1. POWATANIE PKWN.
2. LUDOWE WOJSKO POLSKIE.
3. WALKA O WYZWOLENIE ZIEM POLSKICH W 1944 ROKU.
4. USTRÓJ POLSKI LUBELSKIEJ.
5. POLITYKA ROLNA PKWN.
6. ŻYCIE POLITYCZNE POLSKI LUBELSKIEJ.
7. SYTUACJA MIĘDZYNARODOWA PKWN.
8. POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE W OKRESIE PKWN.
9. POWSTANIE RZĄDU TYMCZASOWEGO RP.
10. ZMIERZCH POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO.
11. POWSTANIE TYMCZASOWEGO RZĄDU JEDNOŚCI NARODOWEJ.
12. KONFERENCJA W POCZDAMIE – SPRAWA POLSKA.
1. POWSTANIE PKWN.
20 lipca w Moskwie podjęta została decyzja (przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej) o utworzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. W dwa dni później przez radio moskiewskie odczytano w języku polskim Manifest PKWN. Jako miejsce ogłoszenia manifestu (wydrukowanego w radzieckich drukarniach) podano Chełm Lubelski. Kierownictwo PKWN przybyło do niego kilka dni później. Przewodniczącym PKWN został Edward Osóbka-Morawski. Jego zastępcami natomiast Wanda Wasilewska i Andrzej Witos. Jednak zanim wyruszyli do Polski musieli podpisać w Moskwie szereg porozumień i układ w sprawie granic. Wyrazili w nim zgodę na linie Curzona z pozostawiwowam Grodna i Lprze po stronie radzieckiej – 27 lipca 1944 – jedynym ustępstwem ze strony Stalina było pozostawienie Polsce części Puszczy Białowieskiej. 2 sierpnia 1944b siedzibą PKWN stał się Lublin. Manifest stwierdzał, że:
a) PKWN jest legalną, tymczasową władzą wykonawczą narodu,
b) działa na podstawie konstytucji z 17 marca 1921 roku,
c) podstawą bezpieczeństwa ma być sojusz ze Związkiem Radzieckim
d) do Polski miało powrócić na zachodzie: Pomorze i Śląsk Opolski,
e) zamierzono przyłączyć Prusy Wschodnie – granica zachodnia miała się oprzeć o Odrę,
f) zapowiadano reformę rolną oraz odbudowę szkolnictwa,
2. LUDOWE WOJSKO POLSKIE.
21 lipca 1944 uchwałą KRN połączona została Armia Polska w ZSRR z Armią Ludową w jednolite Wojsko Polskie – odgrywało ono ważną rolę w życiu Polski Lubelskiej. Naczelnym dowódcą został gen. Michał „Rola” Żymierski – jego zastępcą generałowie, Zygmunt Berling i Aleksander Zawadzki. Rozbudowa armii był utrudniona z powodu wyniszczenia kraju, braku koni. Radzieckie władze i komuniści przystąpili do walki z AK. Odbyły się liczne aresztowania. W końcu 1944 Wojsko Polskie liczyło 286 tysięcy żołnierzy. Komenda Główna AK miały nadzieje uzyskać z biegiem czasu kontrolę nad wojskiem. Niestawienie się do poboru groziło rozstrzelaniem, wstąpienie do nowo tworzonej armii i pójście na front chroniło przed aresztowaniem przez radzieckie organy bezpieczeństwa..
3. WALKA O WYZWOLENIE ZIEM POLSKICH W 1944 ROKU.
W nocy z 17 na 18 lipca ruszyły oddziały ACZ. 24 lipca wyzwolony został Lublin. Pod koniec lipca front zatrzymał się nad Narwią. 25 lipca po osiągnięciu Dęblina ruszyło natarcie na Warszawę.
4. USTRÓJ POLSKI LUBELSKIEJ.
a) najwyższym organem państwowym była – Krajowa Rada Narodowa:
– liczba posłów (zgodnie z konstytucją marcową) do KRN nie mogła przekroczyć 444,
– szerokie uprawnienia otrzymał przewodniczący KRN, Bolesław Bierut (łączył w swych rękach dawne uprawnienia marszałka sejmu i prezydenta), był najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, reprezentował państwo na zewnątrz,
b) PKWN spełniał rolę rządu,
c) natychmiastowa likwidacja stworzonej przez okupanta administracji i policji,
d) w sierpniu wprowadzono nową administrację państwową ( w obawie przed opanowaniem przedstawicieli Polski Podziemnej),
e) powołano Urzędy Bezpieczeństwa (UB) po zreorganizowaniu Milicji Obywatelskiej,
f) zorganizowano administrację gospodarczą,
5. POLITYKA ROLNA PKWN.
6 września 1944 PKWN wydał dekret, na mocy którego reformie rolnej podlegały majątki ziemskie:
a) będące własnością skarbu państwa,
b) będące własnością obywateli niemieckich,
c) będące własnością osób skazanych za zdradę stanu, oraz osób, które współpracowały z okupantem ze szkodą dla państwa,
d) własności, których rozmiar przekraczał 100 ha całej powierzchni lub 50 ha użytków rolnych.
