Oceniając politykę prowadzoną przez Bolesława Chrobrego, Bolesława Śmiałego oraz Bolesława Krzywoustego muszę wziąć pod uwagę cały okres wczesnopiastowski ( 966 – 1138) ponieważ tylko taki przedział czasowy w pełni zobrazuje nam motywy i konsekwencje ich działań. Dokładne lata panowania tych władców to 992 – 1025 dla Bolesława Chrobrego , 1058 – 1079 dla Bolesława Śmiałego i 1102 – 1138 dla Bolesława Krzywoustego.
Bolesław Chrobry był dopiero drugim, w chrześcijańskim rzędzie, władcą Polski. Przejął on panowanie na terytorium, którego ludność od zaledwie ćwierć wieku była chrystianizowana. Zapewne był w lepszej sytuacji niż jego ojciec, bo mimo wszystko wkraczał na już po trosze ukształtowany teren.
Jednak analizując teksty źródłowe możemy się domyślić , że Bolesław wcale nie miał przejąć schedy po ojcu. Mieszko I, zapewne pod wpływem swej trzeciej żony Ody, w roli swych następców widział właśnie synów z tego związku, a nie pierworodnego Bolesława. Jednak jego ambicja , doświadczenie w walce oraz poparcie wśród możnych sprawiły , że po śmierci ojca nie miał najmniejszych problemów z wygnaniem księżnej – wdowy i jej trzech małoletnich synów. Tak więc w roku 992 książe Bolesław obejmuje władzę . Postanowił on kontynuować politykę swojego ojca wobec dworu cesarskiego . Dobre stosunki z cesarzem były potrzebne także w realizacji najważniejszego celu Bolesława – pełnej niezależności Polski bolesławowej. Aby osiągnąć sukces nowy władca wiedział, że musi doprowadzić do scalenia państwa wewnętrznie, m.in. poprzez własną kościelną organizację.
Jednak panowanie swoje rozpoczął Chrobry od natychmiastowego uznania Krakowa z ziemią Wiślan za część swojego państwa.
W pierwszych latach rządzenia doszło do wydarzenia , które niezaprzeczalnie wpłynęło na losy państwa. Otóż Bolesław po ojcu przejął także niechęć do Czechów, nie miał więc oporów, aby przygarnąć wygnanego przez księcia Czechów biskupa Wojciecha – wielkiego idealistę wierzącego w ewangeliczne zasady. Wojciech był już w tym okresie zaprzyjaźniony z młodziutkim Ottonem III. Tak więc pomoc ze strony Bolesława była bardzo dobrze odebrana przez cesarza.
Wojciech wedle swoich postanowień postanowił nawracać i Chrobry wysłał go na misję do Prus, gdzie w 997 święty zginął w tragicznych okolicznościach. Sytuację tą wykorzystał Bolesław w niezwykle przemyślany sposób, aby polepszyć swój wizerunek w oczach Ottona III i zarazem papieża Sylwestra II. Otóż wykupił zwłoki Wojciecha oraz pochował je z honorami w Gnieźnie. Poruszeni tym faktem cesarz oraz papież postanowili uczcić swego świętego przyjaciela i tak oto doszło do niezwykle ważnego wydarzenia w historii naszego państwa, jakim był zjazd w Gnieźnie. Dzięki temu faktowi po pierwsze udało się zrealizować Bolesławowi jeden ze swoich celów : papież ustanowił stworzenie arcybiskupstwa przy grobie Wojciecha z Radzminem – Gaudentym na czele. Biskupstwa powstały także w Poznaniu, Kołobrzegu, Krakowie i Wrocławiu co powodowało , że Kościół polski zależny był jedynie od Rzymu.
Na zjeździe doszło także do zawarcia wielu niezwykle istotnych dla państwa piastowskiego decyzji. Bolesław popierał uniwersalistyczne idee Ottona III, stawał się dla cesarza cennym sojusznikiem . Cesarz posunął się nawet do założenia Bolesławowi cesarskiego diademu, co miało być symboliczną koronacją Chrobrego. Jednocześnie zwolnił go od płacenia trybutu i władca polski stał się patrycjuszem rzymskim.
