Restrukturyzacja gospodarki spowodowała zasadnicze zmiany na rynku pracy. Wiele dużych firm państwowych przestało istnieć, część dokonała reorganizacji, powstało wiele mniejszych i większych prywatnych zakładów pracy, na polski rynek weszło wiele firm reprezentujących kapitał zagraniczny. W wyniku tych zmian pojawiło się na rynku pracy zjawisko bezrobocia. Powstała konieczność stworzenia instytucji zajmujących się problematyką zatrudnienia i łagodzenia negatywnych skutków bezrobocia – urzędów pracy. Celem polityki gospodarczej państwa stała się min. dynamizacja rynku pracy, która przyczynia się do powstawania nowych miejsc pracy. Twórcami nowych miejsc pracy są pracodawcy. Urzędy pracy mają natomiast w swojej dyspozycji instrumenty, które pobudzają procesy tworzenia miejsc pracy. Zatem pierwszy duży obszar współdziałania urzędów pracy i pracodawców wiąże się z tworzeniem nowych miejsc pracy przy wykorzystaniu instrumentów finansowanych z Funduszu Pracy. Drugi obszar współdziałania to obsługa istniejących miejsc pracy poprzez zapewnienie pracodawcom odpowiednio przygotowanej kadry (świadczenie usług pośrednictwa i poradnictwa zawodowego). Trzeci obszar współdziałania to sfera szkolenia zawodowego bezrobotnych i pracowników zagrożonych utratą pracy w celu dostosowania ich kwalifikacji do wymagań stanowisk pracy.
Cechy bezrobocia w Polsce.
Do najbardziej charakterystycznych cech bezrobocia należą (dane z końca grudnia 1997 r.) :
– wysoki udział ludzi młodych w populacji bezrobotnych. Młodzież w wieku do 24 lat stanowiła 30,7% ogółu bezrobotnych, natomiast w przedziale 25 – 34 lata – 27,9%.
– znaczny udział procentowy w całej populacji bezrobotnych osób posiadających wykształcenie zawodowe oraz podstawowe i niepełne podstawowe: 38,4% bezrobotnych posiadało wykształcenie zasadnicze zawodowe, natomiast 34,0% – podstawowe lub niepełne podstawowe.
– znaczny udział długotrwale bezrobotnych w ogólnej populacji bezrobotnych. W końcu grudnia 1997 r. wśród bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy było: 22,2 % pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy, 23,2 % – od 12 do 24 miesięcy i 21,1% – powyżej 24 miesięcy.
– zwiększający się udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych. W końcu grudnia 1991 r. stanowiły one 52,6%, w końcu 1995 r. – 55,19%, a w końcu 1996 r. – 58,3% ogółu populacji bezrobotnych, natomiast w końcu 1997 r. – 60,4%.
– 46,2% – to bezrobotni zamieszkali na wsi. Jest ich 843 692 osoby, z czego 33 139 osób, tj.1,8% posiada gospodarstwo rolne.
– 69,5% bezrobotnych nie posiada prawa do zasiłku.
– zróżnicowanie terytorialne stopy bezrobocia ( najniższa: w woj. warszawskim – 2,8%, najwyższa: w woj. suwalskim – 21,2%).
W 1997 roku zanotowano takie pozytywne zmiany , jak:
– zmniejszenie tempa przyrostu liczby nowo rejestrujących się bezrobotnych,
– zwiększenie się „odpływu” z bezrobocia /pewien wpływ na to miało wyłączenie z rejestru
bezrobotnych osób, które nabyły prawo do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego
(86 391osób)/. Niemniej 1 258 949 osób bezrobotnych podjęło pracę.
– zwiększenie liczby ofert pracy o ponad 1/3 więcej niż w 1996 r. Urzędy pracy otrzymały
915 827 ofert pracy. Na jedną ofertę przypadło 23 bezrobotnych (podczas gdy w 1996 r. – 34
osoby, a w 1995 r. – 37 osób).
Zatrudnianie oraz aktywizację zawodowa bezrobotnych w działalności SUP w zakresie zatrudniania, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej bezrobotnych określają powszechnie znane akty prawne: ustawa, rozporządzenia itp. oraz dokumenty rządowe określające cele i kierunki polityki państwa w sprawach gospodarczo – społecznych.
Należą do nich:
– Program Promowania Produktywnego Zatrudnienia i Zmniejszania Bezrobocia,
– Program Promocji Aktywności Zawodowej Młodzieży,
– Rządowy Program Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych i Ich Integracji ze
Społeczeństwem,
– Krajowy Program Działań na Rzecz Kobiet,
– Program Polityki Rodzinnej
– Narodowy Program Odbudowy i Modernizacji.
Na podstawie ww. dokumentów sformułowano następujące cele Systemu Urzędów Pracy na rok 1998:
– skuteczna realizacja zapotrzebowań pracodawców na siłę roboczą w możliwie najkrótszym czasie,
– zwiększenie skuteczności zatrudnieniowej programów rynku pracy,
– objęcie działaniami aktywizującymi jak największej liczby osób z grup ryzyka dla zwiększenia ich szans na rynku pracy,
– zwiększenie racjonalności gospodarowania środkami finansowymi,
– zwiększenie profesjonalizmu usług świadczonych przez urzędy pracy.
Pozatrudnieniowe programy rynku pracy kierowane do pracowników.
