Plan „Burza ”
Powstanie było częścią składowa planu „Burza” , akcji zbrojnej AK z 1944 r. . Akcja polegała na mobilizowaniu oddziałów podczas przesuwania frontu przez obszar państwa polskiego , i atakowania wojsk niemieckich w celu opanowania terenu przed wkroczeniem wojsk sowieckich .
Powstanie Warszawskie
Przyczyny wybuchu powstania można podzielić na dwie kategorie a mianowicie :
1. POLITYCZNE
2. WOJSKOWE
Przyczyny polityczne
a. potrzeba zademonstrowania oporu politycznego przeciwko ZSRR
b. potrzeba przeciwstawienia się PKWN-owi(który powstał 22 lipca 1944 i był przeciwwagą polityczną dla Rządu Polskiego w Londynie- potrzebny był sukces polityczny jakim byłoby opanowanie stolicy
c. wsparcie premiera rządu emigracyjnego Mikołajczyka w właśnie rozpoczynających się rokowaniach z rządem radzieckim dotyczących przyszłości niepodległej Polski
d. uprzedzenie PPR i innych pokrewnych jej organizacji aby nie zapisały na swój rachunek korzyści polityczne związane z opanowaniem stolicy
Przyczyny wojskowe
a. możliwość załamanie się Niemców w związku z ofensywą Armii Czerwonej. Mogły o tym świadczyć takie fakty jak :
n wycofywanie urzędów niemieckich z Warszawy
n odwrót wojsk niemieckich z linii frontu przez Warszawę
n ewakuacja niemieckiej ludności cywilnej z Warszawy
b. przypuszczenie ,że pościg radziecki za szybko uchodzącymi Niemcami nie zatrzyma się nad środkową Wisłą , lecz przejdzie ją i posunie się daleko na zachód. Wtedy powstanie trwałoby bardzo krótko i przyniosłoby spodziewany efekt głównie polityczny.
c. informacja (która okazała się fałszywa) ,że w dniu 31.07.1944 wojska radzieckie wkraczają na Pragę (dzielnica Warszawy)
SIŁY POLSKIE w WARSZAWIE
Stan liczebny okręgu warszawskiego Armii Krajowej wynosił na koniec lipca 1944
około 50 000 żołnierzy. Faktycznie w powstaniu wzięło udział około 28 000 żołnierzy.
W godzinie W czyli godzinie wybuchu powstania ( godz 17 01.08.1944) uzbrojonych było zaledwie około 3500 powstańców. Powstańcy nie posiadali broni przeciwlotniczej i artylerii oraz prawie zupełnie broni przeciwpancernej. Ogólny stan broni i amunicji pozwalał na prowadzenie normalnych działań bojowych przez okres trzech dni.
Na czele sił polskich stał Komendant Główny AK – gen dyw. Tadeusz Komorowski (Bór)
SIŁY NIEMIECKIE w WARSZAWIE
W chwili wybuchu powstania Niemcy posiadali około 15000 – 16000 żołnierzy. Przewyższali powstańców uzbrojeniem . Jednak w dużej mierze byli to żołnierze zdemoralizowani o niskiej wartości bojowej. Brakowało im spójnego dowodzenia. Dopiero 4-go sierpnia Niemcy zorganizowali specjalne siły przeznaczone do zwalczania powstania liczyły one
około 25000 pod dowództwem SS-Obergruppenfuhrera von dem Bacha uzbrojone w lotnictwo broń pancerną i artylerię. Niemcy mieli za zadanie zniszczyć opór powstańców i zrównać Warszawę z ziemią.
W skład korpusu von dem Bacha wchodził min Pułk SS „Dirlewanger” składający się w 90% z przestępców kryminalnych i dezerterów z innych armii oraz Brygada SS-RONA- byli to żołnierze narodowości ukraińskiej.
