W wyniku odkryć geograficznych powstały ogromne kolonialne imperia Hiszpanii i Portugalii. Hiszpanie opanowali całą Amerykę Środkową i Południową z wyjątkiem Brazylii. Portugalia opanowała Brazylię i wiele punktów na wybrzeżach Afryki, także Płw. Arabskiego oraz Indii. Hiszpanie początkowo rabowali skarby Inków, Azteków, później sami rozpoczęli eksploatację złóż metali szlachetnych. Do pracy sprowadzali niewolników murzyńskich z Afryki. Rząd hiszpański prowadził świadomą politykę kolonialną. Konkwistadorzy otrzymywali ogromne nadania ziemskie. Rząd Hiszpanii zachęcał zubożałą szlachtę, rzemieślników do osiedlania się w koloniach na stałe.
Zupełnie odmienny charakter posiadały kolonie portugalskie. Były to raczej faktorie handlowe (ośrodki handlowe). Portugalia miała zbyt mało ludności, by mogła w pełni skolonizować swoje zamorskie posiadłości. Dzięki faktoriom Portugalczycy opanowali prawie cały handel z Indiami. Byli głównymi dostawcami korzeni na rynki europejskie. Stolicą handlu korzennego stała się Lizbona. Taki handel przynosił ogromne zyski.
Wskutek odkryć zmieniły się szlaki handlowe. Handel rozszerzył swój zasięg na nowo odkryte lądy – Indie, Cejlon, Archipelag Malajski. Zaczęły powstawać zupełnie nowe szlaki handlowe, np. szlak pomiędzy Europą a Ameryką prowadzący przez Atlantyk. Uczęszczanym szlakiem stała się morska droga wokół Afryki do Indii. Poza tym rozwinął się handel bałtycki. Znacznie natomiast podupadł handel lewantyńskim, prowadzący przez Morze Śródziemne.
Podstawową formą w handlu stały się kompanie handlowe. Pod wpływem rozwijającego się handlu do Europy napływały ogromne ilości kruszców – złota, srebra. Korzystała z tego Hiszpania, nieco mniej Portugalia. Kruszce sprowadzano do Europy statkami, które łączono we flotylle, liczące na ogół po 30 statków. Flotylle były strzeżone przez okręty obronne. Nazywano je nieraz srebrnymi flotyllami.
W związku z rozwojem dualizmu ekonomicznego Europy na zachodzie pojawiły się nowe formy produkcji przemysłowej. Powstają manufaktury, czyli zakłady skupiające pewną ilość pracowników, którzy nie wytwarzali całego produktu, lecz brali udział zawsze tylko w jednej określonej fazie procesu produkcyjnego. W manufakturach istniał specjalistyczny podział pracy. W manufakturach nie było maszyn, cały proces odbywał się ręcznie. Manufaktury to pierwsze przedsiębiorstwa typu kapitalistycznego.
Czołową rolę gospodarczą w świecie uzyskała Anglia. W Anglii rozwijało się sukiennictwo, metalurgia, górnictwo węgla kamiennego. Przy wytopie rudy żelaza stosowano węgiel drzewny i coraz częściej węgiel kamienny. W XVI w. Anglia wysunęła się na 1. miejsce w Europie w dziedzinie wydobywania węgla kamiennego.
Wraz z rozwojem przemysłu i handlu rosła liczba ludności miast, powstawały wielkie ośrodki miejskie, liczące ponad 100 tys. mieszkańców – Antwerpia, Londyn Paryż, Wenecja, Neapol, Rzym, Moskwa. Przeobrażeniom ulegała struktura społeczeństwa miejskiego. Na czoło wysuwali się bankierzy, wielcy kupcy i przedsiębiorcy przemysłowi. Te grupy będą odgrywać dużą rolę gospodarczą i kulturalną. Przeciwny biegun stanowili wyrobnicy, pracownicy manufaktur, którzy będą zalążkiem kapitalistycznego proletariatu Powstawała też licząca się grupa inteligencji mieszczańskiej, czyli lekarzy, prawników, pisarzy, artystów, nauczycieli. Ta grupa stanie się głównym nosicielem idei humanistycznej, renesansowej.
Duży napływ kruszców do Europy spowodował 3-krotny wzrost ilości pieniędzy. Taka sytuacja wpłynęła na poziom cen. Ceny zaczęły gwałtownie wzrastać, czyli zaistniała rewolucja cen. Rewolucja miała poważne skutki społeczne. Spowodowała zubożenie pracowników najemnych, także chłopów, nawet feudałów związanych z gospodarką czynszową (tradycyjną). Znaczne korzyści uzyskała szlachta, nastawiona na produkcję zboża związana z folwarkiem pańszczyźnianym. Bogacili się przedsiębiorcy podatkowi, bogaci kupcy. Ostatecznym wynikiem było zniszczenie tradycyjnej gospodarki feudalnej oraz tworzenie warunków do rozwoju kapitalistycznych stosunków produkcji.