Prężne państwo Polan, aby wzmocnić swoją pozycję, musiało także poszerzać swoje terytorium. Bolesław Chrobry chciał rozszerzyć je na jak najbardziej rozleglejsze tereny słowiańskie. Planom tym sprzyjała sytuacja w Niemczech : po śmierci Ottona III pogrążyły się w konfliktach wewnętrznych. Podporządkowanie nowych terenów polski książe rozpoczął od zajęcia Łużyc i Miśni, na której czele osadził swojego szwagra Guncelina. Konsekwentnie kontynuując swoją politykę zagraniczną wmieszał się w spory o tron czeski. Objęcie władzy w Pradze w 1003 r. poprzez zdradzieckie uwięzienie i oślepienie księcia czeskiego sprawiło , że rozwój terytorialny państwa polańskiego sięgnął szczytu. Stał się wtedy Chrobry uznanym władcą dwu największych państw zachodniosłowiańskich. Jednak nie zdołał utrzymać długo takiego stanu rzeczy. Henryk II , który był nawet skłonny zaakceptować posunięcia Bolesława, postawił mu jeden warunek : Bolesław musiał uznać zwierzchność cesarza nad Czechami. Oznaczałoby to jednak cofnięcie się w osiągniętych już celach i utratę kontroli przez Bolesława nad tak niedawno zdobytymi terenami. Odmowa byłaby jednoznaczna z wojną z Henrykiem, a jednak Bolesław podjął to ryzyko, co skończyło się dla niego niekorzystnie. Po wznieconym przez Czechów powstaniu, którzy uzyskali poparcie Henryka, Bolesław został wypędzony z Pragi w 1004r. Czechy były utracone. Jednak zagrożenie ze strony cesarza było o wiele większe, niż Bolesław przypuszczał. Henryk II uderzył bowiem w samo serce polańskiego państwa. Armia niemiecka, po przeprawie przez Odrę, dotarła aż pod Poznań. Wtedy Chrobry musiał ponieść kolejne konsekwencje swoich decyzji i aby uchronić się od katastrofy zgodzić się na pokój, na którego mocy utracił ostatnie nabytki utrzymując kontrole jedynie nad Morawami i cząstką Słowacji z Trenczynem. Komplikacja spraw związana z planami ekspansyjnymi spowodowała pogorszenie się sytuacji wewnętrznej państwa. Pomorzanie, wykorzystując zaangażowanie Chrobrego w sprawę zachodnich kresów, zbuntowali się i obalili polańskie rządy oraz porzucili chrześcijaństwo.
Jednak ambicje Henryka II i Bolesława nie pozwoliły im na poprzestaniu na tym co się stało. Chrobry uderzył jako pierwszy, udało mu się odzyskać Łużyce i Milsko. W roku 1013, w Merseburgu,
ziemie te zostały uznane za prawowite zdobycze Bolesława i stały się lennami niemieckimi. Wtedy też doszło do pewnego porozumienia z cesarzem, na mocy którego Chrobry miał wesprzeć militarnie niemiecką wyprawę przeciw Włochom w zamian za pomoc cesarza w wyprawie na Ruś. Stało się jednak tak, że władca piastowski nie wywiązał się z umowy, co spowodowało kolejny konflikt.
Lata poprzedzające rok 1018 to okres licznych działań zaczepnych z obu stron. Kres temu konfliktowi położył pokój w Budziszynie w 1018 , który był bardzo korzystny dla Chrobrego i jego państwa : Łużyce, Milsko oraz Morawy pozostawały pod jego rządami. Poślubienie przez Chrobrego Ody (siostra jego zięcia Hermana z Miśni ) miało utrwalić zawarty pokój.
Ziemią, która jednak interesowała najbardziej Bolesława, była Ruś. Zamierzał zlikwidować tam wpływy niemieckie i przyłączyć do Polski terytorium przygraniczne, czyli Grody Czerwieńskie. Dla dobrych stosunków z państwem ruskim Bolesław zachował się typowo dla władców średniowiecznych – wydał swą córkę za syna Włodzimierza Wielkiego, Świętopełka. Tak bliskie kontakty z Polską Świętopełka nie podobały się jego ojcu i został przez niego uwięziony. Chrobry w 1013 zorganizował nawet wyprawę , która miała na celu jego uwolnienie, lecz stało się to dopiero możliwe po śmierci Włodzimierza Wielkiego w 1015r. Wtedy jednak rozwinęły się konflikty w sprawie tronu kijowskiego, do którego oprócz Świętopełka pretendował także jego brat Jarosław. Gdy w 1017r. doszło do sojuszu między Jarosławem a Henrykiem II, Chrobry dokonał najazdu na Ruś. Wyprawa ta przyniosła szereg korzyści polskiemu władcy, oprócz faktu osadzenia Świętopełka na tronie wiązało się to z licznymi łupami oraz zagarnięciem Grodów czerwieńskich. Sukces okazał się jednak krótkotrwały i Jarosław Mądry niedługo po tym fakcie objął panowanie na Rusi. Postanowił on jednak utrzymywać poprawne stosunki z Polakami, więc Bolesław zaaprobował jego pozycję na Rusi.