Dekret określał też cele i zasady reformy:
a) utworzenie nowych samodzielnych gospodarstw dla bezrobotnych robotników,
b) gospodarstwa utworzone na podstawie dekretu nie mogły być dzielone, sprzedawane, zastawiane i wydzierżawiane.
W 1944 ziemie otrzymało 110 tysięcy chłopów – 1,4 – 2,8 ha.
Reforma spotkała się z krytyką wielu działaczy ludowych, którzy uważali, że trzeba tworzyć duże gospodarstwa chłopskie, ponieważ drobne gospodarstwa chłopskie nie będą w stanie utrzymać dotychczasowej produkcji dużych nowoczesnych majątków. Reformie rolnej towarzyszył terror – spotykano się z zabieraniem majątków nie podlegających reformie, ziemian usuwano z majątków w trybie przymusowym. Sytuacja polskiej wsi w pierwszych miesiącach wyzwolenia była bardzo ciężka. W miastach na skutek braku produktów żywnościowych wprowadzono ich ograniczenie.
6. ŻYCIE POLITYCZNE POLSKI LUBELSKIEJ.
Pracami Komitetu Centralnego PPR kierował od listopada 1943 roku Władysław Gomułka. Większość członków PPR stanowili robotnicy, jedynie na Lubelszczyźnie większą rolę odgrywali chłopi, stanowiący 80% członków partii w tym regionie. Powstałe przed wojną Stronnictwo Demokratyczne uległo w czasie wojny głębokim podziałom na emigracji i w kraju.
7. SYTUACJA MIĘDZYNARODOWA PKWN.
W momencie powstania PKWN wszystkie państwa wielkiej kolacji ,prócz ZSSR, uznawały rząd polski na wychodźstwie. W dniach 26 lipca – 1 sierpnia 1944 ZSRR zawarł z PKWN szereg porozumień:
a) rząd ZSRR zgodził się na korzystny dla Polski przebieg granicy w Prusach Wschodnich,
b) uzyskano obietnicę poparcia granicy zachodniej (miała przebiegać wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej, z pozostawieniem Szczecina po stronie polskiej).
27 lipca przybył do Moskwy premier rządu polskiego na uchodźstwie Stanisław Mikołajczyk. Zamierzał on doprowadzić do porozumienia z ZSRR z pominięciem KRN. Jednak ta wizyta Mikołaczyka jak i październikowa nie przyniosła żadnych rezultatów, ponieważ Stalin domagał się porozumienia obu obozów: londyńskiego i lubelskiego, wykorzystując fakt, że w Moskwie przebywała wówczas delegacja KRN. Jednak nie doszło między nimi do porozumienia. W listopadzie 1944 roku Stanisław Mikołajczyk podał się do dymisji. Dymisja jego pociągnęła za sobą rozłam wśród polskiej emigracji. W grudniu 1944 PKWN nawiązała pierwsze kontakty międzynarodowe z Francją, Jugosławią i Czechosłowacją. 27 grudnia 1944 roku ZSRR zapowiedział uznanie PKWN jako oficjalnego rządu polskiego.
8. POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE W OKRESIE PKWN.
Prasa podziemna określała reformy PKWN jako pośpieszne i nie przemyślane. 26 grudnia po długich dyskusjach komendantem AK został gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek”. Kierował on pracą wojskową na terenach okupowanych jak i pracą polityczną ma terenach wyzwolonych. Do końca 1944 pod różnymi zarzutami aresztowano ponad 100 tysięcy żołnierzy AK. Starano się przekonać Ukraińców i Białorusinów, że głównym ich wrogiem nie jest Polska, a Związek Radziecki.
9. POWSTANIE RZĄDU TYMCZASOWEGO RP.
31 grudnia 1944 roku na posiedzeniu KRN uchwalono powołanie Rządu Tymczasowego RP. Premierem został dotychczasowy przewodniczący PKWN, Edward Osóbka-Morawski, a wicepremierem Władysław Gomułka (PPR) i Stanisław Janusz (SL)y zostycznia 1945 Rząd Tymczasowch mstał uznany przez ZSRR, a następnie przez Jugosławię i Czechosłowację. Natomiast sprzeciwiły się Stany Zjednoczone i Anglia, które uznały rząd Tomasza Arciszewskiego w Londynie (to on zajął miejsce premiera po dymisji Mikołajczyka).