PRZEBIEG POWSTANIA
Powstanie warszawskie trwało od rozpoczęcia walki o godzinie 17.00
dnia 1 sierpnia 1944 ( godzina W) do podpisania kapitulacji o godzinie 21.00
dnia 2 października 1944 roku.
Powstanie można podzielić na dwa zasadnicze okresy :
a.) polskiego natarcia , który rozpoczął się wybuchem powstania a skończył w dniu 4 sierpnia rozkazem, zabraniającym działań zaczepnych z powodu braku amunicji
b.) polskiej obrony od 5 sierpnia do podpisania kapitulacji, którą to można podzielić na podokresy:
1. od 5 sierpnia do 2 września – bitwa obronna na wielkiej arterii przelotowej. Na tę bitwę składają się dwa działania :
a. bój na Woli do 11 sierpnia
b. bój na Starym Mieście do 2 września
2. od 3 września do 30 września – bitwa obronna w dzielnicach nadbrzeżnych. Na tę bitwę składają się działania :
a. bój na Powiślu i w Sródmieściu-Północ od 3 do 10 września
b. bój na Górnym Czerniakowie od 11 do 23 września
c. bój na Górnym Mokotowie od 24 do 27 września
d. rozbicie grupy „Kampinos” pod Jaktorowem w dniu 29 września
e. bój na Żoliborzu od 29 do 30 września
f. kapitulacja Sródmieścia- koniec powstania w dniu 2 października 1944 roku
Ogółem Powstanie Warszawskie trwało 63 dni
WYNIKI DZIAŁAŃ ZACZEPNYCH POWSTAŃCÓW W DNIACH 01.-04 SIERPNIA 1944 r.
Wyniki osiągnięte przez powstańców do dnia 4 sierpnia nie wzbudzają żadnych wątpliwości. Pomimo ogromnej determinacji i woli walki zdołali oni tylko w niewielkim stopniu zrealizować zadania określone przez Komendę Główną Armii Krajowej.
Zadania te zakładały :
1. Zniszczenie niemieckich sił zbrojnych i jednostek bezpieczeństwa ,formacji policyjnych i organów administracji niemieckiej stacjonujących w Warszawie .
2. Opanowanie miasta w pierwszym rzędzie węzłów komunikacyjnych , dworców kolejowych , mostów na Wiśle i zakładów użyteczności publicznej
3. Opanowanie magazynów uzbrojenia i sprzętu bojowego oraz składów wojskowych
4. zorganizowanie obrony na dwóch liniach obronnych :
pierwszą
– w oparciu o wschodnie krańce Pragi
drugą
– na zachodnim brzegu Wisły , na odcinku od Bielan do Siekierek
5.Zapewnienie w mieście bezpieczeństwa publicznego oraz zorganizowanie pracy administracji zastępczej
Plan miał być zrealizowany poprzez równoczesne uderzenie i zdobycie przez zaskoczenie ważnych taktycznie obiektów oraz izolowanie obiektów silnie bronionych . Po uzupełnieniu uzbrojenia miano zlikwidować wzmocnionymi siłami obiekty izolowane . Na liniach kolejowych miał być zorganizowany wewnętrzny pierścień obronny , który miał nie dopuścić do ruchu sił niemieckich z miasta i do miasta .U wylotów arterii komunikacyjnych miały być zorganizowane punkty oporu które miały zahamować ruch wojsk nieprzyjacielskich do stolicy i ze stolicy . Uderzenia powstańców doprowadziły tylko do likwidacji niektórych punktów oporu położonych wewnątrz śródmieścia . Na Woli siły powstańcze zostały prawie doszczętnie zniszczone .Pozostało tam tylko dyspozycyjne zgrupowanie Komendy Głównej AK tzw. KEDYB . Na terenie Ochoty praktycznie pozostały dwa niewielkie punkty oporu powstańców . Na Mokotowie pozostał odosobniony ośrodek obrony , którego walka praktycznie nie