Kolejne lata panowania Bolesława Chrobrego wypełniły starania o koronę. Możliwe stało się to dopiero po śmierci Henryka II i zmianie papieża w 1024 ( został nim Jan XIX ). Koronacja miała miejsce w kwietniu 1025r. i właśnie wtedy Bolesław został pierwszym królem Polski. Jednak zdobytej z tak wielkim trudem korony nie udało się długo utrzymać, gdyż 17 czerwca 1025 Bolesław Chrobry zmarł. Mimo to fakt ten miał ogromne znaczenie dla dalszych losów naszego kraju i podkreślał jego suwerenność, o którą Chrobry walczył przez 33 lata.
Panowanie Chrobrego można ocenić jako bardzo udane ze względu na jego liczne sukcesy na arenie międzynarodowej. Nasz autorytet międzynarodowy wzmocniła bardzo sprytnie i inteligentnie prowadzona polityka Chrobrego. Umiejętnie wykorzystywał sytuację panującą w krajach ościennych i poszerzał krąg swoich wpływów m.in. poprzez osadzanie swoich sojuszników na tronach. W końcowej ocenie prowadzona przez niego ekspansja terytorialna wypada na jego korzyść. Powiększył stan posiadania Polski o Śląsk, Małopolskę, Milsko i Łużyce oraz odzyskał Grody Czerwieńskie.
Polityka wewnętrzna nie była najmocniejszą stroną Bolesława, aczkolwiek zapewnił Polsce ustanowienie własnej organizacji kościelnej. Jednak, oceniając ogólnie, przemiany wewnętrzne w kraju miały charakter destrukcyjny. Ludność nie miała świadomości przynależenia do organizmu państwowego i niemal w ogóle nie była zintegrowana. Aparat administracyjny nie nadążał ze swoim rozwojem wobec takiego przyrostu terytorium i ludności, a możni i rycerstwo nie zawsze byli zadowoleni z tak silnej władzy centralnej. Jednak Bolesław Chrobry umiał utrzymać w ryzach swoich poddanych i jak się okazało konsekwencje takiej, a nie innej, sytuacji wewnętrznej ponieśli kolejni władcy.
W trzydzieści trzy lata po śmierci Chrobrego panowanie przejął jego imiennik : Bolesław II Śmiały. W przeciągu tych lat Polska zdołała utracić ziemie zdobyte przez Chrobrego oraz koronę . Jednak dzięki działaniom ojca Śmiałego – Kazimierza I Odnowiciela przejął on władzę w państwie dość stabilnym. Ziemie, które znalazły się w obrębie jego władzy to Małopolska , Wielkopolska , Śląsk, Mazowsze i Pomorze Nadwiślańskie. Od początku swego panowania starał się naśladować w prowadzonej polityce Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Jego głównym celem było zdobycie korony oraz umocnienie państwa. Miał do tego bowiem świetne warunki : przed objęciem przez niego władzy w kraju rozpoczął się proces refo
rmowania szeregu instytucji. Odbudowa administracji, systemu świadczeń ludności, organizacji kościelnej i skarbowej sprawiła , że państwo zaczęło się scalać wewnętrznie.
Dzięki swoim umiejętnościom dyplomatycznym pierwsze lata panowania zaczęły przynosić sukcesy. Zjednał sobie przychylność Węgier, gdzie popierał antyniemiecką dynastię Arpadów i Rusi (dzięki pomocy Izasławowi w odzyskaniu tronu, on sam odzyskał Grody Czerwieńskie ). W stosunkach z zachodem przyjął kierunek polityki antycesarski. W sprawie konfliktu papiestwa z Henrykiem IV popierał obóz papieski, zyskując tym samym takich sojuszników jak Anglia, Francja, Hiszpania i Węgry. Otwarcie wystąpił przeciwko Henrykowi IV co było jedyna drogą, aby zachować suwerenność państwa. Zaprzestał także płacenia trybutu Czechom i w 1072r. wdał się z nimi w wojnę.
