Kazimierz Wielki, według informacji podawanych przez Jana Długosza, urodził się 30 kwietnia 1310r. w dość znacznym wówczas grodzie Kowal, położonym na Kujawach. Był szóstym i ostatnim dzieckiem Władysława Łokietka. Śmierć starszego brata Władysława uczyniła go jedynym spadkobiercą władzy królewskiej. Wychowawcą następcy tronu był archidiakon Krakowski Jarosław Bogoria, a wychowaniem rycerskim zajmował się Spytko z Melsztyna. Obydwaj sprawowali później, podczas samodzielnych rządów Kazimierza funkcje doradców. Król Łokietek przygotowywał syna do przejęcie władzy. W 1329r. Kazimierz został wysłany z ważną misją polityczno-dyplomatyczną na Węgry, w 1330 roku u boku ojca uczestniczył w zmaganiach zbrojnych z zakonem Krzyżackim, od 1331r w imieniu ojca zarządzał Wielkopolską. Zdarzenia te i wiele innych uczyniły go gotowym do przejęcia korony Polski, co nastąpiło25 kwietnia 1333r, niecałe dwa miesiące po śmierci Łokietka.
Kazimierz dostrzegał niedogodne położenie międzynarodowe Polski, w wyniku którego współdziałanie sąsiadów groziło niebezpieczeństwem, a jedyny sojusznik, Węgry, każdorazowo udzielał pomocy w ramach prowadzonej własnej polityki. Był świadkiem przewagi wojskowej nieprzyjaciół ojczyzny, którym nie było dane zmierzyć się o wiele słabszym liczebnie i gorzej uzbrojonym hufcom .
Podczas jego rządów wiele się zmieniło. Mazowsze uznało jego zwierzchność, wróciły do Polski Kujawy i ziemia dobrzyńska, Wielkopolska odzyskała ziemię wschowską i ziemię wałecką z Drahimiem i Czaplinkiem ( co spowodowało przerwanie połączenia między Brandenburgią i rządzonym przez Krzyżaków Pomorzem Gdańskim. Przyłączona do Polski została Ruś Halicka, część Rusi Włodzimierskiej oraz Podole aż do Dniestru.
Próby odzyskania Pomorza rozpoczął już Łokietek. Pomimo pewnych sukcesów militarnych (bitwa pod Płowcami w 1331r) nie zdołał tego dokonać, a na dodatek stracił Kujawy i ziemię dobrzyńską. W 1339r. kolejny już wyrok sądu papieskiego przyznał Polsce ziemię dobrzyńską i Kujawy. Zawarty w 1343r w Kaliszu pokój „wieczysty” (trwał 67 lat), respektując wyrok sądu oddał Polsce Kujawy i ziemię dobrzyńską, pozostawił Pomorze Krzyżakom w charakterze „wieczystej jałmużny”, z którą związany był obowiązek płacenia przez Krzyżaków trybutu i uznania polskiej zwierzchności.
Kazimierz dążył również do odzyskania Śląska, jednak biorąc pod uwagę sytuację polityczną (zagrożenie sojuszu Czech i Zakonu) z pomocą sojusznika węgierskiego doprowadził do ugody z Janem Luksemburskim. Na zjeździe w Wyszehradzie w 1335r król Czech zgodził się zrezygnować z praw do korony Polski (które rościł sobie jako następca Przemyślidów- Wacława II i jego syna- Wacława III) uzyskując w zamian odszkodowanie pieniężne i obietnicę wyrzeczenia się Śląska. Kazimierz pozbawił w ten sposób Zakon sprzymierzeńca.
W tym okresie o tron niemiecki walczyły trzy dynastie: Luksemburgów, Habsburgów i Wittelsbachów. Każda miała swój kraj dziedziczny, o który opierała się ich potęga: Luksemburgowie Czechy, Habsburgowie-Austrię, a Wittelsbachowie Bawarię. Polska w tym czasie również była dziedziczną monarchią i posiadała panującą monarchię. Różnica pomiędzy Piastami a trzema dynastiami była zasadnicza: Polska -obok Francji- przedstawiała najbardziej na owe czasy postępowy typ ustroju politycznego- monarchię narodową, zmierzającą do skupienia w jedna całość wszystkich ziem zamieszkałych przez Polaków. U nas interes panującego i kraju to jedno. Tam- liczy się przede wszystkim dobro dynastii. Stąd nieustanne kombinacje, układy, przetargi, zmiany- wszystkie chwiejne, chwilowe i w ostatecznym rezultacie paraliżujące politykę niemiecką. Dzięki temu cesarstwo nie potrafiło rozwinąć przeciwko nam swej wielkiej przewagi.
Nie był w tym okresie dla nas sojusznikiem król Francji, także monarchii narodowej. Był nim natomiast papież, nadal rezydujący w Awinionie i będący podległym woli Paryża. Kazimierz znakomicie wykorzystał ten atut. Pozwalał co roku wywozić z Polski tysiace grzywien srebra jako dziesięcinę i świętopierze. W ten sposób „kupował” sobie papieskie poparcie. Każde zmniejszenie terytorium państwa Polskiego oznaczało zmniejszenie dochodów Awinionu, ponieważ świętopierza w tym okresie nie płacił nikt oprócz nas i Anglii. Kazimierz uzyskiwał przychylność papieża widokami rozszerzenia katolicyzmu na Litwę i Ruś.
Sprzymierzeńcem Polski były również Węgry. Kazimierz umacniał sojusz kusząc władców następstwem tronu w wypadku braku legalnego potomka płci męskiej.
Pragnąc wywrzeć nacisk na Luksemburgów Kazimierz zawarł układ z Wittelsbachami. Obie strony obiecywały sobie pomoc, a Kazimierz obiecywał wydać swoją córkę za jednego z członków rodziny cesarskiej. Niewiele później posłowie polscy omawiali warunki pokoju z Janem Luksemburskim. Od umów z Wittelsbauchami wykręcił się dyplomatycznym listem.
Aktywność polityczna Kazimierza sprawiła, że za jego panowania znacznie wzrosło znaczenie międzynarodowe Polski. Przejawem tej zmiany było wybranie Krakowa na miejsce międzynarodowej konferencji obradującej nad projektem krucjaty przeciw Turkom. Wzięli w niej udział cesarz Karol IV, Ludwik król Węgier, Otton margrabia brandenburski, Waldemar IV król Danii, Piotr król Cypru oraz książęta mazowieccy i Śląscy. Kazimierz, władając Polską przez prawie 40lat doprowadził do umocnienia jej sytuacji wewnętrznej i zapoczątkowania trwającego prawie 3 wieki wybitnego znaczenia polski na arenie międzynarodowej.