10. ZMIERZCH POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO, STYCZEŃ-SIERPIEŃ 1945.
19 stycznia 1945 roku rozkazem gen. Leopolda Okulickiego rozwiązana została Armia Krajowa. Okręg Białostocki odmówił wykonania rozkazu. Utworzona została dla dalszej walki organizacja „NIE” kierowana przez Emila Fieldorfa, a następnie płk Jana Rzepeckiego. Próby nawiązania kontaktu z władzami Polski Lubelskiej z reguły kończyły się aresztowaniem przez NKWD lub polskie bezpieczeństwo. Terror aparatu bezpieczeństwa doprowadził do wybuchu wojny domowej. W styczniu 1945 roku podziemie polskie odbiło więzienie w Biłograju. Postanowiono zniszczyć kierownictwo polskiego podziemia. Władze radzieckie skierowały się z propozycją rozmów do polskiego podziemia, które zostały przyjęte, wbrew opinii gen. Okulickiego, który podejrzewał podstęp. Spotkanie miało się odbyć w Pruszkowie. I się odbyło 27 marca, gdzie władze radzieckie aresztowały 16 przywódców Polski Podziemnej (wśród nich był gen. Okulicki). Dopiero podczas konferencji założycielskiej ONZ władze radzieckie przyznały się do popełnienia tej zbrodni. W czerwcu odbył się w Moskwie proces przywódców polskiego podziemia – Okulicki zmarł w radzieckim więzieniu. Proces moskiewski i przekształcenie w maju 1945 roku organizacji „NIE” w Delegaturę Sił Zbrojnych w Kraju (DSZ) zmieniło położenie podziemia. Powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i cofnięcie przez mocarstwa zachodnie uznania dla rządu polskiego w Londynie skłoniło władze DSZ do rozwiązania organizacji. Rozwiązanie DSZ i wyjście z podziemia 42 tysięcy żołnierzy było aktem kończącym dzieje ruchu oporu związanego z rządem polskim na uchodźstwie.
11. POWSTANIE TYMCZASOWEGO RZĄDU JEDNOŚCI NARODOWEJ.
Na konferencji jałtańskiej postanowiono powołać rząd polski w takim składzie, aby mógł być on uznany przez mocarstwa zachodnie, ponieważ istnienie dwóch rządów – jednego popieranego przez ZSRR i drugiego przez USA i Anglię prowadziło do konfliktów i uniemożliwiało wzięcie udziału Polaków w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco – kwiecień/czerwiec 1945. 21 kwietnia 1945 roku podpisany został układ o „przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy powojennej między Polską a ZSRR” – wytyczał kierunek przyszłej polskiej polityki zagranicznej. W czerwcu Stanisław Mikołajczyk, Jan Stańczyk i Antoni Kołodzieja spotkali się w Moskwie z przedstawicielami Rządu Tymczasowego. Powołana komisja w składzie: Władysław Gomułka, Władysław Kiernik oraz Stanisław Szwalbe opracowała ostateczny kompromisowy tekst porozumienia w sprawie powołania rządu. 28 czerwca 1945 roku prezydent KRN powołał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Premierem został E
dward Osóbka-Morawski, a wicepremierami Władysław Gomułka i Stanisław Mikołajczyk. 16 października 1945 roku w imieniu TRJN Wincenty Rzymowski (minister spraw zagranicznych) podpisał Kartę Narodów Zjednoczonych – tym samym Polska stała się jednym z założycieli ONZ.
12. SPRAWA POLSKI NA KONFERENCJI POCZDAMSKIEJ.
Jednym z celów konferencji poczdamskiej było ustalenie granicy zachodniej państwa polskiego. 23 lipca przybyła do Poczdamu delegacja polska. Jej zdecydowana postawa i poparcie ze strony ZSRR rozstrzygnęło sprawę na korzyść Polski. Polska odzyskała:
a) terytoria na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej,
b) byłe Wolne Miasto Gdańsk,
c) część Prus Wschodnich
Posiadanie tych ziem uprawniało Polskę do traktowania ich jako integralnej części państwa polskiego. Potwierdzeniem tego była zgoda na wysiedlenie Niemców z przyznanych Polsce ziem.
Najdłużej trwały rozmowy polsko-czechosłowackie. Przedmiotem sporu był Śląsk Cieszyński na południe od Olzy (zamieszkana prawie tylko przez ludność polską) oraz Kotlina Kłodzka (Czesi zgładzali do niej swe prawa historyczne). Sprawa ta została rozstrzygnięta w układzie granicznym zawartym w 1958 roku:
a) do Polski – Kotlina Kłodzka,
b) do Czechosłowacji – Zaolzie