Dobre stosunki z papiestwem umożliwiły mu także odbudowę diecezji polskich. Swoimi posunięciami w tym kierunku ( odbudował katedrę w Gnieźnie, ufundował opactwo benedyktyńskie w Moglinie, Tyńcu, Wrocławiu, Lubinie ) zyskał sobie bardzo duże poparcie ze strony Grzegorza VII, który w 1076r. przekazał mu zgodę na koronację. Faktem sprzyjającym tej sytuacji był także zamęt w Niemczech, gdzie Henryk IV borykał się z ekskomuniką papieską. Jednak sukcesy te zostały zaprzepaszczone w wyniku spisku. W okresie tym, w kraju, działali sprzymierzeńcy Wratysława II ( książe czeski ) oraz Henryka II , których antykrólewskie poglądy podzielali możnowładcy, chcący bez przeszkód poszerzać swoje wpływy i bogacić się. Doszło do buntu , którego pretekstem było skazanie na śmierć biskupa Stanisława. W wyniku tych wydarzeń Bolesław Śmiały musiał uciec na Węgry wraz z żoną i synem Mieszkiem, gdzie prawdopodobnie w 1081r. został zamordowany. Nowym władcą został jego brat – Władysław Herman, lecz w rzeczywistości państwem rządził wojewoda Sieciech, coraz częściej także podejrzewany o ostateczne przywództwo nad spiskiem przeciwko Bolesławowi.
Reasumując – bardzo obiecujące panowanie Śmiałego zakończyło się klęską. Jednak mimo to polityka przez niego prowadzono wzmocniła pozycję Polski na arenie międzynarodowej. Odzyskał koronę i nie pozwolił, aby Polska w wyniku polityki prowadzonej przez władcę niemieckiego utraciła suwerenność.
Tak więc polityka zewnętrzna tego władcy jest praktycznie bez zarzutu. Jednak polityka wewnętrzna spowodowała taki, a nie inny obrót spraw. Był on zwolennikiem silnej władzy centralnej, a w kraju bardzo szybko rosła pozycja możnowładców dążących do brania udziału w rządzeniu, a to było dla Śmiałego nie do przyjęcia. Tak więc możni obalili autokratycznego władcę.
Kolejnym wielkim Bolesławem w historii Polski był Bolesław III Krzywousty – syn Władysława Hermana. W wyniku polityki Hermana, a raczej Sieciecha, doszło do buntu przeciwko niemu w wyniku, którego w ręce Bolesława i jego brata Zbigniewa dostała się Małopolska , Wielkopolska i Śląsk. W 1102r. po śmieci Hermana dzielnica będąca pod jego panowaniem przeszła, podzielona na dwie części, w ręce jego synów. Jednak taki stan rzeczy nie mógł trwać długo i już 1106r. doszło do otwartej wojny pomiędzy braćmi. W rezultacie Zbigniew musiał uciec z kraju, a pomoc znalazł u cesarza niemieckiego Henryka V . Bolesław już wtedy wykazał ogromne predyspozycje do bycia władcą i wyprawa niemiecka w 1109r. zakończyła się klęską cesarza. Faktami sprzyjającymi było na pewno małżeństwo ze Zbysławą ( córka Świętopełka II – księcia Rusi Kijowskiej ) oraz sojusz z królem Węgier Kolomanem. Zbigniewa następnie zamordował. Jednak, pamiętając zapewne losy swego wuja, udał się na pielgrzymkę pokutną a kościół obdarował licznymi darowiznami.
Jego głównym celem politycznym było trwałe odzyskanie Pomorza. W 1119r. włączył w obręb państwa Pomorze Gdańskie a w 1124r. narzucił swą zwierzchność oraz zobowiązał do płacenia trybutu Warcisława I ( książe zachodniopomorski ). Musiał on także wyrazić zgodę na chrystianizację swego kraju, do której Krzywousty wziął się z ogromnym rozmachem przy pomocy biskupa bamberskiego Ottona. Wtedy też zostało reaktywowane biskupstwo kruszwickie, które przeniesiono do Włocławka. Jednak entuzjazm Krzywoustego w kwestii chrystianizacji nie był spowodowany wyłącznie pobudkami religijnymi, lecz także politycznymi. Tak jak Bolesław Śmiały popierał on papiestwo, a to z kolei dawało mu wielu sojuszników w ówczesnej Europie. Jednak prowadząc tę politykę, poparł chyba nie tego papieża co powinien (opowiadał się za Celestynem II, który został wypędzony przez Innocentego II ) i w wyniku tego od 1133r. biskupstwa polskie przestawały być niezależne i podlegały arcybiskupstwu magdeburskiemu.
