PRAWA MIEJSKIE MIAST ŚREDNIOWIECZNYCH.
Miasta średniowieczne kształtowały się długo i było to bardzo skomplikowane.
W wyniku tego wyróżniamy kilka etapów kształtowania się tych miast. Pierwszym etapem był rozwój miast- osad przedlokacyjnych. Okres ten występował od X w do pierwszej połowy XIII wieku. Obejmował on : tworzenie się zalążków miast ( do X wieku), powstawanie osiedli wczesnośredniowiecznych ( do pierwszej połowy XI wieku) , kształtowanie się podstaw miast na prawie rodzinnym ( do końca XII wieku),
I okres przejściowy do powstania miasta lokacyjnego ( połowa XIII wieku).
Po czym miasto stało się odrębną jednostką sądową i administracyjną o określonych uprawnieniach gospodarczych i majątkowych.
Z różnymi etapami rozwoju miast średniowiecznych wiązało się też zróżnicowanie praw jakimi posługiwały się poszczególne miasta.
W Polsce miasta średniowieczne opierały się na prawie niemieckim tj. (magdeburskim , lubeckim, brandenburskim i in.) i na prawie polskim . W zależności od tego , kto wydawał dokument lokacyjny możemy wyróżnić miasta książęce ( potem królewskie) i prywatne. Podstawowym wzorem ustrojowo-prawnym dla większości miast polskich był Magdeburg i stanowił on miasto macierzyste. Natomiast prawo magdeburskie wykształciło się na podstawie prawa saskiego, które najpełniej zostało ujęte w Zwierciadle Saskim.
Z czasem wykształciły się dwie lokalne odmiany prawa magdeburskiego , które stały się wzorem organizacyjno-prawnym dla nowych miast . Było to prawo średzkie i prawo chełmińskie. W miastach na prawie niemieckim na czele miasta stał dziedziczny wójt. Wójt podlegał prawu leńskiemu , co upodobniało jego sytuację prawną do pozycji wasala . Wójt posiadał liczne uprawnienia do których należały: zwolnienia celne , uprawniony był do budowy i eksploatacji obiektów przemysłowych
Np.:(tartak, młyn), mógł być użytkownikiem stawów , mógł też czerpać dochody z czynszów, kar pieniężnych itp. Wójt sprawował też różne ważne funkcje. Należały do nich funkcje reprezentacyjno- administracyjne, sądowe, policyjne, i wojskowe.
W XIV wieku miejsce wójta zajęły organy samorządu miejskiego ( rada i ława).
Według kryterium prawnego mieszczanie dzielili się na obywateli i mieszkańców.
Miało to duże znaczenie, gdyż przynależność do danej grupy wpływała na to, czy dany człowiek mógł skorzystać z prawa obowiązującego w danym mieście. Działo się tak, ponieważ wyłącznie obywatele mogli korzystać z praw i przywilejów miejskich , do których zaliczano: piastowanie urzędów , posiadanie nieruchomości , prowadzenie handlu i rzemiosła, warzenie piwa itp. Na obywatelach ciążyły też obowiązki do których miedzy innymi należały : płacenie podatków , trzymanie warty.
Natomiast mieszkańcy na mocy prawa nabywali wolność osobistą po przebywaniu w mieście przez rok i jeden dzień i podlegali przepisom obowiązującym w danym mieście.
W XIV- XV wieku w miastach wykształciły się cechy i bractwa, które wprowadziły różne prawa , które miały pomóc rozwojowi handlu, czy rzemiosła. Do takich praw należały: m.in.
Przymus drogowy- był to obowiązek używania ściśle określonych dróg na , których istniały stacje celne i był to przymus stosowany wobec obcych kupców.
Prawo składu- polegało na tym, że przez miasto posiadające prawo składu nie wolno było przewozić towarów bez wystawienia ich na sprzedaż w tym mieście.
Bezwzględne prawo składu- polegało ono na tym , że kupiec musiał sprzedać wszystek towar w określonym mieście.
Względne prawo składu polegało na tym, że kupiec miał kilka dni wyznaczonych przez władze miasta, w których mógł sprzedawać towar w danym mieście , jeżeli nie sprzedał w wyznaczonym okresie mógł towar wywieźć do innego miasta.
Miasta posiadały też uprawnienia sądowe. Lżejsze sprawy były rozpatrywane przez wójta natomiast cięższe przestępstwa rozpatrywał właściciel miasta. Początkowo od wyroków odwoływano się do Magdeburga, Lubeki lub innego miasta macierzystego .
Z czasem powstawały sądy wyższe prawa niemieckiego w Polsce np. w 1233r. w Chełmnie.
Wyroki o charakterze precedensów wydawane głównie przez miasto macierzyste nazywały się ortyle.
Natomiast rada miejska uchwalała statuty zwane wilkierzami.