miała wpływu na losy powstania . Na Pradze praktycznie zaprzestano walki natomiast stosunkowo silne skupiska oddziałów AK w Lasach Chojnowskich i w Puszczy Kampinowskiej nie zdołały bezpośrednio wesprzeć powstania .Stosunkowo największym powodzeniem w tym okresie powstania był powrót sił powstańczych pod dowództwem ppłk . „Żywiciela” na Żoliborz . Odtąd zasadniczy trzon terenu objętego powstaniem tworzył jakby dwie wyspy Śródmieście i Żoliborz . W okresie pierwszych czterech dni powstania nie udało się stronie polskiej wytworzyć dobrych warunków do dalszego działania . Po pierwsze nie udało się opanować całego miasta , po drugie nie udało się mocno uchwycić części miasta położonej nad Wisłą , a więc na kierunku ewentualnego przyszłego współdziałania z Armią Czerwoną , po trzecie nie udało się rozsadzić niemieckiego okrążenia miasta ażeby uzyskać wystarczające warunki współdziałania z jednostkami partyzanckimi AK będącymi poza Warszawą , po czwarte nie udało się przełamać wewnętrznych zapór niemieckich , w skutek czego doszło do odosobnienia Starego Miasta ,Żoliborza , Mokotowa oraz innych punktów działań powstańczych .
PRZYCZYNY NIEPOWODZENIA NATARCIA POWSTAŃCÓW :
1. Wielki brak broni i amunicji
2. Brak zaskoczenia co spowodowało że uderzenia trafiły na Niemców przygotowanych do obrony
3. Rozproszenie uderzenia powstańców po całym mieście
4. Brak łączności radiowej z dowództwami obwodów co utrudniło koordynację działań
Jako całość działania zaczepne powstańców między 1.08. -4.08 doznały niepowodzenia . Nie zdołano opanować całego miasta a w szczególności obiektów ważnych pod względem wojskowym . Zaostrzający się brak amunicji sprawił że powstanie wyczerpało swoją siłę zaczepną już po czterech dniach walki . W dniu 4.08 Komendant Główny AK wydał rozkaz nakazujący wszystkim dowódcą zaostrzyć oszczędność w zużyciu amunicji . Od tej chwili nie wolno było przedsięwziąć żadnej akcji zaczepnej . Był to praktycznie koniec okresu natarcia sił powstańczych . Powstańcy zostali więc zepchnięci do obrony zanim zdążyli wywalczyć korzystne warunki do tej obrony . Jednocześnie około 5.08 Niemcom udało się zorganizować grupę uderzeniową tzw. korpus von dem Bacha , który przejął główny ciężar walki przeciwko powstańcom
OKRES POLSKIEJ OBRONY OD 5.08 DO 2.09 1944 r.
1.Bój na Woli 05-11.08
Wola była broniona przez dobrze zorganizowane jednostki powstańcze Kedybu min. słynne bataliony Zośka i Parasol . W czasie walki udało się uwolnić około 350 Żydów więzionych w obozie przy ul. Gęsiej .Pomimo bohaterskiej postawy powstańców przeważające siły niemieckie osiągnęły sukces i wypchnęły powstańców z Woli udrażniając w ten sposób własną arterię komunikacyjną . Mimo bardzo dużych strat siłą powstańczym udało się wycofać na Stare Miasto i Śródmieście . Długi opór na Woli pozwolił na przygotowania obrony Starego Miasta i Śródmieścia oraz spowodował przedłużenie walki powstańczej do października. W dalszym jednak ciągu nie udało się nawiązać kontaktu z Armią Czerwoną , która w tym czasie toczyła ciężkie boje na przyczółku magnuszewskim , brak pomocy ze strony Rosjan skazywał powstanie na porażkę .