Lata 1131-37 okazały się bardzo trudne dla Bolesława. Tak jak jego poprzednikom możnowładcy nie chcieli silnej władzy centralnej, co powodowało silne naciski odśrodkowe na władcę. Wdał się także Bolesław w sprawę sukcesji po Stefanie II ( władca węgierski ) i kolejny raz postawił na złego kandydata. Był nim Borys ( syn Kolomana ) a jego przeciwnikiem Bella II Ślepy i to właśnie jemu udało się uzyskać poparcie Czechów oraz cesarza Lotara III, który w 1135 na zjeździe w Maseburgu zmusił Bolesława do jego poparcia. Krzywousty musiał także złożyć hołd lenny z Pomorza, lecz w nagrodę za uległość kościół polski odzyskał niezależność.
Jednak wróćmy do dość ciężkiej sytuacji wewnątrz kraju. Jak już wspomniałam, coraz częściej dochodziło do konfliktów między Bolesławem a możnymi. Dochodziło także do buntów ( m.in. w 1117r. Krzywoustemu sprzeciwił się jego doradca Skarbmir ) lecz władca szybko się z nimi rozprawiał a buntowników usuwał.
Okres po podboju Pomorza to początek pewnej stabilizacji wewnętrznej kraju. Krzywousty wykorzystując to, że skarbiec kraju był pełny, rozpoczął reformy. Rozbudował zespoły kanonickie, zreformował klasztory, zreformował administrację państwową , kasztelańską i prowincjonalną.
Bolesław Krzywousty był także władcą zapobiegliwym. Pamiętając dzieje państwa i walki o władzę pomiędzy kolejnymi Piastami oraz chcąc zwalczyć silne tendencje odśrodkowe, postanowił wydać dokument, który po jego śmierci rozwiązywałby te problemy. Podstawą tego dokumentu, zwyczajowo nazywanego testamentem, był podział państwa między jego synów co miałoby zapobiec konfliktom wewnętrznym i pozwolić zachować Polsce jedność. Koncepcja podziału opierała się na tradycjach dawnej jedności plemiennej. Najstarszy z dynastii miał być seniorem ( księciem zwierzchnim -princeps) i to właśnie on kierowałby polityką wewnętrzną i zewnętrzną, prowadziłby wojny, zawierał traktaty. Pozostali książęta mieliby być mu podporządkowani, lecz mogli prowadzić własna politykę wewnętrzną. Tak więc według postanowień testamentu układ władzy w Polsce miał wyglądać w sposób następujący:
* Najstarszy syn Władysław II otrzymywał:
-Śląsk
-Ziemie Lubuską
-Dzielnicę senioralną ( Wielkoposka z Gnieznem i Kaliszem, ziemia sieradzka, część Kujaw, Ziemia krakowska wschodnia)
-był także zwierzchnikiem Pomorza Nadwiślańskiego i Nadodrzańskiego
* Bolesław Kędzierzawy otrzymywał:
-Dziedziczne Mazowsze
-Część Kujaw
* Mieszko otrzymywał :
-Wielkopolskę z Poznaniem
*Salomea ( wdowa po Bolesławie ) otrzymała:
-Ziemię Łęczycką
Mimo iż testament załatwiał sprawę schedy po ojcu i każdy z książąt miał autonomiczną władzę w swojej dzielnicy już w 1141r. doszło do konfliktu na tym tle, a to z kolei doprowadziło do prawie 200-letniego rozbicia dzielnicowego.
Analizując politykę wszystkich trzech Bolesławów można dojść niestety do tego następującego wniosku: za każdym razem w efekcie końcowym dochodziło do kryzysu. Wszyscy też błędy popełniali głównie w polityce wewnętrznej, a ich polityka zewnętrzna przynosiła korzyści dla Polski. Dążyli do zachowania suwerenności państwa polskiego i prowadzili bardzo intensywną politykę ekspansji terytorialnej. Jednak wydaje mi się, że te bardzo ambitne plany wobec pozycji w Europie naszego kraju nie pociągnęły jego wewnętrznej stabilizacji. Bolesławowie nie wzięli pod uwagę kształtującego się feudalizmu, który pociągał za sobą wzrost liczby możnych, chcących brać udział w rządzeniu. Często ich pobłażliwość wobec tej sprawy kończyła się niekorzystnie dla państwa. Tak więc po każdym Bolesławie nadchodził kryzys, którego nie umieli zahamować skutecznie jego następcy.
Wszyscy trzej byli wybitnymi władcami, lecz mnóstwo czynników spowodowało, że nie mogę stwierdzić iż po ich śmierci kraj był silny i niezależny.