We Francji w XI wieku pojawiły się pierwsze skupiska , które zaczęły prowadzić ożywioną działalność gospodarczą . Lecz skupiska te nie posiadały żadnych swoich praw, gdyż były one całkowicie zależne od władzy feudałów.
W wyniku uciążliwych rządów feudałów mieszkańcy miast zaczęli dążyć do utworzenia niezależnych praw miejskich . Pomogło im w tym powstanie ruchów komunalnych, które to dążyły do uniezależnienia od seniora i od utworzenia samorządu.
Dążenie mieszczan do uzyskania wolności osobistej i uwolnienie się spod władzy seniora doprowadziło do uzyskania licznych przywilejów . Dzięki tym przywilejom Francja w XII i XIII wieku pokryła się siecią miast mających własne prawa.
Dzięki przywilejom miasta uzyskały różne prawa . Miasta te posiadały prawo posiadania własnego majątku i9 zarządzania nim , mieszczanie przebywający w mieście przez rok i jeden dzień uzyskiwali wolność osobistą i uzyskiwały też władzę policyjną, sądową, i wojskową.
Ze względu na prawa obowiązujące w danym mieście we Francji miasta podzieliły się na trzy grupy.
Pierwszą z nich były miasta prewatalne. Charakteryzowały się tym , że prawa były w pewien sposób ograniczone . Samorząd miał bardzo mały zakres uprawnień , a
główną władzę sprawował przedstawiciel wybrany przez właściciela miasta.
Do drugiej grupy należały miasta o ustroju komunalnym .
Miasta te posiadały rozległy samorząd i nie był on zależny od pana miasta. Jego
mieszkańcy mieli więcej praw .
Obywatele mieli władzę prawodawczą i mieli prawo wyboru władz miejskich.
Miasto miało swoją milicję , która broniła miasta.
Do trzeciej grupy należały miasta o ustroju konsularnym.
Miasta te posiadały podobne uprawnienia do miast o ustroju komunalnym.
Prawa w niemieckich miastach średniowiecznych kształtowały się w podobny
sposób jak we Francji .
Całkiem inaczej wyglądała jednak organizacja władz miejskich i samorządu miejskiego. Miasta niemieckie zdobyły też o wiele wyższą pozycje polityczną.
Prawa miejskie zależały też od tego do koko należało miasto , czy było to miasto cesarskie , biskupie czy krajowe.
Miasta cesarskie podlegały bezpośrednio królowi do ich uprawnień należały wysokie uprawnienia zwierzchnie , prawa mennicze , celne, targowe, zwierzchnictwo sądowe i wojskowe.
Miasta biskupie po wyzwoleniu się spod zwierzchnictwa biskupów posiadały podobne prawa do miast cesarskich. Różniły się tylko od nich tym, że zwolnione były z wielu świadczeń na rzecz władcy.
Prawa miast niemieckich miały charakter filialny . Oznaczało to , że miasta młodsze były tzw . „ córkami” , a starsze były miastami macierzystymi. Dzięki takiej strukturze miasta „ córki „ mogły zwracać się do miast macierzystych o pomoc w rozwiązywaniu niektórych kwestii prawnych , czy też o pomoc w orzekaniu wyroków w ważniejszych sprawach sądowych.
W dziedzinie prawa sądowego w Niemczech można wyróżnić przedział między prawem ziemskim, a prawem miejskim. Związane to było z systemem filialnym miast niemieckich.
W prawie miejskim rozwinął się też szereg instytucji prawnych w szczególności związanych z handlem.
W XIII i XIV wieku sytuacja prawna niemieckich miast była bardzo dobra. Miasta
Bowiem były prawnie niezależne od nikogo i tworzyły tak jakby odrębne państewka.
Jednak w XV wieku samodzielność miast zaczęła ulegać władcom terytorialnym,
Którzy zaczęli podporządkowywać sobie miasta i narzucać im własne prawa.
W Anglii miasta uzyskały dopiero osobowość prawną dopiero w XIII i XIV wieku. Wówczas miasta otrzymały liczne przywileje targowe i celne.
W sądownictwie miasto posiadało tylko uprawnienia w sprawach cywilnych i
lżejszych sprawach karnych .
Niektóre większe miasta miały szersze uprawnienia dotyczące sądownictwa. Było to sądownictwo , które wzorowało się na sądownictwie występującym w hrabstwach.
Niektóre miasta miały prawo do zasiadania w niższej izbie Parlamentu.
Prawa , które obowiązywały w średniowieczu wpłynęły na kształtowanie się praw miejskich w późniejszych wiekach.
Prawa te kodyfikowano, a także wzorowano się na nich tworząc nowe prawa miejskie . Często wzorowano się na prawie niemieckim np.: na „Zwierciadle Saskim, Weichbild, czy też na Constitutio Criminalis Carolina.