Z Funduszu Pracy finansowane są następujące aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, w których partnerami urzędów pracy są pracodawcy:
– prace interwencyjne,
– roboty publiczne,
– pożyczki na tworzenie nowych miejsc pracy w zakładach pracy,
– szkolenie bezrobotnych i pracowników zagrożonych utratą pracy,
– subsydiowane zatrudnienie absolwentów,
– staże absolwentów u pracodawców,
– programy specjalne.
Współdziałanie z pracodawcami w zakresie pośrednictwa pracy.
Głównym celem działalności urzędów pracy jest pomoc w zapewnieniu bezrobotnym szans na prace odpowiadającą ich przygotowaniu, możliwościom i oczekiwaniom, a pracodawcom odpowiednio przygotowanej kadry. Zadanie to jest realizowane poprzez marketingowe podejście do obsługi klientów Systemu Urzędów Pracy zalecane w dokumencie „Cele i kierunki działania w zakresie pośrednictwa pracy”.
Cel strategiczny pośrednictwa pracy to stałe zwiększanie satysfakcji klientów czyli pracodawców i poszukujących pracy.
Natomiast cele operacyjne to:
– systematyczny wzrost liczby pracodawców mających zaufanie do świadczonych usług,
– stałe zwiększanie liczby ofert pracy, zwłaszcza niesubsydiowanej, realizowanych przez urzędy pracy,
– zwiększanie skuteczności kojarzeń miejsc pracy i poszukujących pracy,
– skracanie czasu realizacji ofert,
– wzrost liczby ofert pracy pozyskiwanych przez pośredników pracy rejonowych urzędów pracy,
– zwiększanie szans zatrudnienia bezrobotnych poprzez szkolenia, prace interwencyjne, roboty publiczne i samozatrdnienie.
Jednym z ważnych zamierzeń w zakresie doskonalenia pośrednictwa pracy jest dokonanie segmentacji rynku pracy tj. wydzielenie segmentów rynku pracodawców i rynku pracobiorców poprzez rozpoznanie ich potrzeb. Dla celów segmentacji urzędy pracy powinny mieć pełną informację o zakładach pracy, uporządkowaną w formie katalogu. Zakłada się, że do końca 1998 roku w każdym rejonowym urzędzie pracy powinien być założony Katalog Pracodawców – czyli uporządkowany zbiór informacji o rzeczywistych lub potencjalnych klientach rejonowych urzędów pracy. Informacje te powinny obejmować charakterystykę firmy, przebieg współpracy z urzędami pracy, wykaz zgłaszanych ofert pracy i sposobu ich realizacji.
Segmentacja poszukujących pracy polegać będzie na przeprowadzeniu podziału tej grupy klientów urzędów pracy według poziomu motywacji do pracy i stopnia przygotowania do jej wykonywania, np. na osoby:
– posiadające kwalifikacje i motywację,
– posiadające motywację, lecz bez odpowiednich kwalifikacji,
– mające kwalifikacje, ale pozbawione motywacji,
– nie posiadające ani motywacji ani kwalifikacji.
Celem takiej segmentacji jest dostosowanie działań urzędu pracy do konkretnych osób, ich potrzeb i możliwości. Zostaną przygotowane pakiety usług dla poszczególnych segmentów. Powinno to się przyczynić do zwiększenia skuteczności działań urzędów pracy.
Ważnym zadaniem urzędów pracy jest doskonalenie procesu realizacji ofert pracy. Obecnie urzędy pracy proponują różne formy realizacji ofert, tj.:
– pośrednictwo półotwarte,
– pośrednictwo otwarte,
– pośrednictwo specjalistyczne,
– komputerową bazę ofert pracy,
– pośrednictwo szybkie,
– sklep z pracą,
– giełdę pracy.
Współpraca z pracodawcami i jednostkami edukacyjnymi w zakresie szkolenia bezrobotnych i pracowników zagrożonych utratą pracy.
Zasady tej współpracy zostały określone w 1994 r. w „Ogólnych zasadach organizacji szkolenia bezrobotnych” Ustalają one rolę urzędów pracy i ich partnerów, tj. jednostek edukacyjnych i pracodawców w planowaniu i organizacji szkolenia bezrobotnych i osób zagrożonych utratą pracy. Zgodnie z ustawodawstwem oraz ww. zasadami organizacja szkolenia bezrobotnych zajmują się rejonowe urzędy pracy. Proces przygotowania oraz realizacji szkolenia składa się z 6 etapów:
1. diagnozowanie potrzeb szkoleniowych,
2. określanie kierunków i sporządzanie planów szkolenia,
3. wybór instytucji szkolących,
4. dobór uczestników szkolenia,
5. realizacja i monitoring szkolenia,
6. ocena efektywności szkolenia.
Skuteczność i efektywność działalności urzędów pracy w zakresie szklenia bezrobotnych i kojarzenia wymagań stanowisk pracy z kwalifikacjami bezrobotnych zależna jest od dobrej współpracy pomiędzy urzędami pracy i pracodawcami oraz jednostkami edukacyjnymi na każdym etapie szkolenia. Dlatego też Krajowy Urząd Pracy zaleca zawieranie trójstronnych umów szkoleniowych pomiędzy urzędem pracy, jednostką szkolącą i pracodawcą. Celem tych umów jest zharmonizowanie szkolenia z potrzebami rynku pracy i zwiększenie efektywności szkolenia bezrobotnych, wyrażającej się odsetkiem osób zatrudnionych po ukończeniu szkolenia. Istotnie efektywność szkolenia przy zastosowaniu trójstronnych umów szkoleniowych jest najwyższa i przekracza wskaźnik 80% zatrudnienia po ukończeniu kursu.