2. Bój na Starym Mieście 12.08-2.09
Był to najdłuższy epizod Powstania Warszawskiego . Walki były bardzo zacięte walczono o każdy dom i ulicę. Niemcy zgromadziły duże siły łącznie z artylerią i lotnictwem. To właśnie samoloty , które były bezkarne ze względu na brak broni przeciw lotniczej oraz ostrzał artyleryjski min. ze słynnych „szef” spowodował największe straty wśród ludności i żołnierzy walczących o Stare Miasto . W czasie walki najważniejszym wydarzeniem była próba rozerwania okrążenia poprzez jednoczesne ze Starego Miasta i z Żoliborza , na który dotarły oddziały partyzanckie z Puszczy Kampinoskiej , jednak obydwa natarc
ia załamały się . Powstańcy ponieśli ciężkie straty ok. 500 rannych i zabitych , głównie z oddziałów leśnych . Załamanie tej akcji spowodowało całkowite okrążenie Starego Miasta . Zaczęły się tu bardzo wyczerpujące walki . w dniu 28.08 kocioł , w którym bronili się powstańcy ścieśnił się do tego stopnia , że dalsze trwanie w takim położeniu można było przeciągać kilka dni , ale w takiej obronie nie można było trwać . Kończyła się amunicja nie było nadziei na pomoc ze strony Rosjan a zrzuty lotnicze ze strony anglosaskiej były nie możliwe ze względu na zbyt mały obszar na którym miano ich dokonać . Szpitale były przepełnione a ludność strasznie cierpiała z uwagi na stałe bombardowanie , brak wody i żywności . W takiej sytuacji w dniach 25 – 26 .08 zapadła decyzja o opuszczeniu Starego Miasta . Część powstańców ( lekko ranni ) oraz część ludności ewakuowano kanałami do Śródmieścia . Pozostałe siły miały przebić się do Śródmieścia przełamując w tym celu niemiecki pierścień okrążający . Akcję zaplanowano na noc 30 – 31.08 . Jednak natarcie nie powiodło się . Po załamaniu natarcia położenie obrońców Starego Miasta było bardzo trudne. Podjęto decyzję o ewakuowaniu kanałami uzbrojonych powstańców .Udało się ewakuować tylko niewielką część rannych oraz ludności cywilnej , około 5000 osób. Na Starym Mieście pozostało ok.2500 ciężko rannych żołnierzy i około 40 000 ludności cywilnej . Ogólne straty polskie oblicza się na około 30 000 poległych w walce o Stare Miasto . Po wycofaniu się powstańców Niemcy dokonali szeregu bestialskich mordów rannych i personelu w szpitalach wojskowych . W trakcie walk o Stare Miasto na froncie niemiecko-radzieckim panował całkowity zastój w działaniach wojennych Niepomyślny dla powstańców na Starym Mieście spowodował zerwanie połączenia z oddziałami partyzantów na Kampinosie oraz koncentrację uderzenia niemieckigo na Śródmieście . Dla Niemców opanowanie Starego Miasta …. z przedmieściem na Pradze. Straty niemieckie wyniosły ok. 50 % stanów wyjściowych .Po tej bitwie korpus Bacha utracił większość swej siły bojowej i bez wzmocnienia nie był w stanie podjąć działań w celu opanowania Śródmieścia i zgniecenia oporu w całej Warszawie nadbrzeżnej .
BITWA OBRONNA W DZIELNICACH NADBRZEŻNYCH
03-30 .09 1944 r.
Z uwagi na zmianę sytuacji na froncie wschodnim i rozpoczęcie we wrześniu działań zaczepnych przez Armię Czerwoną Niemcy doszli do przekonania , że muszą sobie zapewnić drogi ewakuacji przez Wisłę . W tym celu trzeba było odsunąć powstańców od Wisły i od mostów . Stąd wniosek , że trzeba opanować Powiśle zanim rozpoczną się rosyjskie natarcia na Pragę . Po drugie trzeba było otworzyć sobie arterię komunikacyjną przez Aleje Jerozolimskie . Po trzecie zorganizować nowy front obrony wzdłuż zachodniego brzegu Wisły . Trzeba było ten teren jak najszybciej wydrzeć powstańcą . Po czwarte Niemcy wiedzieli , że z uwagi na bardzo duże osłabienie korpusu Bacha i brak możliwości uzupełnienia jego sił muszą ograniczyć swoje działania wobec powstańców i skierować całe siły w celu opanowania Powiśla .
