakrotnie. 25 II pod Grochowem rozegrała się najważniejsza bitwa o stolicę. W Walce wyróżnił się głównie 4. pułk piecnoty dowodzony przez gen. Chłopickiego, który został ranny i zniesiony z pola bitwy. Car wycofał się na szańce Pragi.
Nowym wodzem powstania został Jan Skrzynecki z doradcą Ignacym Prądzyńskiem. 31 III oddziały polskie pod dow. Prądzyńskiego przy minimalnych stratach zwyciężyły pod Wawrem i Dębem Wlk, a potem 11 IV pod Iganiami wojska rosyjskie. Gdy w maju Prądzyńskie chciał zaatakować rosyjski koropus w okolicach Łomży, kunktator Skrzynecki powstrzymywał go. W wyniku tego wojska rosyjskie zebrały się i pokonały armię polską (pod dow. m.in. gen. J.Bema – artyleria konnna) pod Ostrołęką. Była to ostatnia ważna bitwa w powstaniu.
Pod koniec III wybuchło powstanie na Litwie i Białorusi. Przetrwało ono do VI dzięki oddziałem Adama Giełguda i Dezyderego Chłapipckiego. Mniejsze rozmiary przybrało powstanie na Ukrainie. Wysłany z pomocą korpus gen. Dwernickiego odniósł zwycięstwo pod Boremlem.
Gdy Dembiński został wodzem powstania, zawiódł pokładane w nim nadzieje i podczas ataku Rosjan na Warszawę, wycofał wojska polskie. Nie wierzył w możliwość sukcesu powstania. Tymczasem lud Warszawy zaczął się burzyć. Nastrojami niepokoju chciało pokierować Tow. Patriotyczne. Na wiadomość o decyzji Dwernickiego 15 VIII doszło do wielkich demonstracji, w których ogromna ilość społeczeństwa domagała się radykalnych zmian w rządzie.
W rezultacie naczelnym wodzem powstania został Jan Krukowiecki.