.
1. Bój na Powiślu i w Śródmieściu Północ 3-10 września
W ciężkich bojach Niemcy doprowadzili do opanowania Powiśla i odepchnięcie powstańców
od linii Nowego Świata . Pozwoliło to Niemcom na stworzenie frontu nad Wisłą na najczulszym odcinku przepraw wiślanych . Niemcy uzyskali podstawę wyjściową do natarcia na Czerniaków . Natomiast nie udało się Niemcom przebicie arterii jerozolimskiej.
2. Bój na Górnym Czerniakowie 11-30 września
W dniu 10.09 Armia Czerwona rozpoczęła natarcie na niemieckie przedmoście pod Pragą . W tym samym czasie tj. W nocy 10-11.09 po silnym przygotowaniu artyleryjskim i ataku lotnictwa korpus Bacha rozpoczął natarcie na Czernaików . Aby ostatecznie odrzucić powstańców od Wisły . 14.09 Rosjanie opanowali Pragę . Spowodowało to wycofanie Niemców na lewy brzeg Wisły . Utrata Pragi przez Niemców wywarła rozstrzygający wpływ na losy powstania . Dopóki bowiem istniało przedmoście praskie , wysiłki wojsk niemieckich kierowały się na jego utrzymanie a skąpiły sił na zwalczanie powstania . W dn. 15.09 doszło do forsowania Wisły przez żołnierzy I Armii Ludowego Wojska Polskiego (lwp) . Razem przeoprawiła się na pomoc powstańcą ok. 500-600 żołnierzy I Armii . Jednakże naczelne dowództwo Armii Czerwonej uznało że natarcie na Warszawę byłoby strategicznie przedwczesne i operacyjnie błędne dlatego postanowiono zaniechać dalszych prób i wstrzymać natarcie . Ostatecznie Górny Czerniaków padł 23.09 . Ogólna sytuacja powstania w dniu upadku Czerniakowa że bliska kapitulacja wydawała się jedynym rozsądnym rozwiązaniem kryzysu
BÓJ NA GÓRNYM MOKOTOWIE 24-27.09
Zaniechnie dalszych prób forsowania Wisły w Warszawie oraz przegrupowanie sił rosyjskich spowodowało , że dowództwo niemieckie mogło pozwolić sobie na szybkie zgniecenie powstania łącznie z rozbiciem zgrupowania AK w Puszczy Kampinoskiej . W dn. 24.09 po dwógodzinnym przygotowaniu ogniowym przy użyciu broni pancernej Niemcy rozpoczeli atak na Górny Mokotów . Mimo tak dużej koncentracji wojsk niemieckich oraz użycia lotnictwa heroiczny bunt powstańców trwał aż do 27.09 .Do niewoli dostało się ok.1000 powstańców jednak ok. 600 wycofało się do Śródmieścia .
ROZBICIE GRUPY „KAMPINOS” POD JAKTOROWEM
W DN.29.09 1944 r.
Niemiecki dowództwo obserwowało z wielką troską obszar Puszczy Kampinoskiej i oczekiwało tylko na złagodzenie położenia na froncie w Warszawie , ażeby zebrać odpowiednie siły i oczyścić Kampinos . Taka możliwość powstała dopiero w końcu września gdy radziecka operacja zaczepna a Powstanie Warszawskie wygasało . Do dużej bitwy doszło w okolicach Żyrardowa gdzie stacjonowało ok. 1300 partyzantów . W nierównym boju zgrupowanie zostało rozproszone , zginęło ok.100 partyzantów a 200 zostało rannych . Tak operacja niemiecka przeciwko oddziałom leśnym , które miały wesprzeć oddziały powstańców osiągnęła swój cel .
BÓJ NA ŻOLIBORZU 29-30.09
W dn.29.09 po silnym przygotowaniu artylerii i dział rakietowych Niemcy ruszyli na Żoliborz. Polska załoga Żoliborza wynosiła ponad 2000 żołnierzy .Wobec nie udanej próbie przeprawy na Pragę oraz przygniatającej przewagi sił niemieckich w dn.30.09 Żoliborz skapitulował.Do niewoli dostało się ok.1500 powstańców
KAPITULACJA W DN. 2.10 1944r
Ostatnim bastionem obrony powstańców pozostało Śródmieście .Niemcy nie próbowali zdobyć Śródmieścia bezpośrednim atakiem . Natomiast przez cały czas trwał ostrzał artyleryjski , wśród powstańców i ludności cywilnej panował głód . Zawiodły wszystkie nadzieje na skuteczną pomoc z zacchodu lub wielką ofensywę rosyjską . Dalsza walka byłaby więc beznadziejnym przedsięwzięciem . W tej sytuacji doszło do nawiązania rokowań kapitulacyjnych . W dn.30.09 do kwatery Bacha w Ożarowie przybyli delegaci Komendy Głównej AK w celu ustalenia warunków kapitulacji .Zawarto umowę w sprawie zawieszenia broni w dn. 1-2.10 od godz.5:00 do 17:00 , w celu ewakuacji 200 000 ludności cywilnej . W dn.1.10 po naradzie w Komendzie Głównej AK zapada ostateczna decyzja o kapitulacji . 2.10 ok. godz.21:00 podpisano akt kapitulacji . Ze strony niemieckiej podpisał go S.S.-Obergruppenführer von dem Bach ze strony AK na podstawie pisemnego pełnomocnictwa dowódcy AK gen.Tadeusza Komorowskiego „Bora” płk. Kazimierz Iranek-Osmecki „Jarecki ” i ppłk. Zygmunt Dobrowolski „Zyndram”. Na podstawie układu o zaprzestaniu działń wojennych w Warszawie 2.10 o godz.20:00 zaprzestano walk niemiecki – polskich na terenie stolicy . Oddziały powstańcze mogły opuścić Warszawę z bronią w ręku na prawach kombatanckich , celem złożenia jej poza murami miasta .Ogółem do niewoli niemieckiej poszło 11 668 powstańców wśród nich 5 generałów , ze szpitali w Śródmieściu ewakuowano ok. 4 000 rannych .Łącznie straty zabitych i rannych żołnierzy AK wynosiły ok. 22 000 , straty ludności cywilnej ok. 150 000 . Zniszczono ponad 42% budynków oraz prawie 93% budynków zabytkowych . 1 000 000 mieszkańców straciło swoje miejsce zamieszkania . Powstanie Warszawskie pochłonęło ofiary sięgające nieomal granicy materialnych , a także duchowych naszego kraju .Powstańcy warszawscy pozostaną na zawsze w naszej historii najpiękniejszym wzorem żołnierzy , którym w walce przyświecało tylko umiłowanie ojczyzny .
Podsumowanie
Powstanie Warszawskie było klęską wojskową , ponieważ poniesione straty nie były adekwatne do osiągniętych wyników . Było klęską polityczną , ponieważ nie spowodowało zmian politycznych , Polska pozostała pod wpływami ZSRR przez dalsze 50 lat . . Było klęską materialną , spowodowało totalne zniszczenie Warszawy . Jednakże bohaterstwo , ofiarność i zaciętość powstańców są największym w naszej historii przejawem walki o wolność , jako wartości wyższej niż życie ludzkie i wszystkie dobra materialne . Byłoby ciężkim błędem nie doceniać , a co gorsza , odżegnywaćsię od takich wartości duchowych .
